ΛΕΒΙΑΘΑΝ
Σκηνοθεσία: Αντρέι Ζβιαγκίντσεφ
Σενάριο: Όλεγκ Νέγκιν, Αντρέι Ζβιαγκίντσεφ
Παίζουν: Αλεξέι Σερεμπριάκοφ, Ελένα Λιαντόβα, Βλαντιμίρ Βντοριτσένκοφ, Ρόμαν Μαντιάνοφ, Αλεξέι Ρόζιν, Σεργκέι Ποκχοντάεφ
Διάρκεια: 141′
Ένα τέρας, αποκρουστικό, τρομακτικό, πελώριο, θανατηφόρο: αυτό ήταν ο κατά Ιώβ Λεβιάθαν, όπως το διδάσκει και η Αγία Γραφή. Έχουμε, επομένως, να κάνουμε με μια βιβλική ιστορία, στα χέρια του σπουδαίου Αντρέι Ζβιαγκίντσεφ; Και ναι… και όχι! Βλέπετε, η θρησκεία είναι βαθύτατα και προφανέστατα παρούσα σε κάθε πόνημα του Ρώσου δημιουργού, από τα πρώτα του βήματα με την «Επιστροφή» ακόμα!
Τα πρώτα πλάνα του φιλμ δείχνουν ένα εντυπωσιακό παραθαλάσσιο τοπίο, όπου η ομορφιά του υγρού στοιχείου και των παφλαζόντων κυμάτων, καθώς χτυπούν τα ακίνητα και αφημένα στον καιρό βράχια, συνδυάζεται με αντιαισθητικά και απωθητικά υπολείμματα ζωής παραδίπλα. Είναι κουφάρια, μικρά (από τσακισμένες βάρκες) και πολύ μεγαλύτερα (από θαλάσσια πλάσματα), όπως τα ξέβρασε στη γη η οργή του νερού και του χρόνου. Παρότι άψυχο, το απομεινάρι μιας γιγαντιαίας φάλαινας δεν θα εξαφανιστεί ποτέ κατά πώς φαίνεται, θα μείνει να καταδυναστεύει τον τόπο.
Έτσι συμβαίνει και με τον Λεβιάθαν, που μας παρουσιάζεται εδώ. Είναι ένα πτώμα, μάλιστα απείρως πιο δύσοσμο από τα σκέτα οστά του προαναφερθέντος κήτους, και δεν απομακρύνεται. Την παρουσία του θα την αντιληφθούμε κάποια λεπτά μετά την εισαγωγή των ανθρώπων στην ιστορία μας. Αρκεί μια «βόλτα» σε δικαστήριο για να μπούμε στο κλίμα: με ταχύτητα βιαστικού σπίκερ ποδοσφαιρικού αγώνα, που έχει αγχωθεί να προλάβει να κάνει την τελική αποτίμηση όσων μόλις είδε για να μην αργήσει στο βραδινό τραπέζι, μια κυρία ευτελίζει ευθύς εξαρχής την ετυμηγορία για τον ήρωά μας: στο πυρ το εξώτερον!
Πνίγοντας τον πόνο και τη στενοχώρια του στο ποτό, εκείνος θα συνεχίσει με το νου του να πολεμά ένα ολόκληρο σύστημα. Σαν μοντέρνος Δον Κιχώτης θα ξιφομαχήσει με τους ανεμόμυλους, με προδιαγεγραμμένο το φινάλε. Προδιαγεγραμμένο; Μάλλον όχι, εντέλει, αφού όσα θα ακολουθήσουν είναι πολύ τραγικότερα όσων μπορούσαμε να υποψιαστούμε ως συνέπειες του αλόγιστου θάρρους του. Η ταινία διαθέτει ένα σενάριο που επιφυλάσσει αρκετές εκπλήξεις: η απόγνωση δεν θα έρθει παρά μόνο ως επιστέγασμα άλλων διόλου ευκαταφρόνητων παθημάτων. Θα υπάρξει εκβιασμός (με λογική οφθαλμό αντί οφθαλμού), βία, αλλά και προδοσία. Από παντού, από κάθε πρόσωπο που τριγυρίζει τον μικρό Κόλια (δανειζόμαστε τον τίτλο από το φιλμ του Γιαν Ζβέρακ για να εστιάσουμε στο πόσος φαντάζει ο πρωταγωνιστής τούτου του δράματος έναντι του περιβάλλοντός του)…
Πού θα καταλήξει αυτός ο Γολγοθάς; Πού θα ανέβει με τον Σταυρό επ’ ώμου; Όταν ξαναδούμε στις έσχατες εικόνες του αριστουργήματος του Ζβιαγκίντσεφ την οργή της φύσης να ξεσπά στα ίδια ταλαίπωρα βράχια, που δεν δύνανται να αντιδράσουν, όμως αντέχουν να μην ξεριζωθούν, θα έχουμε κατανοήσει τη θέση ενός ατόμου που του γκρεμίζουν όλο του το είναι, του ξεθεμελιώνουν το σπίτι για να λατρέψουν επί τόπου… τον θεό στον οποίο πιστεύουν.
Τον ίδιο θεό, όπου βολικά καταφεύγουν και οι αδίστακτοι νεοπρούχοντες, αυτοί που έχουν ως εικόνισμα πίσω τους και έναν άλλο θεό, τον υπέρτατο πολιτειακό άρχοντα. Τώρα τον κρεμάμενο στους τοίχους των γραφείων τον λένε Βλαδίμηρο Πούτιν, παλιότερα ήταν στο ίδιο μέρος ο Γκορμπατσόφ, ο Μπρέζνιεφ, ο Χρουστσόφ… Σήμερα αυτών τα πρόσωπα πυροβολούνται χωρίς ενδοιασμούς (εκπληκτικής σύλληψης σκηνή), μια που τάχα μου εκφράζουν ένα πεθαμένο καθεστώς, μια παλιά αντίληψη εξουσίας. «Ας αφήσουμε την ιστορία να κρίνει τους τελευταίους» ακούγεται, αν και ο Γέλτσιν ήδη έχει περάσει στο σύμπαν των ανεκδότων!
Το συμπέρασμα βγαίνει αβίαστα και πικρά από τον μέγα Ζβιαγκίντσεφ. Οι κανόνες, οι νόμοι, οι θεσμοί ισχύουν για όλους; Ε, να μην υπερβάλλουμε κιόλας! Αρκεί να μη θίγουν τους έχοντες και κατέχοντες. Τους -Θεός φυλάξοι!- ηγέτες της εποχής. Η διαφθορά στη μοντέρνα Ρωσία, η διάβρωση έχει τρυπήσει κάθε στεγανό. Τίποτα (κακό) δεν έχει αλλάξει! Και, αν ορισμένοι κρύβεστε πίσω από το δάχτυλό σας, ώρα να πάψετε να το πράττετε! Γιατί στη θέση της Ρωσίας μπαίνουν (με ιδιαιτερότητες που χαρακτηρίζουν κάθε κράτος) και η Ελλάδα και η Ιταλία και η Γαλλία και η Γερμανία και το Ηνωμένο Βασίλειο και οι Η.Π.Α. και…
Αξιολόγηση: *****
Δημοσθένης Ξιφιλίνος