ΓΙΑ ΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ
Ποια είναι η σημασία του ύπνου τόσο για την ψυχική υγεία όσο και για τη δόμηση της ταυτότητας του ανθρώπου; Αυτό το θέμα θα αναλύσουμε σε αυτό το άρθρο. Θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε από την αρχή ότι μιλάμε για τον ύπνο που δεν το βιάζεις, δεν τον πιέζεις για να παραταθεί ή δεν το διακόπτεις απότομα ή δεν τον παρατείνεις χωρίς λόγο. Θα δούμε ότι ο βεβιασμένος ύπνος είναι πολύ χειρότερος από την αϋπνία.
ΜΕΤΑΞΥ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟΥ ΚΑΙ ΣΥΝΕΙΔΗΤΟΥ
Όταν ο άνθρωπος κοιμάται ο ψυχικός του κόσμος δε μένει αδρανείς. Δομές επικοινωνούν από το χώρο του ασυνειδήτου προς το συνειδητό. Τις ονομάζουμε «δομές» γιατί θέλουμε να τονίσουμε τόσο το χαρακτήρα τους και τη χρησιμότητα της αφήγησης που έχουν όσο και το ότι είναι σχετικά αυτοτελείς υποστάσεις που μπορούν να συσχετιστούν με άλλες για να δομήσουν μία ενιαία αφήγηση, αυτή που το όνειρο που θα δούμε μας αναφέρει.
Το πιο σημαντικό κομμάτι είναι λοιπόν το όνειρο. Στα όνειρά μας θα δρούμε αυτές τις δομές. Το σίγουρο είναι ότι βλέπουμε μία μεγάλη σειρά τέτοιων αφηγηματικών δομών, πάρα πολύ λίγες από αυτές όμως θυμόμαστε. Σημασία έχουν αυτές που θα μας μείνουν στο νου όταν είμαστε ξύπνιοι. Το όνειρο έχει να μας πει πολλά όχι μόνο για αυτό που επιθυμούμε αλλά και για αυτά που συσχετίζονται με τις επιθυμίες μας για να γίνουν πράξη αργότερα, όπως ανέφερε ο Φρόιντ. Δε μας μιλούν για το μέλλον, αλλά τα μελλοντικά γεγονότα έχουν να κάνουν με τις επιθυμίες μας. Με αυτή την έννοια η λαϊκή ρήση είναι σωστή.
Ο Καρλ Γιούνγκ αναφέρει αυτή τη διαδρομή από το ασυνείδητο στο συνειδητό, στη θεώρησή του για την ψυχολογία του ασυνειδήτου. Ο Γιούνγκ συμπληρώνει τις φιλοσοφικές θεωρήσεις του Ενρί Μπερξόν, στη μελέτη του για τα άμεσα δεδομένα της συνείδησης. Προσθέτει όμως τη ψυχολογική του έρευνα πάνω στα σύμβολα και στα αρχέτυπα, τα οποία προσπαθεί να τα συνδυάσει με τα στοιχεία του ψυχικού κόσμου του ανθρώπου, στο ασυνείδητο και στο συνειδητό. Δε φτάνει όμως σε μεγάλο βάθος η ανάλυσή του, επειδή αποκηρύσσει τη φιλοσοφική διάσταση στη σκέψη του.
Θα βρούμε στη θεωρία του Έριχ Φρομ τη βαθιά ανάλυση που υπάρχει και συνδυάζει τόσο τη σχέση του συμβολικού, σύμβολα, σημεία, αρχέτυπα, με την ονειρική αφήγηση, σχεδόν έτσι όπως την αναφέραμε προηγουμένως, σε μεγαλύτερο όμως βάθος θα φτάσει ο Βίλχελμ Ράιχ. Έχουμε πλέον τα εργαλεία να εξελίξουμε τη σκέψη του Φρόιντ και του Λακάν, να φτάσουμε σε τέτοιο βάθος όπου θα βρούμε τη ρίζα της νεύρωσης και, κατόπιν, τον πυρήνα του θέματος στο άτομο που έχει παραβατική συμπεριφορά.
ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ
Θα πρέπει όμως με ιδιαίτερη προσοχή να συλλέξουμε τα ονειρικά στοιχεία. Πολύ πιθανόν κάποια στοιχεία να μην ανήκουν στο ίδιο όνειρο, αλλά συσχετίζονται με δομικά στοιχεία από άλλα όνειρα για να μας δώσουν μία δομή που, προοδευτικά, θα φτάσει πίσω στο παρελθόν, θα αντλήσει, δηλαδή, μέρη του ψυχικού κόσμου από το παρελθόν.
Σύμφωνα με τη θεωρία του Φρόιντ όλα τα ψυχολογικά προβλήματα του ανθρώπου, του ενήλικα, έχουν τη ρίζα τους στην παιδική του ηλικία (διάβασε για τα στάδια της ανάπτυξης του παιδιού εδώ). Ένα ψυχολογικό τραύμα βρίσκει μία αδύναμη δομή για να πλάσει μία άλλη μορφή της πραγματικότητας, μέσα από ένα διάλογο μεταξύ της ταυτότητας, του ID και του Άλλου, μέσα από μία νευρωτική διαδικασία που θα τον οδηγήσει στην παραποίηση της πραγματικότητας, όπως έχει ερευνήσει ο Λακάν. Έχουμε λοιπόν την εκφορά του λόγου, με παραβατικό τρόπο, τη δημιουργία ενός άλλου πραγματικού κόσμου. Με αυτό τον τρόπο μπορούμε να καταλάβουμε το «εν αρχή ην ο Λόγος» ή τη θεώρηση ότι οι λέξεις μπορούν να αναστήσουν ή να γεννήσουν ένα πραγματικό ον, όπως υπάρχει σε όλες τις θρησκευτικές, τις λαϊκές μυθολογίες ή τις δοξασίες. Η αφήγηση των ονείρων, ο λόγος τους μας μιλά για αυτό που επιθυμούμε και για αυτά τα στοιχεία του ψυχικού μας κόσμου που συνδέονται με τις επιθυμίες μας.
Στη συνέχεια της μελέτης μας θα ασχοληθούμε με τα όνειρα και με τη θεμελιώδη σημασία της μη ενόχλησης του ύπνου του ανθρώπου, τόσο στη βρεφική και την παιδική όσο και στην ενήλικη ζωή του. Θα ανακαλύψουμε τα διάφορα προβλήματα που συνεπάγεται μία τέτοια όχληση. Ερευνώντας αυτά τα θέματα μπορούμε να λειτουργήσουμε προληπτικά, να μη δημιουργούμε τραύματα στον ψυχικό κόσμο του ανθρώπου, σε οποιαδήποτε ηλικία. Θα πρέπει να καταλάβουμε ότι η ψυχολογική τραυματική κατάσταση δημιουργείται όταν η ευχαρίστηση και η απόλαυση δεν είναι σε ευθεία γραμμή με την πραγματικότητα, έτσι όπως αυτή, αντικειμενικά, υπάρχει. Τότε όμως υπάρχει φραγμός για την απόλαυση, άρα μία σειρά από ψυχολογικές και βιολογικές λειτουργίες μπορούν να έχουν παραποιηθεί και να προκύψει ένα σοβαρό ή σχετικά σοβαρό πρόβλημα σε αυτούς τους τομείς, σε αυτή την ηλικία ή σε μεταγενέστερη.
Γιάννης Φραγκούλης
(ερευνητής-ψυχαναλυτής)
