Ο ΑΓΙΟΣ ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΗΣΙΟΥ
Άγιος Νικόλαος Νέας Κούταλης: γράφει ο Δημήτρης Βασιλείου
Με βάρκα πραγματοποιείται η λιτάνευση της εικόνας του Αγίου Νικολάου στη Νέα Κούταλη της Λήμνου. Ανήμερα 6 Δεκεμβρίου. Ο γραφικός ομώνυμος ναός δεσπόζει επιβλητικά «μέσα» στη θάλασσα. Αποτελεί σήμα κατατεθέν για το χωριό των σφουγγαράδων.
Την έμπνευση αυτού του κειμένου μας έδωσε το λαογραφικό μουσείο της Αίγινας. Με τις εξαιρετικά ενδιαφέρουσες φωτογραφίες των Αιγινιτών σφουγγαράδων. Η μνήμη όμως γύρισε στους αξιόμαχους Κουταλιανούς συναδέλφους τους. Θα τολμούσα να αναφέρω ότι μετά από την επίσκεψή μας πριν από μερικά χρόνια στο τοπικό μουσείο σπογγαλιείας υπήρξαν οι πρωτοπόροι του είδους. Εξ ου και η επιλογή του γραφικού παρεκκλησίου του Αγίου Νικολάου. Με την ιδιαίτερη λιτάνευση της εικόνας του Αγίου.
ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΝΕΑΣ ΚΟΥΤΑΛΗΣ: Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ
Η Νέα Κούταλη χτίστηκε το 1926 στη θέση Αγία Μαρίνα. Στη μεσημβρινή πλαγιά του λόφου Στρομπόλιθος. Για να εγκατασταθούν οι πρόσφυγες από την Κούταλη της Προποντίδας. Μαζί με τον Άγιο Δημήτριο, η Νέα Κούταλη αποτελεί το δεύτερο χωριό της Λήμνου που χτίστηκε από τους πρόσφυγες της Μικράς Ασίας. Τα πρώτα χρόνια ανήκε διοικητικά στην κοινότητα Πεσπέραγου, του σημερινού Πεδινού.
Το 1947 ιδρύθηκε η κοινότητα Νέας Κούταλης. Το 1998 το χωριό έδωσε το όνομά του στον ομώνυμο δήμο. Αυτός όμως έχει έδρα τον Κοντιά. Το 1928 η Νέα Κούταλη είχε 189 κατοίκους.
Το ίδιο έτος λειτούργησε μονοθέσιο σχολείο σε μία κατοικία. Το διδακτήριο κτίστηκε το 1930 και το 1938 είχε 70 μαθητές. Έγινε διθέσιο το 1959. Το 1973 συγχωνεύτηκε με το σχολείο του Νέου Πεδινού. Σταδιακά αναβαθμίστηκε σε πενταθέσιο. Σημαντικό έργο στο σχολείο πρόσφεραν οι δάσκαλοι: Ισίδωρος Δαμαλάς (1932-44), Ιορδάνης Αλευρόπουλος (1944-66), Σταυρούλα Κρατούνη (1963-80) κ.ά.
ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΝΕΑΣ ΚΟΥΤΑΛΗΣ: Η ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΨΗ
Ο ξεριζωμός των Κουταλιανών : Το 1915 η ανθούσα κοινότητα του νησιού δέχτηκε το πρώτο πλήγμα. Οι κάτοικοι εξαναγκάστηκαν να το εγκαταλείψουν μέσα σε έξι ώρες. Το νησί προοριζόταν για στρατώνας. Εγκαταστάθηκαν στο Μιχαλίτσι της Προύσας. Το 1919 που επέστρεψαν το βρήκαν λεηλατημένο. Διακόσια σπίτια είχαν κατεδαφιστεί.
Άγιος Νικόλαος Νέας Κούταλης.Ο γράφει ο πατέρας Γεώργιος, ο οποίος σήκωσε την εικόνα:
«Με τη δύναμη και τον υπέροχο καιρό που μας έδωσε ο άγιος Νικόλαος σήμερα, εορτάσαμε. Έγινε λιτάνευση της εικόνας του Αγίου με σκάφος. Από το λιμάνι της Νέας Κούταλης στον κόλπο. Από την εποχή των σφουγγαράδων ξεκινούσαν για το ταξίδι τους ζητώντας την ευχή του. Έως και σήμερα που επιθυμούν μια καλή ψαριά. Χρόνια πολλά σε όλους όσους εορτάζουν».
ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΝΕΑΣ ΚΟΥΤΑΛΗΣ: Η ΡΥΜΟΤΟΜΙΑ
Το χωριό χτίστηκε με σύγχρονη ρυμοτομία. Έχει δεντροστοιχίες και είναι ονομαστό για τους ανθόκηπους των σπιτιών του. Το 1938 ζούσαν 500 άτομα. Είχαν κτιστεί 75 διπλοκατοικίες. Οι κάτοικοι συνέχισαν την παράδοση που έφεραν από το νησί τους. Οι περισσότεροι ασχολήθηκαν με τη θάλασσα ως ναυτικοί, πλοίαρχοι, αλιείς και σφουγγαράδες. Λίγοι ήταν γεωργοί. Το 1938 υπήρχαν 15 σπογγαλιευτικά, 50 δύτες.
Εξάγονταν 700 οκάδες σπόγγοι ετησίως αξίας 4 εκατ. δρχ. Επίσης, υπήρχαν τέσσερα εμπορικά πετρελαιοκίνητα, τρία ιστιοφόρα πλοιάρια καθώς και επιβατικές λέμβοι. Εκτελούσαν καθημερινή συγκοινωνία με το Μούδρο. Από το λιμάνι γίνονταν 160 απόπλοι ετησίως.
Τη δύσκολη αυτή περίοδο σημαντική βοήθεια πρόσφεραν από τις ΗΠΑ: ο Αλληλοβοηθητικός Σύλλογος Κουταλιανών και ο Σύλλογος Γυναικών «Ρόδο το Αμάραντο».
Άγιος Νικόλαος Νέας Κούταλης. Η Νέα Κούταλη ξεχωρίζει για την καλή ρυμοτομία της. Εείναι χτισμένη αμφιθεατρικά στον κόλπο του Μούδρου. Απλώνεται από το πευκόδασος της Αγίας Τριάδας, που φύτεψαν οι πρόσφυγες. Καταλήγει στο γραφικό πετρόχτιστο λιμανάκι. Γεμάτο με ψαράδικες βάρκες και καΐκια. Η Νέα Κούταλη είναι φημισμένη σε Ελλάδα και εξωτερικό για τους σφουγγαράδες της. Την 1η Ιουλίου του 2006 εγκαινιάστηκε το Μουσείο Ναυτικής Παράδοσης και Σπογγαλιείας
ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΝΕΑΣ ΚΟΥΤΑΛΗΣ: Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ
Μεταπολεμικά ήταν από τα λίγα χωριά του νησιού που συγκράτησαν τον πληθυσμό τους. Οι 457 κάτοικοι του 1951 αυξήθηκαν σε 473 το 2001! Το 1954 ίδρυσαν τη Φιλεκπαιδευτική Αδελφότητα ο «Ευαγγελισμός». Για ενίσχυση της παιδείας. Την περίοδο 1980-89 στο χωριό ιδρύθηκε Γυμνάσιο για την εξυπηρέτηση των χωριών της κεντρικής Λήμνου. Στη συνέχεια μεταφέρθηκε στο Λιβαδοχώρι.
Πολλοί συνέχισαν τη σπογγαλιεία ταξιδεύοντας σε όλη τη Μεσόγειο. Το 1963 αναφέρονται Κουταλιανοί σφουγγαράδες στη Βεγγάζη της Λιβύης. Έναν από αυτούς γνώρισε ο συγγραφέας Γιώργος Ιωάννου. Δίδασκε τότε στο εκεί ελληνικό γυμνάσιο. Μία ριψοκίνδυνη κατάδυσή του περιγράφει στο διήγημά του «Για ένα φιλότιμο».
Η φωτογραφία προέρχεται από την Νέα Κούταλη. Όμως η Κούταλη της Προποντίδας (σημερινή ονομασία Εκινλίκ, τουρκικά: Ekinlik Adası) ανοίκει στο σύμπλεγμα των νησιών της θάλασσας του Μαρμαρά. Βόρεια της Οφιούσης (Αφησιάς) με έκταση 3,27 τ.χλμ. Με μήκος δύο μίλια και πλάτος μισό μίλι. Έχει στα Νοτιοδυτικά το ύψωμα του Προφήτη Ηλία, με ύψος πεντακόσια πόδια. Συνδέεται με την Αφησιά με υφαλισμό 24 ποδών.
Στην Κούταλη κατοικούσαν Έλληνες ως το 1923. Από το 1922 ανήκει στην Τουρκία. Με την ανταλλαγή πληθυσμών οι Κουταλιανοί εγκαταστάθηκαν στη Λήμνο, όπου δημιούργησαν τη Νέα Κούταλη. Οι λιγοστοί κάτοικοι ασχολούνται με την αλιεία. Τουριστικές υποδομές δεν υπάρχουν.
ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΝΕΑΣ ΚΟΥΤΑΛΗΣ: ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ
Άγιος Νικόλαος Νέας Κούταλης. Η ηρωική εκείνη εποχή απεικονίζεται στο Μουσείο Ναυτικής Παράδοσης και Σπογγαλιείας. Ιδρύθηκε τα τελευταία χρόνια με πρωτοβουλία του τότε προέδρου της κοινότητας Νεας Κούταλης, Ιωάννη Μοσχοβάκη.
Το νησί ανέδειξε σημαντικές προσωπικότητες το 19ο και στις αρχές του 20ου αιώνα. Διάσημοι Κουταλιανοί υπήρξαν, κατά τα τέλη του 16ου και μέχρι τις αρχές του 17ου αιώνα. Οι ηγεμόνες της Μολδαβίας Κωνσταντίνος και Δημήτριος Κανδεμίρ (1673-1723). Στον 17ο αιώνα και τις αρχές του 18ου ο Πατριάρχης Άνθιμος ο Κουταλιανός (1777-1877). Ο Παναγής Κουταλιανός (1847-1916) – γνωστός για την ηράκλεια δύναμή του -. Στα νεώτερα χρόνια, ο γλωσσολόγος και λόγιος Φώτιος Φωτιάδης (1849-1936). Ο λογοτέχνης Δημήτρης Οικονομίδης και ο Κλεόβουλος Κλώνης, σκηνογράφος του Εθνικού Θεάτρου και ιδρυτής του λογοτεχνικού περιοδικού «Διανόησις».
ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΝΕΑΣ ΚΟΥΤΑΛΗΣ: ΑΛΛΟΙ ΔΙΑΣΗΜΟΙ ΚΟΥΤΑΛΙΑΝΟΙ
Κουταλιανοί ήσαν επίσης: Ο πατριάρχης Άνθιμος Στ΄ Ιωαννίδης ή Κουταλιανός (1790-1878). Ανέβηκε τρεις φορές στον πατριαρχικό θρόνο, κατά τις περιόδους 1845-1848, 1853-1855 και 1871-1873. Ο μητροπολίτης Μοσχονησίων και έπειτα Προικονήσου Νικόδημος Παπαδόπουλος (1850-1920). Ο ιατρός και λόγιος, πρωτοπόρος δημοτικιστής της Κωνσταντινούπολης, Φώτιος Φωτιάδης (1849-1940). Οι συγγραφείς Κλεόβουλος Κλώνης και Δημήτριος Οικονομίδης. Οι τραπεζίτες Βλαστός και Χριστοδούλου. Ο ηγεμόνας της Κρήτης Βλαστός. Ο Παναγής Κουταλιανός (1847-1916), φημισμένος παλαιστής και αρσιβαρίστας.
Όμως εκείνος που έκανε παγκόσμια γνωστή την Κούταλη ήταν ο Παναγής Κουταλιανός. Φημισμένος παλαιστής και αρσιβαρίστας κατά την δεκαετία 1882-1892. Ήταν χειροδύναμος ναυτικός και έγινε γνωστός στις ΗΠΑ, όταν κατανίκησε πολλούς γνωστούς παλαιστές της εποχής. Πάλεψε και στραγγάλισε μία άγρια τίγρη. Το δέρμα της φορούσε στους αγώνες και έκανε επιδείξεις δύναμης λυγίζοντας σίδερα. Σπάζοντας βράχους και αλυσίδες σε όλο τον κόσμο.
ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΝΕΑΣ ΚΟΥΤΑΛΗΣ: ΤΟ ΘΕΜΑΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ
Στο ακριτικό νησί της Λήμνου εγκαινιάσθηκε την 1η Ιουλίου 2006 ένα νέο θεματικό Μουσείο του Αιγαίου. Στο Μουσείο Ναυτικής Παράδοσης και Σπογγαλιείας Νέας Κούταλης παρουσιάζεται η ναυτική παράδοση των προσφύγων από το νησί Κούταλη της Προποντίδας.
Στη Νέα Κούταλη οι πρόσφυγες του 1922 ασχολήθηκαν σχεδόν αποκλειστικά με τη σπογγαλιεία και την επεξεργασία σφουγγαριών. Έτσι στο Μουσείο εκτίθενται κειμήλια και φωτογραφίες από τη ναυτική ζωή των Κουταλιανών. Πριν από τον ξεριζωμό τους από την Προποντίδα. Αντικείμενα που αφορούν τη σπογγαλιεία (εξοπλισμός δυτών, εξαρτήματα των σπογγαλιευτικών καϊκιών, εργαλεία επεξεργασίας των σφουγγαριών κ.ά.). Αλλά και αρχαιολογικά ευρήματα που περισυνέλεξαν οι σφουγγαράδες από τα βάθη της θάλασσας. Χρονολογούνται από τους αρχαίους έως τους νεότερους χρόνους.
ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΝΕΑΣ ΚΟΥΤΑΛΗΣ: ΣΠΟΓΓΑΛΙΕΙΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ
Οι πρόσφυγες του 1922 ασχολήθηκαν σχεδόν αποκλειστικά με τη συγκομιδή σφουγγαριών και την επεξεργασία τους. Τα εκθέματα του Μουσείου Ναυτικής Παράδοσης και Σπογγαλιείας Νέας Κούταλης, δείχνουν τη ναυτική παράδοση των προσφύγων από το νησί Κουτάλη. Στη Θάλασσα του Μαρμαρά πριν από τον ξεριζωμό τους, τη συγκομιδή σφουγγαριών και την επεξεργασία των σφουγγαριών. Εκθέτει την αρχαιολογική συλλογή της Νέας Κουτάλης, η οποία αποτελείται από αντικείμενα. Τα οποία έχουν συλλέξει οι σφουγγαράδες από τα βάθη της θάλασσας.
Μεταξύ των ευρημάτων είναι αμφορέας που ήταν ένας τύπος αγγείου με οβάλ σώμα. Συνήθως είχε λαβή στη κάθε πλευρά του αγγείου. Στην εποχή του χαλκού, οι αμφορείς εξαπλώθηκαν σε όλο τον αρχαίο μεσογειακό κόσμο. Οι αρχαίοι Έλληνες τα χρησιμοποιούσαν για τη μεταφορά και αποθήκευση σταφυλιών, ελαιολάδου, κρασιού, σιτηρών, ψαριών και άλλων προϊόντων. Τα αγγεία ήταν συνήθως ψηλά. Παρήχθησαν με αιχμηρή βάση για να επιτρέπεται η όρθια αποθήκευση με την ενσωμάτωση σε μαλακό έδαφος, όπως η άμμος. Το σχήμα των αγγείων διέφερε από περιοχή σε περιοχή, κάτι που μας βοηθά να αναγνωρίσουμε την προέλευση του αμφορέα.
ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΝΕΑΣ ΚΟΥΤΑΛΗΣ: Ο ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ
Κάποιος μπορεί επίσης να δει όλο τον εξοπλισμό που χρησιμοποιούσαν για την αλιεία σφουγγαριών. Τη στολή του δύτη, την περικεφαλαία, τις πέτρες, τις άγκυρες και πολλά άλλα εργαλεία. Στο κατάστημα του μουσείου μπορεί κανείς να βρει μινιατούρες πλοίων που χρησιμοποιήθηκαν και προσφέρθηκαν επίσης ως τάματα στην Παναγία. Για την προστασία των ναυτικών.
Μπορείτε να επισκεφθείτε το μουσείο εδώ και να μάθετε περισσότερα για την ιστορία και το νησί. Υπάρχει επίσης μία συγκεκριμένη κατηγορία στο ηλεκτρονικό κατάστημα όπου μπορείτε να βρείτε αποκλειστικά δώρα για να προσφέρετε στους αγαπημένους σας. Η κατηγορία «Μουσεία».
Το όνομά της κατά μία εκδοχή το οφείλει στο σχήμα που παρουσιάζει καθώς διαγράφεται στην προσέγγισή της από την Οφιούσα (Αφησιά) σαν ένα αντεστραμμένο κουτάλι.
Όμως, και σύμφωνα με ιστορικά στοιχεία, πιθανολογείται ότι το όνομά της το οφείλει στους Καταλάνους ναυτικούς και πειρατές. Πιθανόν να τη χρησιμοποίησαν σαν ορμητήριο ή σταθμό.
ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΝΕΑΣ ΚΟΥΤΑΛΗΣ: Η ΚΑΤΑΛΑΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ
Το 1300 μ.Χ. η Καταλανική Εταιρεία, ένα πανίσχυρο και καλά οργανωμένο μισθοφορικό σώμα από Καταλανούς και Αραγώνιους, με αρχηγό τον Ρογήρο Ντε Φλόρ, υπέγραψε επίσημο συμβόλαιο με το Βυζαντινό Αυτοκράτορα Ανδρόνικο Β’ Παλαιολόγο. Του προσέφερε τις υπηρεσίες του.
Κατέπλευσαν με τριάντα έξι πλοία και με γυναίκες και παιδιά 6.500 Καταλανοί και Αραγώνιοι. Για να πολεμήσουν μαζί με τους Βυζαντινούς τους Τούρκους. Μετά από επιτυχίες που είχαν τα στρατεύματα του Αυτοκράτορα το 1304 και 1305 μαζί με τους συμμάχους τους. Κατανίκησαν τους Τούρκους στην Αρτάκη, τον Αύλακα και την Λυδική Φιλαδέλφεια. Η Καταλανική Εταιρία κατέλαβε την Καλλίπολη και οχυρώθηκε.
Έβαλαν φρουρές και στόλο σε επίκαιρα σημεία της Μικράς Ασίας. Αλλάζοντας τον ρόλο τους σε πειρατές της περιοχής. Ένα από τα επίκαιρα αυτά σημεία της περιοχής που χρησιμοποίησαν σαν σταθμό επιτήρησης και ορμητήριο, είναι πολύ πιθανό λόγω της θέσης της, να υπήρξε η Κούταλη. Οι χάρτες της ναυσιπλοΐας της περιοχής αυτής το δικαιολογούν απόλυτα.
ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΝΕΑΣ ΚΟΥΤΑΛΗΣ: ΕΜΠΟΡΙΚΟΣ ΣΤΟΛΟΣ
Το 1307, με την απομάκρυνση των Καταλανών, το νησί κατοικείται μόνιμα από Έλληνες χριστιανούς. Η Κούταλη ήταν φημισμένη για τον εμπορικό της στόλο που η φήμη του έφτανε μέχρι την άκρη της Ευρώπης. Κουταλιανοί καπεταναίοι από πολύ νωρίς ασχολήθηκαν με το εμπόριο. Τις μεταφορές μέσα στην Προποντίδα, στην Μαύρη Θάλασσα, στο Αρχιπέλαγος, στη Μεσόγειο. Από την Ελλάδα, πέρναγαν στην Ιταλία. Μέσα από τα φιλόξενα νερά των στενών της Σικελίας, έφθαναν στα Γαλλικά παράλια . Συνέχιζαν για τις ακτές της Ισπανίας και στην Αγγλία. Στα 1800 η ναυτιλία της Κούταλης διέθετε 40 ποντοπόρα εμπορικά πλοία.
Το 1890 προστίθεται στις δραστηριότητες των Κουταλιανών και η σπογγαλιεία. Κατορθώνει να εξοπλίσει πέρα από τα ποντοπόρα και 30 σπογγαλιευτικά. Λίγο πριν τους βαλκανικούς πολέμους η Κούταλη είχε καταγραφεί με 2.607 κατοίκους. Αποκλειστικά Έλληνες Χριστιανούς , με 3 εκκλησίες, 1 αρρεναγωγείο με 6 τάξεις, 2 διδασκάλους και 110 μαθητές. Ένα παρθεναγωγείο με 3 τάξεις, 1 διδασκάλισσα και 50 μαθήτριες.
ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΝΕΑΣ ΚΟΥΤΑΛΗΣ: Η ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΗ
Με την εκστρατεία των Συμμάχων στα Στενά (Δαρδανέλια) δίδεται εντολή από τις Τουρκικές αρχές, μετακίνησης των Χριστιανών και ιδιαίτερα των Ελλήνων και των Αρμενίων. Από τις περιοχές που συνόρευαν με τις πολεμικές ζώνες. Έγινε η «μεταφορά» τους στο εσωτερικό της Τουρκίας. Στις 2 Ιουνίου 1915, μέσα σε έξι ώρες, η Κούταλη αδειάζει από τους κατοίκους της. Μεταφέρονται σε άλλες περιοχές (Μιχαλήτσι, Μαγνησία, Αφιόν Καραχισάρ κ.α).
Άγιος Νικόλαος Νέας Κούταλης. Το 1918 επιστρέφουν στην ρημαγμένη Κούταλη. Αλλά το 1/3 των κατοίκων της ήταν το τίμημα που πλήρωσε το νησί στην εξορία. Οι προσπάθειές τους για την επούλωση όλων των πληγών θα έσβηναν σύντομα. Το 1922 μετά την Μικρασιατική Καταστροφή, όσοι είχαν απομείνει στην Κούταλη θα έπαιρναν το δρόμο της οριστικής εξορίας. Ένας σημαντικός αριθμός πήγε στην Λήμνο. Όπου αργότερα έχτισε την Νέα Κούταλη. Αρκετοί εγκαταστάθηκαν στην Θεσσαλονίκη και στον Πειραιά. Σημαντική παροικία Κουταλιανών είχε σχηματισθεί και στην Αμερική όπου αρκετοί είχαν μεταναστεύσει μετά το 1914-1915.
