ΣΤΗΝ ΑΚΡΗ ΤΗΣ ΑΝΩ ΠΟΛΗΣ
Η αγία Αικατερίνη Θεσσαλονίκης: γράφει ο Δημήτρης Βασιλείου
Ο Ιερός Ναός της Αγίας Αικατερίνης αποτελεί ένα κρυμμένο διαμάντι στην καρδιά της Θεσσαλονίκης. Η εκκλησία βρίσκεται στη δυτική πλευρά της Άνω Πόλης. Στη συμβολή των οδών Σαχίνη και Τσαμαδού.
Ανάμεσα στις βολές που ξεχωρίζουν στην όμορφη Σαλονίκη είναι αυτή της Άνω Πόλης. Εκεί που ο ισλαμικός μαχαλάς παντρεύεται τα βυζαντινά στοιχεία.
Ειδικά σήμερα 25 Νοεμβρίου ανήμερα της Αγίας Αικατερίνης. Ο νους θυμάται τον περικαλλή βυζάντιο ναό της. Αυτός για αρκετούς αιώνες έγινε τζαμί.
Η ΑΓΙΑ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ: ΑΦΙΕΡΩΜΕΝΗ ΣΤΟ ΧΡΙΣΤΟ
Πρόκειται για έναν ιστορικό ναό χρονολογείται από τα Βυζαντινά χρόνια. Με συγκεκριμένη χρονολογική τοποθέτηση γύρω στην υστεροβυζαντινή περίοδο. Ή στη λεγόμενη Περίοδο των Παλαιολόγων.
Ο Ιερός Ναός, στην αγίας Αικατερίνη Θεσσαλονίκης, στην αρχή της λειτουργίας του ήταν αφιερωμένος στον Ιησού Χριστό. Αυτό τουλάχιστον ερμηνεύεται από τους ερευνητές. Βασίστηκαν σε εικονογραφικές μελέτες. Στη συνέχεια κάποιες εκτιμήσεις μελετητών αναφέρουν ότι στο ναό υπάρχει αφιέρωση στον Χριστό. Για αυτό το λόγο ταυτίστηκε με το καθολικό της Μονής του Χριστού Παντοδύναμου. Όμως όταν η βυζαντινή αυτοκρατορία έπεσε και την θέση της πήρε η Οθωμανική, οι εκκλησίες μετατράπηκαν σε τζαμιά.
Η ΑΓΙΑ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ: ΓΙΑΚΟΥΠ ΠΑΣΑ
Οι ιστορικοί λένε ότι όταν στο θρόνο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ήταν ο Βαγιαζίτ Β’ (1481-1512). Ο Γιακούπ Πασά (Yakup Paşa) μετέτρεψε το Ναό σε μουσουλμανικό τέμενος. Αλλάζοντας το όνομα σε Γιακούπ Πασά Τζαμί (Yakup Paşa Camii). Οι Οθωμανοί αλλοίωσαν την εικόνα της εκκλησίας καθώς οι τοιχογραφίες είχαν σοβατιστεί με κονιάματα. Η εκκλησία επανήλθε στη πρότερη μορφή της το 1912. Μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης πήρε το όνομα της Αγίας Αικατερίνης. Τότε ήταν που κατεδαφίστηκε ο μιναρές και της αποδόθηκε το χριστιανικό στοιχείο.
Ο ναός είναι κτισμένος με τέτοιο τρόπο που είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα της φημισμένης «Μακεδονικής Σχολής». Πιο συγκεκριμένα, είναι ένας σύνθετος τετρακιόνιος σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός. Στα ανατολικά καταλήγει με δύο συμμετρικά παρεκκλήσια. Η εκκλησία διαθέτει πέντε τρούλους. Εκ των οποίων ο κεντρικός στηρίζεται πάνω σε τέσσερις καμάρες, και κλειστή περιμετρική στοά. Επιπλέον, ο ναός διαθέτει τυφλά αψιδώματα, κόγχες, πλίνθινους ημικίονες, κεραμοπλαστικά κοσμήματα. Ένα μαρμάρινο κοσμήτη, ο οποίος χωρίζει σε ύψος το κυβικό σώμα του ναού δημιουργώντας έναν έντονο οριζόντιο άξονα. Όπως καταλαβαίνουμε ο Ιερός Ναός της Αγίας Αικατερίνης διαθέτει μία εξαιρετική αρχιτεκτονική δομή. Ο ρυθμός του μοιάζει με εκείνο της εκκλησίας των Αγίων Αποστόλων.
Η ΑΓΙΑ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ: ΑΝΩ ΠΟΛΗ
Ο ναός βρίσκεται στο ΒΔ τμήμα της Άνω Πόλης. Στην οδό Τσαμαδού. Κοντά στα βυζαντινά τείχη. Είναι κτίσμα χαρακτηριστικό της λεγόμενης «Μακεδονικής Σχολής». Δηλαδή σύνθετος τετρακιόνιος σταυροειδής εγγεγραμμένος με πέντε τρούλους. Επίσης κλειστή περιμετρική στοά που απολήγει ανατολικά σε δύο συμμετρικά παρεκκλήσια. Με πιο απλά λόγια ο ναός διαμορφώνεται με τέσσερις καμάρες. Πάνω στις οποίες στηρίζεται ο κεντρικός τρούλος ο οποίος είναι εγγεγραμμένος σε τετράγωνο σταυρό.
Ο ναός είχε υποστεί πολλές διαφοροποιήσεις και επεμβάσεις, ιδιαίτερα με τη μετατροπή του σε τζαμί, που έγινε στα χρόνια του Σουλτάνου Βαγιαζήτ Β΄ (1481-1511) από τον μπεηλέρμπεη Γιακούπ Πασά. Από αυτόν πήρε και την ονομασία Γιακούπ πασά τζαμί. Τότε περίπου κτίστηκε και ο μιναρές. Αυτός κατεδαφίστηκε μετά την απελευθέρωση της πόλης.
Πολλές από τις επεμβάσεις στην αγία Αικατερίνη Θεσσαλονίκης αποκαταστάθηκαν με τις αναστηλωτικές και στερεωτικές εργασίες του 1946. Αφαιρέθηκαν τα κονιάματα που είχαν προσθέσει οι Τούρκοι. Για να αποκαλυφτούν οι πολύ ενδιαφέρουσες τοιχοποιίες στο εξωτερικό και στο εσωτερικό τμήματα τοιχογραφιών σύγχρονων με τον ναό.
Σήμερα σώζονται: στην κόγχη του Ιερού Βήματος Ιεράρχες που συλλειτουργούν και η Κοινωνία των Αποστόλων. Στον κεντρικό τρούλο προφήτες και άγγελοι γύρω από τον κατεστραμμένο σήμερα Παντοκράτορα. Στον κυρίως ναό παραστάσεις από τα θαύματα του Κυρίου (Γάμος της Κανά, Θεραπεία παραλύτου, Ίαση του τυφλού, Ίαση του λεπρού, Ο Χριστός που ησυχάζει τα νερά της λίμνης και ο Διάλογος του Χριστού με τη Σαμαρείτιδα).
Η ΑΓΙΑ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ: Η ΧΡΟΝΟΛΟΓΗΣΗ
Επίσης, υπάρχουν και οι τοιχογραφίες της «Γέννησης», της «Υπαπαντής», της «Προσκύνησης των Μάγων» και της «Πεντηκοστής».
Στο δυτικό σκέλος του περιστώου σώζονται μορφές αγίων. Κυρίως ασκητών και στηλιτών. Στο βορειοδυτικό τρούλο υπάρχει ο «Χριστός Εμμανουήλ». Στο νάρθηκα αναπτύσσεται η «Δευτέρα Παρουσία».
Για τις τοιχογραφίες αυτές προτάθηκε μία χρονολόγηση γύρω στο 1315. Τα ζωηρά τους χρώματα, τα πλούσια διακοσμημένα αρχιτεκτονήματα, οι δυναμικές μορφές με το ελεύθερο πλάσιμο συνοψίζουν τα βασικά γνωρίσματα της τέχνης του πρώιμου 14ου αιώνα.
Αυτό όμως που προκαλεί εντύπωση στον επισκέπτη είναι οι θαυμαστές τοιχογραφίες. Οι τοιχογραφίες στην αγία Αικατερίνη Θεσσαλονίκης δημιουργήθηκαν το 1315. Διαθέτουν ζωηρά χρώματα, είναι πλούσια διακοσμημένες με δυναμικές μορφές στην όψη τους. Παραπάνω αναφέραμε ότι οι τοιχογραφίες της Αγίας Αικατερίνης σοβατίστηκαν την περίοδο που ήταν τζαμί. Στις εργασίες συντήρησης που έλαβαν χώρα την πενταετία 1946-1951 αποκαλύφθηκαν λεπτομερέστερες νωπογραφίες που ήταν καλυμμένες για αιώνες.
Η ΑΓΙΑ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ: ΕΝΑΣ ΠΑΛΙΟΣ ΘΗΣΑΥΡΟΣ
Ορισμένες από τις τοιχογραφίες απεικονίζουν μορφές αγίων. Σκηνές από το Ευαγγέλιο, τα θαύματα του Κυρίου και πολλά άλλα. Ακόμα είναι σημαντικό να επισημάνουμε ότι η Θεσσαλονίκη, κατά την Βυζαντινή περίοδο, αποτελούσε το καλύτερο σχολείο για την εκμάθηση της Βυζαντινής αγιογραφίας. Σε όλη τη Βαλκανική χερσόνησο. Εκτός της Αγίας Αικατερίνης χαρακτηριστικό δείγμα εκείνης της εποχής αποτελούν οι εκκλησίες των Αγίων Αποστόλων, του Αγίου Νικόλαου του Ορφανού και του Προφήτη Ηλία.
Θα τολμούσα να σας συστήσω την επόμενη φορά που θα βρεθείτε στην Άνω Πόλη. Αξίζει τον κόπο να επισκεφτείτε τον Ιερό Ναό της Αγίας Αικατερίνης. Σίγουρα θα ανακαλύψετε ένα παλιό θησαυρό που είναι κρυμμένος ανάμεσα σε μοντέρνες πολυκατοικίες και συνδέεται στενά με την ιστορία της Θεσσαλονίκης. Η εκκλησία γιορτάζει την 25η Νοεμβρίου κάθε χρόνου. Την ημέρα εύρεση των λειψάνων της Αγίας Αικατερίνης.
