Αγία Ματρώνα-Κιουρά | γράφει ο Δημήτρης Βασιλείου
Ποιος θα φανταζόταν ότι εξόριστοι πολιτικοί κρατούμενοι θα αγιογραφούσαν τους τοίχους αυτής της μικρής εκκλησιάς. Στην άκρη του Αιγαίου; Ο λόγος για την Αγία Ματρώνα-Κιουρά στη Λέρο. Την Κυρά που πόθησε την μοναχική ζωή και άφησε το σπίτι της γι’ αυτήν.
ΑΓΙΑ ΜΑΤΡΩΝΑ-ΚΙΟΥΡΑ | ΤΟ ΜΝΗΜΕΙΟ
Πιθανώς θα πρέπει να αναφέρουμε πως είναι το πιο σύγχρονο εκκλησιαστικό μνημείο του νησιού. Είναι η εκκλησία Αγία Ματρώνα-Κιουρά. Πίσω από τον κόλπο του Παρθενίου. Λίγο πιο κάτω από το αεροδρόμιο. Ο δρόμος μας έφερε ως εδώ κατά την δεύτερη επίσκεψη μας στο αγαπημένο νησί. Όπου παραθερίζουμε τα τελευταία χρόνια
Εδώ οι εξόριστοι της περιόδου της Χούντας είχαν τη δική τους εκκλησιά. Μία εκκλησιά διαφορετική: Ένα ξεχασμένο ερημοκλήσι σε μικρή απόσταση από το στρατόπεδο. Δίπλα στη θάλασσα. Το “δερναν ο αέρας κι η βροχή το χειμώνα και το “ψηνε ο ήλιος το καλοκαίρι.
Μία εκκλησία στη Λέρο θεωρείται έργο τέχνης από το Υπουργείο Πολιτισμού. Μια εκκλησία-μνημείο για τα οξύμωρα που τη διέπουν.
Το εκκλησάκι έχει χαρακτηριστεί διατηρητέο μνημείο. Πρόκειται για ένα κτίσμα του 18ου αιώνα. Ανεγέρθη επάνω στα ερείπια του προηγούμενου ναού. Κατά τη διετία 1969-1970, μέσα στα χρόνια της δικτατορίας, η Αγία Κιουρά αγιογραφήθηκε από εξόριστους στο νησί της Λέρου. Ανάμεσά τους βουλευτές, στελέχη της Αριστεράς, αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης, διανοούμενοι, καλλιτέχνες, ηλικιωμένοι και μητέρες με μωρά.
ΑΓΙΑ ΜΑΤΡΩΝΑ-ΚΙΟΥΡΑ | Η ΑΓΙΟΓΡΑΦΗΣΗ
Η ιδέα της αγιογράφησης ήταν του Μανώλη Γλέζου. Τον ακολούθησαν στην υλοποίηση οι συγκρατούμενοί του, Αντώνης Καραγιάννης, Τάκης Τζανετέας και Κυριάκος Τσακίρης.
Η εκκλησία αγιογραφήθηκε στα χρόνια 1969-1970. Από τον Σαλονικιό Αντώνη Καραγιάννη και τους Τάκη Τζανετέα και Κυριάκο Τσακίρη. Ανάμεσα στους κρατούμενους της Λέρου βουλευτές, στελέχη της Αριστεράς και άλλων πολιτικών χώρων. Αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης, επιστήμονες, διανοούμενοι και καλλιτέχνες. Ανάπηροι, ηλικιωμένοι, μωρομάνες.
Μέσα σε αυτές τις δύσκολες συνθήκες πολλοί κρατούμενοι διανοούμενοι και καλλιτέχνες συνέχισαν μ” όποιον τρόπο μπορούσαν να δημιουργούν. Στο Παρθένι πρωτοεμπνεύστηκε ο Γιάννης Ρίτσος τα «18 Λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας». Μελοποιημένα από το Μίκη Θεοδωράκη έγιναν από τα πιο αγαπημένα τραγούδια εκείνης της εποχής.
Το γεγονός αυτό καθιστά την Αγία Ματρώνα Κιουρά «μοναδικό μνημείο της σύγχρονης ιστορίας που αποτυπώνει την αγωνία και τη στέρηση της ελευθερίας του ελληνικού λαού στα χρόνια της δικτατορίας».
Αλλά και η Κυρά, η αγαπημένη Κιουρά των ντόπιων, έχει τη δική της ιστορία. Πρόκειται για μία Χιώτισσα αρχοντοπούλα που έζησε σχεδόν πριν 600 χρόνια. Σύμφωνα με τη θρησκευτική παράδοση, αν και οι έξι αδελφές της παντρεύτηκαν ως περιζήτητες νύφες, η Μαρία, όπως ήταν το πραγματικό της όνομα, και μικρότερη από όλες, γοητεύθηκε από τη μελέτη των θείων.
Με τόσο ξεχωριστή ιστορία, ήταν αναμενόμενο πως οι παραστάσεις στους τοίχους της Ματρώνας θα ήταν μοναδικές. Απεικονίζουν διάφορες μορφές αγίων. Αλλά και κρατούμενων που πρωταγωνιστούν στα Πάθη του Χριστού. Σε αυτούς τους τοίχους, η Παναγία και η Ελλάδα θρηνούν από κοινού τα παιδιά τους.
ΑΓΙΑ ΜΑΤΡΩΝΑ-ΚΙΟΥΡΑ | ΖΩΓΡΑΦΟΙ ΚΑΙ ΜΟΝΤΕΛΑ
Η ιδιαιτερότητα αυτή είναι και ο λόγος για τον οποίο η Ματρώνα θεωρείται «μοναδικό μνημείο της σύγχρονης ιστορίας. Αποτυπώνει την αγωνία και τη στέρηση της ελευθερίας του ελληνικού λαού στα χρόνια της δικτατορίας».
Οι ζωγράφοι χρησιμοποίησαν ως μοντέλα τα πρόσωπα κρατουμένων. Γυναικών της Λέρου, αλλά και χωροφυλάκων. Οι Άγιοι δεν είχαν το συνηθισμένο φωτοστέφανο. Ο Μυστικός Δείπνος ήταν η τραπεζαρία των εξορίστων. Ο Αϊ-Γιάννης ο Βαπτιστής ήταν ο χωροφύλακαςΟ Χριστός ήταν ο νεότερος εξόριστος Σωτήρης Σκυλάκος.
Σε μία από τις αγιογραφίες, ο Χριστός φαίνεται λυπημένος με το βλέμμα προς τον ουρανό. Πιθανόν προς την ελευθερία και το Θεό. Σε όλες τις εικόνες οι ζωγράφοι απεικόνισαν τα συναισθήματα των ίδιων. Αλλά και των υπόλοιπων εξόριστων.
Τόπος εξορίας για πολλούς πολιτικούς κρατούμενους. Η Λέρος «φιλοξένησε» σχεδόν 4.000 εξόριστους. Κατά τη διάρκεια της επτάχρονης δικτατορίας στην Ελλάδα. Εδώ ο Ρίτσος έγραψε και το ποίημα «Επιλογικό». «…την ομορφιά ποτές μου δεν την πρόδωσα. Όλο το βιός μου το μοίρασα δίκαια. Μερτικό εγώ δεν κράτησα. Πάμφτωχος. Μ’ ένα κρινάκι του αγρού τις πιο άγριες νύχτες μας φώτισα. Να με θυμάστε…».
ΑΓΙΑ ΜΑΤΡΩΝΑ-ΚΙΟΥΡΑ | Ο ΒΙΟΣ ΤΗΣ
Η τακτική επαφή της με τις καλόγριες των γυναικείων μοναστηριών του νησιού, της γέννησαν την επιθυμία να διάγει έναν βίο αγνό και μοναχικό. Μετά τις πρώτες τις μοναχικές εμπειρίες, η Μαρία χειροτονήθηκε μοναχή. Μετονομάσθηκε Ματρώνα. Στη διάρκεια της πορείας της διετέλεσε και ηγουμένη, πριν κοιμηθεί το 1462.
Στην εκκλησία της Αγίας Ματρώνας-Κιουράς σώζεται και η εικόνα της. Λέγεται πως έχει φιλοτεχνηθεί στην πατρίδα της, τη Χίο.
Στο νησί τους φέρανε το καλοκαίρι του 1967 κι αμέσως τους κλείσανε στα δύο στρατόπεδα που είχαν ετοιμαστεί. Το ένα στρατόπεδο-φυλακή βρίσκονταν στο Λακκί. Λίγα χιλιόμετρα πέρα απ” το λιμάνι. Πρόκειται για μερικά κτίρια τετραώροφα. Οι Ιταλοί τα είχαν χτίσει για στρατώνες. Το δεύτερο στρατόπεδο βρισκότανε στην άλλη άκρη του νησιού. Δίπλα στο χωριό Παρθένι. Εδώ οι εξόριστοι ζούσαν μέσα σε μεγάλους τσίγκινους θαλάμους. Σε ένα χώρο περιφραγμένο με συρματοπλέγματα και ελεγχόμενο αυστηρά από το στρατό και τη χωροφυλακή.
Εορτάζει στις 20 Οκτωβρίου εκάστου έτους. Η Οσια Ματρωνα η Χιοπολιτιδα, η Θαυματουργη. Ιερά Λείψανα: Η Κάρα της Αγίας βρίσκεται στη Μονή Ζωγράφου Αγίου Όρους. Αποτμήματα του Ιερού Λειψάνου της Αγίας βρίσκονται στην ομώνυμη Μονή Ύδρας και στη Μονή Οσίου Διονυσίου Λιτοχώρου.
ΑΓΙΑ ΜΑΤΡΩΝΑ-ΚΙΟΥΡΑ | Η ΑΣΚΗΣΗ
Η Οσία Ματρώνα ονομαζόταν, αρχικά, Μαρία και γεννήθηκε στο χωριό Βολισσός της Χίου από γονείς ευσεβείς και πλουσίους, τον Λέοντα και την Άννα. Έξι άλλες αδελφές της Μαρίας, μεγαλύτερες της, παντρεύτηκαν η μία μετά την άλλη, περιζήτητες νύφες για την ομορφιά, την ανατροφή και για την καλή προίκα τους. Η μικρότερη αφοσιώθηκε στη μελέτη των θείων και ασχολείτο θερμά με φιλανθρωπικά καθήκοντα.
Έτσι θέλησε να ακολουθήσει άλλο δρόμο. Η τακτική επαφή της με τις καλογριές των γυναικείων μοναστηριών του νησιού, έκανε τη Μαρία να ποθήσει την αγνή μοναχική ζωή. Αλλά η αγάπη προς τους γονείς της, τη συγκρατούσε στο πατρικό της σπίτι. Όταν όμως αυτοί πέθαναν η Μαρία δοκίμασε τη μοναχική ζωή κοντά σε μια ευσεβή χήρα, που ασκήτευε με τις δύο θυγατέρες της.
Μετά απ” αυτή τη μοναχική εμπειρία, αποφάσισε να προσχωρήσει στις μοναχικές τάξεις. Χειροτονήθηκε λοιπόν μοναχή και μετονομάσθηκε Ματρώνα. Η διαγωγή της μέσα στη μικρή αδελφότητα ήταν άριστη. Η διάθεση της πάντοτε αγαθή, φιλάδελφη, ταπεινή και εγκάρδια. Μάλιστα, από τα έσοδα της πώλησης της περιουσίας της, κτίστηκε στο μοναστήρι ωραιότατος ναός.
ΑΓΙΑ ΜΑΤΡΩΝΑ-ΚΙΟΥΡΑ | ΤΟ ΟΝΟΜΑ
Μετά από κάποιο χρόνο, πέθανε η γυναίκα που κοντά της η Ματρώνα γυμνάστηκε στη μοναχική ζωή. Τότε όλες οι μοναχές από κοινού, εξέλεξαν ηγουμένη -παρά τη θέληση της- τη Ματρώνα. Υπό τις οδηγίες της η αδελφότητα ζούσε με πολλή εγκράτεια, υπακοή και ευσέβεια. Το 1462 η Ματρώνα πέθανε, αφού έζησε ζωή πραγματικά αγία. Άλλες πηγές υπολογίζουν τον χρόνο κοιμήσεως της Αγίας 100 περίπου χρόνια πριν το 1462. Διότι η πρώτη βιογραφία της γράφτηκε από τον Μητροπολίτη Ρόδου Νείλο (1357).
Επειδή στα γυναικεία μοναστήρια συνήθιζαν να λέγουν την ηγουμένη κυρά, επικράτησε μέχρι και σήμερα να καλούμε την Οσία Ματρώνα, Αγία Κυρά. Από αυτό προέρχονται και τα ονόματα Κυράτσω και Κερασιά που εορτάζουν σήμερα.
Διαβάστε τα άρθρα για την ιστορία εδώ.
