ΚΡΙΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΥ
ΜΙΑ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ
Απέραντος την κατοικεί ο κόσμος: γράφει ο Γιάννης Φραγκούλης
Έχω την τύχη να παρακολουθώ το συγγραφικό έργο της Μαρίας Διαμαντοπούλου από την συλλογική έκδοση που συμμετείχε, στο «Χαμογελάνε οι Τζοκόντες;», εκδόσεις Οδός Πανός, το 2019. Το ύφος της γραφής της είναι ιδιαίτερο. Η δυσκολία να γράψεις κριτική για αυτό το βιβλίο είναι μεγάλη, αν δεν έχεις μελετήσει την διαχρονία του συγγραφικού της έργου. Αυτό το «ιδιαίτερο» έχει να κάνει με το πώς αντιλαμβάνεται την γραφή ο αναγνώστης της. Άρα είναι ένα «στοίχημα» αν θα καταφέρει να μπει στον πυρήνα της αφήγησης και της αισθητικής της.
Απέραντος την κατοικεί ο κόσμος: Η συγγραφέας
Η Μαρία Διαμαντοπούλου έχει σπουδάσει ανθρωπιστικές επιστήμες. Έχει διδάξει στην δημοτική εκπαίδευση. Εξέδωσε διηγήματά της στην συλλογική έκδοση «Χαμογελάνε οι Τζοκόντες;» στην συλλογική έκδοση από την Οδός Πανός, το 2019. Τότε υπέγραψε ως Κλεονίκη Ρήγα. Επανήλθε δύο χρόνια αργότερα με το «Χωράει φως», από τις εκδόσεις Ενύπνιο. Με το πρώτο της λογοτεχνικό έργο που εξέδωσε μπορούμε να πούμε ότι καθιερώθηκε στον ελληνικό εκδοτικό χώρο.
Το «Χωράει φως» ήταν κάπου ανάμεσα στην ποίηση, στην πεζογραφία και στην θεατρική γραφή. Είχα την τιμή να το παρουσιάσω σε μια βιβλιοπαρουσίαση στην Θεσσαλονίκη. Δεν ήταν δύσκολο να ανακαλύψω τα αναφερόμενα της γραφής της. Ακολούθησε το «Μόνοι Μαζί Περνάμε», από τις εκδόσεις Οδός Πανός, το 2023. Δύο χρόνια αργότερα εκδίδει αυτό το βιβλίο από τις εκδόσεις Ενύπνιο. Σε αυτό το έργο της συνυπάρχουν ο μυθιστορηματικός και ποιητικός λόγος με τον μύθο. Έχει αναπτύξει το αφηγηματικό της στιλ, σχετικά με το «Χωράει φως».
Απέραντος την κατοικεί ο κόσμος: Το στιλ
«Εικόνες διαχέονται στο μικρό δωμάτιο, αντικρίζει το ξύλινο τραπέζι αν και δεν υπάρχει, δύο ξύλινες καρέκλες, κάθεται μπροστά της δύο πιάτα φακή, δύο φέτες ψωμί, που είναι ο άλλος, πώς να υπάρξει χωρίς τον άλλο; Ταινία ασπρόμαυρη στους άδειους τοίχους, πώς περνάνε χρόνο στο χοιροστάσιο, γουρούνια φτερωτά πετάνε στον ουρανό της αυλής, ψαλμοί ακούγονται, θα’ναι ο παράδεισος, όλη ανοιχτή τον προσκαλεί την ψυχή, το σώμα, θα πρέπει να κάνανε έρωτα πάνω στην λάσπη, μια κάθαρση, βαπτίστηκαν με τα νερά της βρύσης που έπλυνε τις μέρες τους, έδιωξε το κακό. Είναι εκεί πάει και έρχεται ανοίγει και κλείνει πόρτες και παράθυρα, παραφυλάει στη σκάλα, γεννάει, το κακό.»
Αυτό το απόσπασμα είναι το πρώτο που διαβάζει ο υποψήφιος αναγνώστης όταν φέρει μπροστά στα μάτια του το οπισθόφυλλο του βιβλίου. Η πρώτη εικόνα της γραφής της. Αν είσαι προσεχτικός αναγνώστης καταλαβαίνεις ότι δεν έχει να «κάνει» με μια συνηθισμένη γραφή. Και όντως είναι αλήθεια. Αυτό, το ιδιαίτερο στιλ, ανοίγει παράθυρα σε ένα χώρο όπου ο αναγνώστης γίνεται συνδημιουργός με τον συγγραφέα.
Απέραντος την κατοικεί ο κόσμος: Η αισθητική
Η γραφή δεν είναι μόνο ένας δρόμος να κοινωνήσει κάποιος ένα νόημα. Είναι και ένα αισθητικό φαινόμενο. Όταν αυτά τα δύο συνυπάρχουν τότε έχουμε ένα ολοκληρωμένο έργο. Πώς όμως εννοούμε αυτό το «ολοκληρωμένο»; Αυτή η ολοκλήρωση δεν είναι κάτι αυτονόητο. Πολύ περισσότερο δεν είναι κάτι που το ορίζει ο ίδιος ο συγγραφέας. Αυτός μπορεί να δρομολογεί κάποιες διαδικασίες που, ασυνείδητα, δημιουργούν κόσμους που γεννιούνται μετά την ανάγνωση.
Τα αφηγηματικά στοιχεία είναι οι σπόροι για να αναπτυχθούν αυτές οι διαφορετικές όψεις της αφήγησης. Πώς όμως είναι αυτό δυνατό; Θα καταφύγουμε στους μύθους. Τα μικρά κομμάτια σε κάθε αφήγημα που μπορούν να έχουν, έστω και ένα μικρό, αυτοτελές νόημα, τα μυθεύματα, όπως τα ονομάζει η σημειωτική, είναι αυτό που θα μπορούσαμε να το παρομοιάσουμε με «σπόρους».
Απέραντος την κατοικεί ο κόσμος: Το γόνιμο
Κάθε σπόρος έχει ανάγκη το έδαφος που θα είναι γόνιμο. Στο κέντρο του ενδιαφέροντος είναι η γυναίκα. Όπως και στο «Χωράει φως», η γυναίκα είναι αυτή που υπονοεί ή γεννά τον άντρα. Αυτός είναι αυτός ο πόλος του δίπολου που τον έχει ανάγκη η γυναίκα. Είναι η οθόνη όπου προβάλλονται τα στοιχεία του Εγώ της. Για να το πούμε καλύτερα, τα παραποιημένα στοιχεία του Άλλου του ψυχισμού της, σύμφωνα με την θεωρία του Ζακ Λακάν, ακόμα πιο παραποιημένα θα προβληθούν στον άντρα.
«Τον φόβο τον έκανε πέρα από καιρό, τι να φοβηθεί δαρμένη, πληγωμένο ζώο, κοιτάζει την πόρτα και περιμένει τα βράδια να γυρίσει το θηρίο, ονειρεύεται πως πεθαίνει, πέφτει στο πλατύσκαλο και πεθαίνει.» Το σώμα της γυναίκας είναι το δέρας όπου γράφεται η βία ενός πατριαρχικού κόσμου. Οι θεωρίες για αυτό είναι γνωστές, δεν θα τις αναπτύξουμε εδώ. Θα δούμε την αντανάκλαση του Πατέρα, ως αρχέτυπου, που είναι μια ακόμα γραφή που μας προσφέρεται. Μια άλλη γραφή.
Απέραντος την κατοικεί ο κόσμος: Η όψη του Πατέρα
Έχουμε την ευκαιρία να δούμε τον Πατέρα αναγεννημένο από την βία που αυτός, με έμμεσο ή άμεσο τρόπο, έχει εξασκήσει. Από την πιο ήπια μορφή της, την εξήγηση, μέχρι την ακραία λεκτική ή σωματική βία, έχουμε να κάνουμε με ένα τέρας. Τουλάχιστον στην πρώτη μορφή της η βία δημιουργεί κάτι το γόνιμο. Στις άλλες όχι.
«Την Κυριακή θα πάει στην εκκλησιά, ν΄ανάψει ένα κεράκι στα πεθαμένα και τα ζωντανά. Θα αναζητήσει τον πνευματικό, να μολογήσει αμαρτίες, πως εύχεται το θάνατό του, να λυτρωθεί.» Ιδού, λοιπόν, ο λόγος που δείχνει δρόμους αναβίωσης κάποιων καταστάσεων. Η Μαρία Διαμαντοπούλου βάζει κάποια σημεία. Εμείς, σε αυτά, θα πρέπει να βρούμε τον Πατέρα της γυναίκας, της κάθε γυναίκας. Θα είναι ένας τρόπος να ανακαλύψουμε τον ίδιο τον εαυτό της με τις μεταπτώσεις του.
«Βλέμμα/τοίχος οθόνη/Άννα Μανιάνη/ασπρόμαυρο/πλάνο./Πάμε/σκηνή φόνου/σε αργό./Τα δάχτυλα/αδράχνουν/σιωπές απουσίες/με δύναμη/χώνουν/στο δέρμα/του χρόνου.» Τώρα έρχεται η ποίηση με τον ελλειπτικό λόγο της να θέσει τα σημεία των αφηγηματικών διανυσμάτων.
Απέραντος την κατοικεί ο κόσμος: Ολοκλήρωση;
Είναι ευνόητο ότι έχουμε σημεία που περιμένουν να δεχτούν αυτά τα στοιχεία που θα δώσουν την ολοκληρωμένη αφήγηση. Αυτό θα γίνει από τον αναγνώστη που, τώρα, είναι συνδημιουργός του έργου. Η γυναίκα του «Χωράει φως» εδώ μας δίνει πιο απτά στοιχεία. Μας βοηθά να φτιάξουμε την δική μας αφήγηση. Τουλάχιστον αυτό ελπίζει η συγγραφέας. Είναι μια πράξη που δίνει χαρά σε αυτόν που παίρνει την σκυτάλη της αναδημιουργίας.
Δεν είναι δύσκολο έργο. Πολλά από τα σημεία της αφήγησης είναι οικεία στον αναγνώστη. Αν όχι από πρώτο, τουλάχιστον από δεύτερο χέρι τα έχει ζήσει. «Τέλειωσα με τις γέννες/και πάω/με τελετή/το γένος ν΄αλλάξω.» Τώρα το ποίημα έχει γίνει ένα θεατρικό κείμενο, μια τελετή όπου η γυναίκα με τον άντρα αναμετριόνται στην παλαίστρα.
Απέραντος την κατοικεί ο κόσμος: Η λύση
«Ξημέρωσε./Νικήτρια από τη μάχη βγήκε της ζωής και του θανάτου. Σώθηκε/κι απ΄άλλα κρίματα τον έσωσε. Έρημη έμεινε./Μικρός Απέραντος την κατοικεί ο κόσμος.» Αυτή είναι η τελευταία πράξη της τραγωδίας. Η γυναίκα βρήκε την λύση του τραγικού; Έγινε ξανά η αρχετυπική Μητέρα; Κέρδισε την θέση που της αξίζει στην Ιστορία;
Σε αυτά τα ερωτήματα θα απαντήσει ο αναγνώστης. Η Μαρία Διαμαντοπούλου μας δίνει τα σημεία και μας καλεί να τα ανασυνθέσουμε. Να αποποιηθούμε την βία. Να βρούμε το μαρμαρένιο αλώνι όπου δεν θα πάει ο μαρμαρωμένος βασιλιάς γιατί δεν του ταιριάζει. Εκεί όπου ο Πατέρας και η Μητέρα έχουν προσεγγίσει την ισότητα. Μπορεί, αν το θελήσουν, να την βιώσουν. Αυτή είναι η ευχή μας για ένα νέο κόσμο νεομητριαρχικό και νεοπατερναλιστικό, γόνιμο και ευτυχισμένο.
Η συγγραφέας κάνει πολλά βήματα μπροστά από το «Χωράει φως». Βάζει θέματα που θα είναι ενδιαφέροντα για τους άντρες και για τις γυναίκες, υψώνοντας την Γυναίκα και ανεβάζοντάς την στο βάθρο της.
«Απέραντος την κατοικεί ο κόσμος»
Συγγραφέας: Μαρία Διαμαντοπούλου
Έτος έκδοσης: 2025
Εκδόσεις: Ενύπνιο
Τόπος έκδοσης: Αθήνα
Εξώφυλλο: Κωνσταντίνα Μπιζέ
Σελίδες: 58.
Διαβάστε τις κριτικές βιβλίων που έχουμε δημοσιεύσει
