Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ
Ο ΜΥΘΟΣ ΜΕ ΤΙΣ ΠΟΛΛΑΠΛΕΣ ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ
Η Ελένη ήταν πόρνη;: γράφει ο Γιάννης Φραγκούλης
Η αναφορά της Ελένης, της Ωραίας Ελένης, αν προτιμάτε, είναι κάτι που βρίσκεται ανάμεσα στον μύθο και την πραγματικότητα. Σε κάτι που θα πρέπει να συμφωνήσουμε είναι ότι όντως ήταν όμορφη. Το αναφέρουν όλοι και το τονίζουν, άρα είναι ένα γεγονός. Η σύγκριση της ομορφιάς της με τις άλλες γυναίκες είναι κάτι που θα πρέπει να το συζητήσουμε αρκετά. Το ίδιο ισχύει και για την ζωή της. Ας τα δούμε τα πράγματα με την ιστορική σειρά τους.
Η Ελένη ήταν πόρνη;: Η καταγωγή της
Υπάρχουν δύο διαφορετικές εκδοχές όσον αφορά στην καταγωγή της. Η πρώτη θέλει να είναι ο καρπός της συνεύρεσης του Δία, μεταμφιεσμένου σε κύκνο, με την Λήδα που είχε ήδη παντρευτεί τον Τυνδάρεω και είχε γίνει βασίλισσα της Σπάρτης. Η δεύτερη θέλει να έχει πατέρα τον Τυνδάρεω και, με την συνεύρεσή του με την γυναίκα του, θα γεννηθούν αυτή και οι δίδυμοι αδελφοί της, ο Κάστορας και ο Πολυδεύκης, οι Διόσκουροι, που γεννήθηκαν φερόμενοι μέσα στον αμνιακό σάκο. Πρόκειται για το γνωστό φαινόμενο της προσωπίδας ή της προσαψίδας.
Αυτό το φαινόμενο δεν ήταν εύκολο να εξηγηθεί εκείνη την εποχή, αφού η γνώση της ιατρικής ήταν περιορισμένη και η παιδική θνησιμότητα μεγάλη. Αυτό το φαινόμενο έδωσε τον μύθο ότι η Ελένη και οι αδελφοί της γεννήθηκαν μέσα σε δύο αυγά, σε ένα η Ελένη και σε ένα άλλο οι δίδυμοι αδελφοί της. Είναι δύσκολο να προσδιορίσουμε την αλήθεια. Ξέρουμε όμως ότι μέσα στους μύθους υπάρχουν στοιχεία ιστορικά, είναι δύσκολο, όμως, να ξεχωρίσουμε τι έχει συμβεί και τι είναι προϊόν μυθοπλασίας.
Η Ελένη ήταν πόρνη;: Τα στοιχεία
Από αυτά που γνωρίζουμε από τις αφηγήσεις που βρίσκονται ανάμεσα στην ιστορία και τους μύθους, μπορούμε να φτιάξουμε τον χαρακτήρα της Ελένης.
Από πολύ μικρή είχε αναγνωριστεί η ομορφιά της και, για αυτό το λόγο, ο πατέρας ή ο θετός της πατέρας, ο Τυνδάρεω, δεν της επέτρεπε να βγει από το παλάτι. Όταν έβγαινε το πρόσωπό της ήταν καλυμμένο με πέπλο. Στην εφηβική της ηλικία ήταν θύμα απαγωγής από τον Θησέα, για αρκετά χρόνια ήταν κλεισμένη στον χώρο του, ουσιαστικά ήταν το σεξουαλικό του παιχνίδι.
Τα δίδυμα αδέλφια της εκμεταλλεύτηκαν την απουσία του Θησέα και την έφεραν πίσω από την Αττική. Μετά από λίγα χρόνια, όταν ήταν σε ηλικία γάμου έπρεπε να επιλέξει τον άντρα της. Μαζεύτηκαν αρκετοί μνηστήρες και αυτή θα επέλεγε έναν από αυτούς. Βέβαια, η επιλογή ήταν ανάμεσα στους άντρες που είχε ήδη επιλέξει ο πατέρας της. Επέλεξε τον Μενέλαο, έγινε βασίλισσα της Σπάρτης, αλλά είχε έναν άντρα που δεν αγαπούσε και δεν την αγαπούσε.
Η Ελένη ήταν πόρνη;: Η πατριαρχία
Με τα δεδομένα που αναφέραμε η Ελένη, σε όλη την ζωή της, ήταν υποταγμένη στους άντρες. Ο πατέρας της, οι εραστές της, οι μνηστήρες και, τελικά, ο Μενέλαος. Είναι δυνατόν, σε αυτό το φάσμα, να υπήρχε η αγάπη; Φυσικά και όχι.
Ο Πάρις ήταν για την Ελένη το σημείο της απόλαυσης. Ο άνθρωπος χρειάζεται την απόλαυση γιατί μόνο έτσι μπορεί να καταλάβει τι έχει συμβεί στην ζωή του. Ουσιαστικά μόνο με αυτό τον τρόπο μπορεί να δομήσει την ταυτότητά του. Κατά συνέπεια, αυτός είναι ο μοναδικός δρόμος για να γίνει χρήσιμος για την κοινωνία.
Η Ελένη δεν ήθελε τίποτε άλλο από ένα κλειδί για να ανοίξει την πόρτα της ενηλικίωσης, να ξεφύγει από την παιδική της ηλικία, να καταλάβει την απόλαυση του παιδιού και να μπορεί να κατανοήσει τα συναισθήματα του ανθρώπου για να οδηγήσει τα παιδιά της στο μονοπάτι της αγάπης και της κοινωνικότητας.
Η Ελένη ήταν πόρνη;: Το δώρο του Πάρι
Ο Πάρις, για την Ελένη, δεν ήταν ο εραστής, αλλά ο οδηγός που θα της έδειχνε τι είναι ο άνθρωπος, ποια είναι τα συναισθήματά του, τι σημαίνει ένταξη σε ένα κοινωνικό σύνολο και γιατί αυτό θα πρέπει να γίνει. Ήταν, για την Ελένη, η ανάγκη για να ζήσει.
Ο πατριαρχικός κόσμος αυτό ακριβώς δεν ήθελε. Η γυναίκα δεν θα έπρεπε παρά να ήταν υποταγμένη στην εξουσία του αρχετυπικού Πατέρα, όπως υπάρχει στον πατέρα, τον φίλο, τον εραστή και τον σύζυγο.
Σε τελική ανάλυση, ο Πάρις ήταν ένας ανώριμος άντρας, το μόνο που μπορούσε να δώσει στην Ελένη ήταν η προσοχή και η αφοσίωση, κάτι που δεν το είχε εισπράξει από κανένα. Η απαγωγή της ήταν το ταξίδι σε αυτόν τον όμορφο τόπο της απόλαυσης. Αυτό, στην πατριαρχική Ελλάδα, ήταν απαγορευμένο για την γυναίκα.
Η Ελένη ήταν πόρνη;: Το επίσημο τέλος
Έχουμε την περίπτωση κάποιων γυναικών που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο για την διαμόρφωση της ελληνικής και παγκόσμιας κοινωνίας.
Η Κλυταιμνήστρα, αδελφή της Ελένης, έκανε μια απέλπιδη προσπάθεια να επανέλθει η μητριαρχία. Η Φαίδρα αμφισβήτησε τον Θησέα και διεκδίκησε ερωτικά τον γιο του από άλλο γάμο. Η Μήδεια ήθελε μια ζωή αξιοπρεπή και εκδικήθηκε τον Ιάσονα με την θυσία των παιδιών της. Η Ελένη είναι η τελευταία περίπτωση.
Αν όλες οι άλλες γυναίκες τιμωρήθηκαν για τις πράξεις τους ενάντια στην εξουσία του αρχετυπικού Πατέρα, η Ελένη θα ζήσει έναν άλλο εφιάλτη: Θα τιμωρηθεί η ίδια, θα παρασύρει ένα ολόκληρο έθνος στην καταστροφή, θα «πάρει στον λαιμό της» πολλούς Έλληνες που θα σκοτωθούν στις μάχες του δεκαετούς πολέμου στην Τροία.
Το μήνυμα είναι σαφές: Η θέση της γυναίκας είναι να υποτάσσεται στην θέληση του άντρα, χωρίς καμιά αντίσταση. Η υπονόηση είναι επίσης σαφέστατη: Αν ο λόγος του άντρα θα είναι ο κυρίαρχος, μόνο έτσι μπορεί να δομηθεί η κοινωνία που θα νομοθετήσει την προφεουδαρχική κοινωνία, όπου η ατομική ιδιοκτησία του κάθε ανθρώπου θα είναι το θεμέλιό της και οι κοινωνικές ανισότητες τα δομικά υλικά της.
Άρα: Η Ελένη ήταν πόρνη; Όχι. Ποιος γράφει την ιστορία; Φυσικά ο νικητής όπως ακριβώς θέλει.
