προς μία οντολογία του θέματος
του Γιάννη Φραγκούλη
(ψυχαναλυτής-ψυχοθεραπευτής)
Όσον αφορά στο θέμα που ακούει και στον τίτλο «Μεταναστευτικό», για να κάνουμε μία τεκμηριωμένη μελέτη θα πρέπει να ξεκινήσουμε από έναν ορισμό και, πιάνοντας την αρχή, θα έπρεπε να αναφερθούμε στους ανθρώπους που είναι το υποκείμενο αυτού του θέματος. Ποιοι είναι; Ποια είναι τα χαρακτηριστικά τους; Ποιο είναι το στίγμα που θέλουν να αφήσουν στην ιστορική τους πορεία; Ποιες είναι οι συνθήκες που τους ώθησαν να έρθουν εδώ; Ερωτήσεις που απαντιούνται, μέχρι τώρα, μόνο με αφορισμούς, γενικολογίες, λαϊκισμούς και φτηνές εκφράσεις εθνικισμού.
ΜΙΑ ΠΡΩΤΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ
Αν κάποιος πιστεύει ότι οι απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα είναι προφανείς, ας κάνει τον κόπο να δώσει απαντήσεις που θα στηρίζονται σε επιχειρήματα, κατόπιν μιας διαδικασίας, ανάλυσης-σύνθεσης του θέματος, για να φτάσει σε ένα κάποιο συμπέρασμα. Θα δυσκολευτεί. Το ερώτημα: «Ποιοι είναι;», μπορεί να φαίνεται αφελές αλλά δεν είναι. Η απάντηση σε αυτό θα ήταν μία αναλυτική προσέγγιση του μεταναστευτικού ρεύματος, κάτι που έχει ελάχιστα απασχολήσει αναλυτές, ακόμα και της λεγόμενης αριστερής πολιτικής. Θα γίνουμε πιο σαφείς.
Ας κάνουμε μία υπόθεση εργασίας: Αν, με κάποιο τρόπο, τον οποίο δε μας ενδιαφέρει να προσδιορίσουμε, μέσα σε μία μέρα όλοι αυτοί οι μετανάστες εξαφανίζονταν από την Ελλάδα, και αν κάποιος, μετά από καιρό, μας ρωτούσε για το ποιοι ήταν αυτοί οι άνθρωποι, τι θα μπορούσαμε να του απαντήσουμε; Πως θα καταφέρναμε να χαρακτηρίσουμε ένα κύμα ανθρώπων που, ουσιαστικά, δίχασε την ελληνική κοινωνία; Το σίγουρο είναι ότι θα δηλώναμε άγνοια. Ο αναγνώστης αυτού του κειμένου ας διακόψει την ανάγνωση και ας αναρωτηθεί. Ελάχιστοι θα μπορούσαν να απαντήσουν χωρίς αφορισμούς, με επίθετα που δεν τιμούν τον ελληνικό πολιτισμό και απαξιώνουν την έννοια του ανθρώπου.
Το επίθετο «λαθραίος» που είναι το πρώτο συνθετικό πολλών αφορισμών που αφορούν σε αυτούς τους ανθρώπους, δηλώνει μία αποστροφή, ένα φόβο, μία απαξίωση και ένα μίσος. Γιατί; Σε αυτό το ερώτημα δε θα προσπαθήσουμε να απαντήσουμε, ούτε καν μερικώς, σε αυτό το σημείωμα, αλλά πιο αναλυτικά στα επόμενα σημειώματά μας που θα αφορούν σε αυτό το θέμα. Το «γιατί;» που μένει αναπάντητο, τροφοδοτεί εθνικιστικές πολιτικές ή σκέψεις που τροφοδοτούν τη νεοναζιστική πολιτική, αναπτύσσουν μία φτηνή εθνικιστική ρητορεία που υπάρχει ακόμη και στην ίδια την αριστερά. Αυτό όμως είναι ένα θέμα που θα μας απασχολήσει στα επόμενα σημειώματά μας, γύρω από αυτό το ζήτημα.
Τι εννοούμε όμως όταν μιλούμε για «φτηνή εθνικιστική» πολιτική; Με δύο λέξεις, θα μπορούσαμε να πούμε ότι σκεφτόμαστε πολιτικές σκέψεις ή πρακτικές που στερούνται φιλοσοφικής, πολιτικής ή κοινωνιολογικής ανάλυσης, ξεκινούν από το συμπέρασμα που θέλουν να εκφράσουν: «Δεν τους θέλουμε». Ναι, αλλά γιατί; Αυτό είναι το βασανιστικό ερώτημα που έρχεται συνέχεια και είναι δύσκολο να απαντηθεί. Για να μπορέσουμε να διαλευκάνουμε το γρίφο, θα πρέπει να καταφύγουμε και στην ψυχολογική θεώρηση, να δούμε τον ψυχισμό του ανθρώπου, τις αντιδράσεις του σε αυτές τις λογικές και πρακτικές που εγγράφονται στην ελληνική κοινωνία τα τελευταία, περίπου, δεκαπέντε χρόνια.
ΤΙ ΠΡΟΒΑΛΛΟΥΜΕ;
Ίσως το πιο καίριο ερώτημα είναι αυτό: «Τι βλέπει ο Έλληνας στον οικονομικό μετανάστη;». Η απάντηση σε αυτό θα μας πάει στον πυρήνα του θέματος και θα μας βοηθήσει να δούμε όλες τις συμπεριφορές με διαφορετική οπτική. Αν επιχειρούσαμε όμως μία άμεση και βεβιασμένη απάντηση σε αυτό, χωρίς να έχουμε οριοθετήσει το προς συζήτηση θέμα, δε θα καταφέρναμε παρά να κάνουμε να ξεσπάσει ακόμα ένα διχαστικό κύμα αντιδράσεων, χωρίς καμία λογική. Θα ξεκινήσουμε από τη θέση ότι θα σεβαστούμε σε όλη την πορεία της κουβέντας μας, αυτή τη λογική που δέχεται οποιαδήποτε άποψη, την αναλύει και προχωρεί σε μία σύνθεση επιχειρημάτων που προτείνουν μία προσέγγιση, λειτουργώντας όσο πιο επιστημονικά γίνεται, ακολουθώντας τις θεωρίες της πολιτικής, της κοινωνιολογίας και της ψυχολογίας.
Ας θέσουμε το πρώτο ερώτημα: «Ποιοι είναι αυτοί;». Ας μην προσπαθήσουμε να δώσουμε ένα πλήρη ορισμό, αλλά ας θυμηθούμε ότι αυτή η ερώτηση μας φέρνει στο ερώτημα της ψυχανάλυσης: «Ποιο είναι αυτό;», θεμελιώδες για την ανάλυση του Εγώ. Άρα αυτό το ερώτημα που θέσαμε δεν θα δώσει απαντήσεις μόνο για τους οικονομικούς μετανάστες, αλλά και για εμάς τους ίδιους, για αυτούς που αντιδρούνε, με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο, στις διάφορες σκέψεις ή πρακτικές που έχουν σχέση με το μεταναστευτικό.
Αφήνοντας αυτό το ερώτημα, προς στιγμή, αναπάντητο, θα μπούμε στη διαδικασία να αναρωτηθούμε για τις διάφορες ιστορικές προσμίξεις που έχει δεχτεί ο ελληνισμός, όλα αυτά τα χρόνια της ιστορίας του, για τα αποτελέσματά τους, για την καταστροφή που έφεραν, τελικά για το αν κατέστρεψαν μέρος ή το όλο του ελληνικού πνεύματος ή εμπλούτισαν την υγιή εθνική μας σκέψη και σε ποιο βαθμό. Ας αφήσουμε αυτό το θέμα ανοιχτό σε αυτή τη σύντομη εισαγωγή μας για να απαντήσουμε στο επόμενο σημείωμά μας που θα αρχίσει να οριοθετεί αυτό το ζήτημα.
