ΑΝΑΛΥΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ
ΣΕ ΕΝΑ ΜΙΚΡΟ ΠΑΙΔΙ
Η τιμωρία: γράφει ο Γιάννης Φραγκούλης*
Ήμουν αυτόπτης μάρτυρας σε ένα τραγικό περιστατικό. Αφορά στο τσακωμό ενός πατέρα και του παιδιού του. Το παιδί ήταν γύρω στα 7 ή 8 ετών. Ο πατέρας ήταν ανάμεσα στα 40 και 50. Η συμπεριφορά του ήταν βίαιη. Εύκολα θα μπορούσε κάποιος να τον καταδικάσει. Να πει ότι είναι τύραννος, τέρας και ακατάλληλος να μεγαλώσει ένα παιδί. Το θέμα όμως δεν είναι τόσο προφανές.
Η ΤΙΜΩΡΙΑ: ΤΟ ΓΕΓΟΝΟΣ
Το παιδί είχε κάνει κάτι άσχημο. Δε γνωρίζουμε τι, αλλά, ένας κοινός νους θα έλεγε ότι άξιζε να τιμωρηθεί. Ο πατέρας έσερνε στην κυριολεξία το παιδί για να πάνε στο σπίτι. Η τιμωρία του ήταν να μείνει στο σπίτι και όχι, ίσως, στην παιδική χαρά με τους φίλους του.
Ο πατέρας συνέχιζε να σέρνει το παιδί από το χέρι και, όταν σταμάτησε, φώναζε ότι δεν είναι κουρασμένο αφού τον χτυπούσε. Πραγματικά ο μικρός τον χτυπούσε στα πόδια για να σταματήσει. Αλλά φαινόταν κουρασμένος από το κλάμα.
Όταν έφτασαν στην πόρτα της πολυκατοικίας έβγαλε τα κλειδιά να ανοίξει. Το παιδί κατάλαβε άμεσα τι θα γινόταν και έβαλε τα χέρια του στην κλειδαριά. Ο πατέρας πλέον φώναζε πιο δυνατά και του είπε ότι η τιμωρία μπορεί να γινόταν πιο μεγάλη.
Άμεσα το παιδί σταμάτησε, έκανε πίσω και μπήκαν μέσα στην πολυκατοικία. Μερικοί περαστικοί κοιτούσαν περίεργα. Ο πατέρας φαινόταν εξοργισμένος και από τα αδιάκριτα βλέμματα των περαστικών.
Η ΤΙΜΩΡΙΑ: ΚΑΠΟΙΑ ΘΕΜΑΤΑ ΠΡΟΣ ΣΥΖΗΤΗΣΗ
Μπορούμε να πούμε ότι ο πατέρας δεν μπορούσε να συγκρατήσει τα νεύρα του. Αυτό ήταν έκδηλο. Θεωρούσε ότι τα νεύρα και η τιμωρία ήταν ο καλύτερος τρόπος να συνετιστεί το παιδί. Αυτό είναι ένα πρώτο θέμα. Είναι δυνατόν από αυτό το σημείο να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα.
Πιο μπροστά όμως θα πρέπει να δούμε ότι αυτός ο άνθρωπος δεν είχε την ικανότητα να συγκρατήσει τα νεύρα του. Δεν σήκωσε το χέρι ούτε μια φορά να χτυπήσει το παιδί. Η απειλή της χειροδικίας ήταν εκτός του αξιακού του συστήματος.
Θεωρούσε ότι η λεκτική βία είναι πιο ήπια από τη σωματική. Αυτός ήταν ο λόγος που η λεκτική βία ήταν τόσο έντονη που και για αυτούς που το άκουγαν ήταν ανυπόφορη. Τέλος, δεν καταλάβαινε τη διαφορά των δύο μορφών βίας, μισούσε τη σωματική, αλλά δεχόταν τη λεκτική, ανεχόμενός την.
Η ΤΙΜΩΡΙΑ: ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ
Φαινόταν ο πατέρας μορφωμένος άνθρωπος. Ο λόγος του ήταν συγκροτημένος και το παρουσιαστικό του έδειχνε αξιοπρεπές άτομο. Είναι σίγουρο ότι δεν του άρεσε η βία. Μπορούμε να πούμε ότι ήταν υποκείμενο της βίας όταν ήταν και αυτός μικρός. Πολύ πιθανόν ο πατέρας του ήταν σχετικά σκληρός άνθρωπος. Ο λόγος του θα έπρεπε να ήταν νόμος και αυτό είχε γίνει κατανοητό στο μικρό παιδί. Όταν έγινε και αυτός πατέρας θεωρούσε ότι αυτή η συμπεριφορά είχε κάποια λογική.
Είναι προφανές, λοιπόν, ότι μέρη της βίας, της λεκτικής, δεν τον πείραζε να εξασκήσει στο παιδί του. Το πιο πιθανόν είναι αυτός ο άνθρωπος να είχε πάρει κάποια στοιχεία από τον αυταρχικό πατέρα ή μητέρα. Το γεγονός ότι δεν αναφέρθηκε, κατά τη διάρκεια του καυγά η μητέρα σημαίνει δύο πράγματα: Είτε ήταν χωρισμένος με άσχημες σχέσεις με την πρώην σύζυγό του είτε είχε απαξιώσει τη γυναίκα τόσο που δεν υπολόγιζε την επιρροή της στο γιό του. Όμως και στις δύο περιπτώσεις η πλευρά της γυναίκας είναι σα να μην υπάρχει. Άρα η μητέρα του ήταν ο αδύναμος χαρακτήρας και δεν μπόρεσε να φέρει μια κάποια ισορροπία στο γιό της.
Ο αυταρχικός χαρακτήρας του πατέρα έδειχνε καθαρά ένα τραύμα. Ήταν πολύ κοντά στο να εξασκήσει σωματική βία αλλά το απεχθανόταν τρομερά. Δεν τολμούσε και κάτι μέσα του το απαγόρευε ρητά. Δεν ήθελε ο γιος του να ζήσει όσα έζησε αυτός. Και στις δύο περιπτώσεις όμως έχουμε ένα γεγονός: Η συζήτηση άρχιζε και τέλειωνε με το λόγο του πατέρα. Απουσίαζε η διαλεκτική του μεγαλύτερου που θα η δίδασκε στο μικρότερο. Αυτό θα δούμε ότι είναι θεμελιώδες για μια τέτοια σχέση.
Η ΤΙΜΩΡΙΑ: Η ΕΝΤΟΝΗ ΚΟΥΒΕΝΤΑ
Τέτοια γεγονότα είναι συνηθισμένα και στην ελληνική κοινωνία. Μάλιστα, σε τέτοιο βαθμό, έχει διαμορφωθεί η αντίληψη ότι λίγο ξύλο ή μια απότομη κουβέντα δεν κάνουν κακό. Είναι όμως έτσι τα πράγματα;
Έχουμε δει το τραύμα που υπάρχει σε αυτόν τον πατέρα. Η βία που είχε ζήσει έχουν θωρακίσει το χαρακτήρα του. Ο Βίλχελμ Ράιχ στο βιβλίο του «Ανάλυση χαρακτήρα» κάνει εκτενή και εμπεριστατωμένη ανάλυση, κατόπιν κλινικών περιπτώσεων.
Το αποτέλεσμα είναι να δημιουργηθεί μαζοχιστικός ή σαδιστικός χαρακτήρας στον άνθρωπο που μεγαλώνει. Στο βιβλίο του Ράιχ «Ο μαζοχιστικός χαρακτήρας», αυτό αναλύεται πολύ βαθιά. Δείχνει τα αδιέξοδα που εμφανίζονται στην παιδική ηλικία και πως αυτά αναπαράγονται. Βλέπουμε το ίδιο τραύμα, συγκρινόμενο με αυτό του πατέρα, πως περνά στο παιδί. Ακόμα πως αυτό μεγαλώνει και τελικά γίνεται υποτροπιασμένη νεύρωση.
Στη θεωρία του Ζακ Λακάν έχουμε την κατασκευή του Άλλου, αυτού του χαρακτήρα που έχει επιφορτιστεί στοιχεία τραυματικά. Η κουβέντα μεταξύ ταυτότητας (ID) και Άλλου δημιουργούν παραβατικές συμπεριφορές. Στις «Ψυχώσεις» του το αναλύει, όπως το ανέφερε στο σεμινάριο που είχε δώσει στους μαθητές του. Τέλος, ο Έριχ Φρομμ, στην «Ανατομία της ανθρώπινης καταστροφικότητας», μας δείχνει τη νεύρωση, την υστερία και τα αποτελέσματά τους στην ανθρώπινη κοινωνία.
Εδώ έχουμε ένα μικρό παράδειγμα, χαρακτηριστικό όμως για να τα καταλάβουμε όλα αυτά. Αν είμαστε λίγο προσεκτικοί θα βλέπαμε ίσως και δικές μας συμπεριφορές σε αυτή την κουβέντα. Τι θα μπορούσε όμως να γίνει;
Η ΤΙΜΩΡΙΑ: Η ΓΟΝΙΜΗ ΚΟΥΒΕΝΤΑ
Ας δούμε μια διαφορετική περίπτωση. Αν ο πατέρας απευθυνόταν στο γιό του και συζητούσαν ήρεμα για τη συμπεριφορά του δεύτερου. Αν κατάφερνε να πνίξει την οργή του και προσπαθούσε να ανακαλύψει κάποια θέματα. Αυτά είναι οι αιτίες που έκαναν αυτό το παιδί να συμπεριφερθεί με αυτό τον τρόπο.
Τότε αν ήταν προσεχτικός στις απαντήσεις του γιού του, θα καταλάβαινε ότι σε αυτή τη συμπεριφορά υπάρχουν στοιχεία και του δικού του χαρακτήρα. Θα έφτανε στο σημείο να δει ότι το παιδί μιλάει σαν αυτόν και προσπαθεί να καταλάβει γιατί ο πατέρας του συμπεριφέρεται έτσι.
Σε αυτή την περίπτωση θα έδινε με επιχειρήματα να καταλάβει ότι ο γιος του είχε κάνει λάθος. Θα του έδειχνε έναν άλλο δρόμο χωρίς να τον επιβάλλει. Το παιδί πλέον θα μπορούσε να καταλάβει τι πρέπει τι δεν πρέπει να κάνει. Αν το «πρέπει» είχε αντικατασταθεί από το «θα έπρεπε», τότε το παιδί θα ήταν ικανό να αναπτύξει την κριτική του λειτουργία. Έτσι η κουβέντα θα ήταν πιο εύκολη για να καταλάβει το λάθος και να διορθώσει τη συμπεριφορά του.
Αν δεν συμβούν αυτά τότε οι τσακωμοί θα είναι στην πρώτη γραμμή. Οι δύο άνθρωποι δε θα καταφέρουν ποτέ να καταλάβει ο ένας τον άλλο. Το τραύμα του παιδιού θα υπάρξει αλλά θα είναι μικρότερο. Κατά συνέπεια η τραυματική συμπεριφορά θα διαιωνισθεί και θα μεταφερθεί στην επόμενη γενιά. Η τιμωρία θα είναι αναγκαία.
Δεν είναι καιρός αυτό να σταματήσει; Μέχρι πότε θα κουβαλάμε το σπέρμα της βίας; Μέχρι πιο σημείο της ιστορίας θα συνεχίζουμε να είμαστε καταστροφικοί; Ας το σκεφτούμε και ας αποφασίσουμε τι θα κάνουμε. Ας πάρουμε μια απόφαση μετά από μια γόνιμη κουβέντα, πρώτα με τον εαυτό μας. Είναι δύσκολο αλλά όχι ακατόρθωτο.
*Ο Γιάννης Φραγκούλης είναι ψυχαναλυτής.
