Η ΔΙΑΧΡΟΝΙΑ ΤΟΥ ΕΡΩΤΙΣΜΟΥ ΣΗΜΕΡΑ
Διαφορετικός ερωτισμός: γράφει ο Γιάννης Φραγκούλης*
Πόσο έχει αλλάξει η ερωτική διαδικασία; Μα, σε αυτή τη λειτουργία εμπλέκεται παραπάνω από ένα άτομο. Κατά συνέπεια, οι αλλαγές που γίνονται στην κοινωνία επηρεάζουν πολύ τις ερωτικές σχέσεις. Αυτό φαίνεται περισσότερο στις αφηγήσεις που υπάρχουν σε διάφορες τέχνες, εφόσον αντικατοπτρίζουν την πραγματικότητα που ζει ένας άνθρωπος, σε μεγάλο ή μικρό βαθμό.
ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΣ ΕΡΩΤΙΣΜΟΣ: ΕΠΑΝΑΠΡΟΔΙΟΡΙΣΜΟΣ
Η αφορμή για αυτό το σημείωμα είναι η ταινία «Παρίσι, 13ο διαμέρισμα», του Ζακ Οντιάρ. Την είδα και έγραψα κριτική για αυτή, το ερέθισμά της όμως ήταν τέτοιο που σε παρακινεί να ασχοληθείς περισσότερο.
Το θέμα που θέτει αυτή η ταινία είναι η ερωτική διαδικασία και πως αυτή γίνεται στις μέρες μας. Ουσιαστικά θα πρέπει να ξεχωρίσουμε τα στάδια: το φλερτ, την έλξη και την ερωτική πράξη. Το καθένα από αυτά έχει τη σημασία του και τα θέματα που υπάρχουν είναι εντελώς διαφορετικά. Σαν εισαγωγή θα μπορούσαμε να πούμε ότι αυτά τα θέματα έχουν τη ρίζα τους στον ευρύτερο κοινωνικό χώρο. Άλλος ήταν ο τρόπος του φλερτ και των άλλων διαδικασιών πριν από χρόνια. Αυτό μπορούμε να το δούμε σε παλιότερες αφηγήσεις όπως και σε αυτές των αφηγηματικών έργων, όπως στον κινηματογράφο, το θέατρο, τη λογοτεχνία κ.λπ.
«Διαφορετικός ερωτισμός: Οι διάφορες σχολές
της ψυχανάλυσης έχουν τις δικές τους απόψεις
σχετικά με τη διαμόρφωση της λίμπιντο.»
Έχουμε φτάσει στο σημείο να επαναπροσδιορίσουμε το ρομαντισμό, βάζοντας το πρόθεμα «νέο» ή «μετά» πριν από αυτό τον όρο. Ουσιαστικά προσπαθούμε να πούμε ότι ο συναισθηματικός κόσμος του ανθρώπου έχει αλλάξει. Αυτό είναι απόλυτα φυσιολογικό, με δεδομένο ότι ο ψυχισμός του ανθρώπου επηρεάζεται από τον κοινωνικό περίγυρο. Ο άνθρωπος, δέχεται η ψυχολογία, διαμορφώνει την ταυτότητά του συνέχεια. Είναι μια αέναη διαδικασία που σταματά με το βιολογικό θάνατό του. Η ταυτότητά του έχει άμεση σχέση με το συναισθηματικό του κόσμο, όπως τον ονομάζουμε στην καθημερινή γλώσσα.
ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΣ ΕΡΩΤΙΣΜΟΣ: Ο ΝΕΥΡΩΣΙΚΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ
Στην πραγματικότητα η λίμπιντο του ανθρώπου μπορεί να αρχίζει να διαμορφώνεται από την ηλικία των 4 ή 5 ετών, όμως διαμορφώνεται έκτοτε συνέχεια. Οι διάφορες σχολές της ψυχανάλυσης έχουν τις δικές τους απόψεις σχετικά με τη διαμόρφωση της λίμπιντο. Η ίδια η λέξη έχει τη ρίζα της στη λατινική λέξη αγάπη, στην ψυχανάλυση, όμως, έχει διαφορετική έννοια. Από τις θεωρίες του Φρόιντ και μετά, γνωρίζουμε ότι ο άνθρωπος έχει ανάγκη την απόλαυση για να καταλάβει την πραγματικότητα. Ο Ζακ Λακάν δέχεται ότι αυτή η διεργασία της αντίληψης της πραγματικότητα έχει νευρωσικό χαρακτήρα, χωρίς όμως πάντα να είναι σε προβληματική κατάσταση.
Το κάθε άτομο μπαίνει σε μια νευρωσική διαδικασία για να καταλάβει αυτό που γίνεται. Αν δεν μπορεί να το κατανοήσει χωρίς απόκλιση από το πραγματικό, τότε η νεύρωσή του τον οδηγεί στην υστερία. Εκεί αρχίζει το πρόβλημα που το βλέπουμε ξεκάθαρα ως μία σύγχυση. Ας μείνουμε λίγο σε αυτό τον προσδιορισμό της διαδικασίας και ας προσπαθήσουμε να τον εφαρμόσουμε στον ερωτισμό.
«Διαφορετικός ερωτισμός: Ο σύγχρονος άνθρωπος
έχει έντονα προβλήματα προσδιορισμού της ταυτότητάς του.»
Ένας άνθρωπος βλέπει έναν άλλο. Κάτι τον τραβάει πάνω του. Εκείνη τη στιγμή δεν μπορεί να προσδιορίσει τι είναι αυτό. Ο λόγος είναι ότι βρίσκεται σε ένα νευρωσικό στάδιο που θέλει, ψυχικά, να έρθει σε επαφή μαζί του. Αργότερα ίσως το καταλάβει, αν και αυτό είναι αρκετά δύσκολο. Βλέπουμε λοιπόν ότι φτάνουμε στο θέμα της επικοινωνίας. Ο ένας αναγνωρίζει κάτι στον άλλον και υπάρχει μία ταύτιση. Ο Καρλ Γιουνγκ δέχεται ότι αυτό είναι μία λειτουργία που έχει να κάνει με τη ροή στοιχείων από το ασυνείδητο στο συνειδητό με καταλύτη ένα στοιχείο που υπάρχει στην πραγματικότητα και ασυναίσθητα ο άνθρωπος το βάζει μέσα σε αυτή τη διαδικασία.
ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΣ ΕΡΩΤΙΣΜΟΣ: Η ΕΡΩΤΙΚΗ ΕΠΑΦΗ
Καταλαβαίνουμε ότι αυτή η διαδικασία είναι απροσδιόριστη. Αυτό σημαίνει ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να την καταλάβει την ίδια στιγμή που γίνεται. Θα πρέπει να λάβουμε, ωστόσο, υπόψη μας τη ρήξη στους τρόπους επικοινωνίας, στην εποχή μας, θα δούμε ότι το απροσδιόριστο έχει μεγαλύτερη έκταση. Ο σύγχρονος άνθρωπος έχει έντονα προβλήματα προσδιορισμού της ταυτότητάς του. Πως μπορεί να επικοινωνήσει ουσιαστικά και αποτελεσματικά με κάποιον άλλον; Η απάντηση είναι ότι δεν τα καταφέρνει.
Αυτό έχει άμεση σχέση με τον ερωτισμό. Είναι εύκολο να καταλάβουμε ότι το «επιλέγω την επαφή με αυτό τον άνθρωπο» είναι ασαφές. Πιο σωστά θα λέγαμε ότι επιλέγουμε να έρθουμε σε επαφή με την προβολή στον καθρέπτη της ταυτότητάς μας, του Άλλου, κατά Λακάν. Αυτή προβολή στο άτομο που είναι υποκείμενο της ερωτικής επαφής είναι οδυνηρό για αυτόν: Του βάζουμε στοιχεία που δεν υπάρχουν σε αυτόν, έχουμε έλξη από αυτά τα στοιχεία που είναι πλέον παραποιημένα. Άρα υπάρχει αστάθεια.
«Διαφορετικός ερωτισμός: Έχουμε έτσι το
μετακείμενο, την κριτική, και ένα άλλο
μετακείμενο, τα αναφερόμενα της κριτικής.»
Κάνοντας αυτή την ανάλυση μπορούμε να δούμε το αμφίβολο της σεξουαλικότητας. «Ποια είναι η σεξουαλική συμπεριφορά σου;», ρωτά η γυναίκα. «Αυτή τη στιγμή απέχω.», απαντά ο άντρας. Αυτός ο διάλογος στην ταινία είναι χαρακτηριστικός. Ουσιαστικά θέλει να πει ότι δεν ξέρει ποιος είναι και τι θέλει από αυτή. Το ίδιο όμως ισχύει και για τη γυναίκα. Ο σκηνοθέτης έχει κάνει προφανώς μεγάλη ανάλυση που περιλαμβάνει τα στοιχεία του ερωτισμού που ίσχυε τα παλιότερα χρόνια με αυτό που ισχύει στην εποχή μας.
ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΣ ΕΡΩΤΙΣΜΟΣ: Ο ΕΡΩΤΑΣ ΩΣ ΜΕΤΑΚΕΙΜΕΝΟ
Το δημιούργημα του Ζακ Οντιάρ είναι μία καταπληκτική δομή που έχει όγκο και βάθος ψυχολογικό, φιλοσοφικό και αισθητικό. Το περιεχόμενο αυτό έχει βαρύνουσα σημασία.
Οι τολμηρές ερωτικές σκηνές δε σοκάρουν, είναι η αφορμή για να εκφρασθεί αυτό το περιεχόμενο. Με αυτό το σκεπτικό μπορούμε να δούμε την ταινία με διαφορετική ματιά. Όπως επίσης μπορούμε πλέον να διαβάσουμε την κριτική που έχει δημοσιευθεί με άλλο τρόπο.
Έχουμε έτσι το μετακείμενο, την κριτική, και ένα άλλο μετακείμενο, τα αναφερόμενα της κριτικής, μετά από την ανάγνωση αυτού του κειμένου.
*Ο Γιάννης Φραγκούλης είναι ψυχαναλυτής.
