Τεράστιες ήταν και είναι οι προσπάθειες να σβηστεί απ’τη μνήμη του ανθρώπου τα στοιχεία που κρύβει η αποκριά. Ακόμα και σήμερα δεν τα έχουν καταφέρει ούτε το lifestyle ούτε η αλλοτρίωση ούτε οι περιοριστικές αντιλήψεις των μονοθεϊστικών θρησκειών να εξαλείψουν αυτά τα αρχέγονα στοιχεία που έχουν τη ρίζα τους στη σάτιρα και στο λυτρωτικό γέλιο.
Η λέξη απόκρια έχει να κάνει με την αποχή από το κρέας. Με άλλα λόγια απ’τη νηστεία που θα ακολουθήσει μέχρι την Κυριακή του Πάσχα. Το χρονικό διάστημα είναι μεγάλο και ο άνθρωπος ψάχνει από κάπου να πάρει δυνάμεις για να αντέξει. Θα θυμηθούμε ότι στο μουσουλμανικό θρησκευτικό κόσμο κάτι ανάλογο συμβαίνει κατά τη διάρκεια του ραμαζανιού. Οι σαράντα μέρες που μας χωρίζουν μέχρι την Κυριακή του Πάσχα είναι κάτι που το συναντάμε και στις τρεις μονοθεϊστικές θρησκείες. Το κοινό στοιχείο είναι ότι η νηστεία είναι το απαραίτητο στάδιο για τη ψυχοσωματική προετοιμασία του πιστού.
Ο Μωυσής νήστευσε 40 μέρες πριν να ανέβη στο όρος Σινά για να παραλάβει απ’το θεό τη Διαθήκη τον 10 εντολών. Η νηστεία του έδωσε θάρρος και ψυχική δύναμη να αντικρύσει το δημιουργό. Ο Σαμψών με τη νηστεία ξαναβρήκε τη δύναμή του. Ο Δανιήλ μετά από νηστεία 24 ωρών κατάφερε να επιβιώσει στο λάκκο των λεόντων. Ο Χριστός, πριν ξεκινήσει τη διδασκαλία του, αποσύρθηκε στην έρημο όπου με νηστεία και με προσευχή παρέμεινε 40 μέρες. Παρόμοια στοιχεία θα συναντήσουμε στο βουδισμό, στον ταοϊσμό, στον ινδουισμό και στο ζωροαστρισμό. Τίθεται λοιπόν το ερώτημα: Γιατί η νηστεία, έτσι όπως γίνεται, είναι κοινό στοιχείο όλων αυτών των θρησκειών, που έχει τις ρίζες της αυτή η τελετουργία;
Αν πάμε πίσω στην ιστορία του ανθρώπου, στο λεγόμενο πρωτόγονο άνθρωπο μέχρι την κλασική αρχαιότητα, θα δούμε ότι η νηστεία σαν τελετουργία εμφανίζεται όταν ο άνθρωπος προσπαθεί να δαμάσει τη φύση και, ουσιαστικά, να ξεχωρίσει το φυσικό στοιχείο και να απαρνηθεί το δεσμό του με το φυσικό του περιβάλλον. Ανακαλύπτει ξανά αυτό που ήταν προφανές στον προϊστορικό άνθρωπο. Προσπαθεί να βρει ξανά την ισορροπία στις διατροφικές του συνήθειες καθαρά για λόγους υγείας. Η νηστεία δεν είναι παρά ένας διορθωτικός τρόπος για να μπορέσει ο άνθρωπος να επιβιώσει χωρίς προβλήματα στην υγεία του. Σε όλη την ιστορία της ανθρωπότητας αυτός ο διορθωτικός διατροφικός τρόπος επιβάλλεται με θρησκευτικές δοξασίες γιατί είναι ο μόνος εύκολος τρόπος να γίνει κατανοητό απ’τους αμαθείς χωρίς να μπει κάποιος στη διαδικασία να τους εκπαιδεύσει.
Μέχρι τις μέρες μας, ακόμα και σήμερα που ο άνθρωπος έχει μορφωθεί αρκετά, όπως πιστεύουμε, είναι ανάγκη να πειστεί να ακολουθήσει ένα φυσικό τρόπο διαβίωσης. Η πειθώ έρχεται κυρίως από θρησκευτικές δοξασίες. Κατά συνέπεια, οι γνώσεις μπλοκάρονται απ’τον ψυχικό μας κόσμο και δεν μπορούν να εφαρμοστούν στον τρόπο διαβίωσής μας, για αυτό το λόγο είναι απαραίτητες οι θρησκευτικές νουθεσίες. Μένει τώρα να δείξουμε το δάνειο των αρχέγονων πολιτισμών και των παγανιστικών θρησκειών στις σημερινές ευρέως διαδεδομένες μονοθεϊστικές θρησκείες. Θα αναφερθούμε στο παράδειγμα του χριστιανισμού.
Η αποχή από το κρέας για σαράντα μέρες είναι για το δυτικό άνθρωπο μεγάλη σαρκική και, κυρίως, πνευματική δοκιμασία. Το πνεύμα έχει υποδουλωθεί στη σάρκα και αυτή κανονίζει τον τρόπο που θα λειτουργεί. Πρέπει λοιπόν να πάρει ψυχικές δυνάμεις για να μπορέσει να ανταπεξέλθει, περισσότερες απ’ότι ο άνθρωπος, για παράδειγμα, στην Αρχαία Ελλάδα. Ανατρέχει σε αυτό το αρχέγονο στοιχείο που είναι αυτό που εμείς ονομάζουμε διονυσιακό στοιχείο. Σίγουρα σε άλλους πολιτισμούς έχει άλλη ονομασία, αλλά τα ίδια χαρακτηριστικά. Γα να το δούμε όμως από μία άλλη σκοπιά.
Οργανώνονται γιορτές, τρώμε κρέας και ξεδίνουμε, πειράζει ο ένας τον άλλο, μεταμφιεζόμαστε. Τι σημαίνουν αυτά τα πράγματα για τον άνθρωπο που ζει και έχει ενταχθεί πλήρως στο δυτικό πολιτισμό;
Πρώτον, δεν ξεχνά αυτές τις συνήθειες που είναι ο τρόπος ζωής του, του έχουν επιβληθεί με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους, κυρίως από το μάρκετινγκ της αγοράς στον καπιταλιστικό τρόπο διαβίωσης. Δίνει ένα ραντεβού με αυτές τις συνήθειες μετά από σαράντα μέρες.
Δεύτερον, αν κάποιος δεν ακολουθεί αυτό το τυπικό, τη νηστεία των 40 ημερών, είναι μία ευκαιρία να ξεδώσει μαζί με τους φίλους ή τους γνωστούς του. Τι σημαίνει όμως «ξεδίνω»;
Καρνάβαλος του 1953, σχεδιασμένος από τον εικαστικό Φαρσακίδη.
Ο άνθρωπος ξεδίνει μέσα από τελετές όπου συμμετέχει με ίσους όρους με τους υπόλοιπους. Εδώ καταργούνται οι διαφορές σε τάξεις κοινωνικές ή οικονομικές, είμαστε ίσοι μεταξύ ίσων επειδή δεν είμαστε εμείς αλλά άλλοι. Με άλλα λόγια το κάθε άτομο μεταμφιέζεται σε ένα άλλο πρόσωπο, παίρνει τις δικές του ιδιότητες, τα δικά του χαρακτηριστικά και μιλάει το λόγο του. Διαλέγει αυτό το πρόσωπο και ακολουθεί το λόγο έτσι όπως το διαμορφώνει αυτή τη στιγμή. Είναι μία αρχέγονη τελετή, παγκοσμίως διαδεδομένη, στα διονυσιακά μυστήρια, στο καμπάλα, στο βουντού, στην ενόραση κ.ο.κ. Το γεγονός είναι ότι παίρνει ψυχική δύναμη από αυτό το άλλο πρόσωπο για να αντιμετωπίσει τον εαυτό του.
Έχουμε λοιπόν μία συνδιαλλαγή μεταξύ του Εγώ και του Άλλου, που γίνεται αμφίδρομα, Εγώ↔Άλλος ή ID (Ταυτότητα)↔Άλλος. Μπλέκεται σε μία νευρωτική διαδικασία του λόγου για να ανακαλύψει στοιχεία της ταυτότητάς του. Αν αυτή η νευρωτική διαδικασία εξελιχθεί ομαλά, τότε θα ανακαλύψει αυτό που ψάχνει ή, καλύτερα, αυτό που περίπου που ψάχνει. Αν όχι, οδηγείται σε παρεκκλίνουσες διαδρομές που τον οδηγούν σε διάφορα νευρωσικά ή ψυχωτικά πεδία.
Για να έχει μία υγιή συνδιαλλαγή, τότε θα πρέπει να έχει τη γνώση για το που πατάει, άρα μία υγιή νεύρωση, και για το που θέλει να φτάσει. Για να υπάρξει αυτός ο διάλογος σε υγιή μορφή θα παρέμβουν αρχέγονα ή παλιά στοιχεία, τα οποία έχουν εγκλωβιστεί στη μνήμη του και στο ασυνείδητό του. Αυτά θα έρθουν μόνα τους, ασυνείδητα, και θα ισχυροποιήσουν το λόγο τους που θα είναι πηγαίος, μοναδικός για το κάθε άτομο και καθαρτικός. Θα έχει εκφορά λόγου, θα μας δείχνει το δρόμο προς την αναγνώριση του ψυχικού μας κόσμου (αυτογνωσία), θα μας δίνει όπλα για να ανταπεξέλθουμε σε διάφορες ψυχικές δοκιμασίες.
Με αυτό τον τρόπο μπορούμε να ανακαλύψουμε αυτά που μας κρύβει τόσο η χριστιανική όσο και η ιουδαϊκή αλλά και η μουσουλμανική διδασκαλία: πιο συγκεκριμένα το πνευματικό στοιχείο που έχει άμεση αλληλόδραση με το αρχέγονο παγανιστικό ή ανιμιστικό που θα μας φέρει σε επαφή με το παρελθόν για να μπορέσουμε να αντικρύσουμε το παρόν και να σχεδιάσουμε το μέλλον μας. Τελικά, απογυμνωμένες απ’τη πνευματική διαδικασία, οι μονοθεϊστικές θρησκείες σήμερα μεταλλάσσονται σε χυδαία παγανιστικές, επικίνδυνες για την ψυχική ισορροπία του ανθρώπου.
Γιάννης Φραγκούλης
