ΟΙ ΠΗΓΕΣ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ ΚΑΙ Η ΜΟΡΦΗ ΤΟΥ
Για να κάνουμε μία εύστοχη ανάλυση στο πρόβλημα της τρομοκρατίας που έχει προκύψει τα τελευταία χρόνια, έχοντας ως προσκήνιο τους φανατικούς ισλαμιστές, θα πρέπει να οριοθετήσουμε με ακρίβεια το μίσος, που έχει τις ρίζες του και ποια ή ποιες κατευθύνσεις παίρνει. Σε αυτό το άρθρο θα προσπαθήσουμε να κάνουμε αυτή την αποτίμηση.
Απ’την αρχή θα πρέπει να πούμε ότι το μίσος και ο φόβος που συνεπάγεται μία ή πολλές τρομοκρατικές ενέργειες έχουν αναγκαστικά δύο ρίζες. Η πρώτη είναι στον κόσμο των φανατικών ισλαμιστών, απ’τον οποίο έχει ξεκινήσει η ενεργή δράση, και η δεύτερη υπάρχει στο δυτικό κόσμο στον οποίο στοχεύουν αυτές οι επιθέσεις. Έχουμε, λοιπόν, το φαινόμενο δράση-αντίδραση, βάσει του οποίου το ενεργό και το παθητικό μέλος κάθε φορά αλλάζει πλευρά και η ένταση των δυνάμεων δε μένει πάντα η ίδια.
Αν στρέψουμε το κεφάλι μας λίγο πιο πίσω στην ιστορία, θα δούμε ότι ο ισλαμικός κόσμος ήταν ιδωμένος με έναν τρόπο όπου ο φόβος και μετά το μίσος κυριαρχούσε. Απ’τους πολέμους των τούρκικων (μογγολικών) φύλων, τους πειρατές της βόρειας Αφρικής, τους απρόσιτους Βεδουίνους, τον αποτυχημένο επεκτατικό πόλεμο των Τούρκων ενάντια στη Δυτική Ευρώπη, όπου το κρουασάν, στη Βιέννη, δημιουργήθηκε για να θυμίζει την παράξενη και απρόσμενη αποχώρηση των Τούρκων απ’την πολιορκία της πόλης, όλα αυτά και άλλα έχουν δημιουργήσει μία σύγχυση: ο μουσουλμάνος ταυτίζεται με αξίες όπως βάρβαρος, άγριος, απολίτιστος και επικίνδυνος. Αυτή η παρανοϊκή ιδεολογική θέση έχει υποδαυλιστεί από διάφορες κυβερνήσεις με όχημα το θρησκευτικό σύστημα.
Όσοι έχουν διαβάσει την ιστορία του μουσουλμανισμού και των αιρέσεων που υπάρχουν σ’αυτή τη θρησκεία, ξέρουν ότι ο μουσουλμανισμός δεν ξεκίνησε ως ένα ιδεολογικό-μυθολογικό σύστημα που έτρεφε μίσος για κάποιους ανθρώπους ή που διαιρούσε την κοινωνία, αυστηρά και δογματικά, σε διάφορα μέρη, άνδρες, γυναίκες, αλλόθρησκοι. Όσοι, ακόμα, έχουν μελετήσει τη χριστιανική θρησκεία μπορούν να δουν ότι αν και ξεκίνησε ως ένα ιδεολογικό σύστημα που έτρεφε αγάπη για τον άνθρωπο, όταν έγινε επίσημη θρησκεία κρατών ή αυτοκρατοριών αυτή η αγάπη μεταλλάχθηκε σε μίσος και σε έχθρα μεταξύ των ανθρώπων, για να υπάρξουν διάφορες πολεμικές συρράξεις, όπως για παράδειγμα ο κατακτητικός πόλεμος των σταυροφόρων. Όποιος, τέλος, κάνει τον κόπο να διαβάσει προσεχτικά τη βίβλο, το ευαγγέλιο, την αποκάλυψη του Ιωάννη και το κοράνι θα δει ότι ιδεολογικές καταστάσεις που τρέφουν το μίσος υπάρχουν κρυμμένες σε κείμενα που θέλουν να μιλήσουν για την αγάπη του ανθρώπου προς τον άνθρωπο. Είναι σχήμα οξύμωρο;
Σύμφωνα με τις απόψεις του Κλοντ Λέβι-Στρος, δεν υπάρχει άγριος άνθρωπος, αλλά άγρια σκέψη, δηλαδή μπορεί ένας άγριος να ζει είτε στο Παρίσι, τη Νέα Υόρκη είτε στον Αμαζόνιο, οπουδήποτε αρκεί να απαξιώνει τις ανθρώπινες αξίες, στο πολιτισμικό του σύστημα, και να υπερτονίζει τις δικές του, μέσα από μία ναρκισσιστική νεύρωση. Ο Έριχ Φρομ αναλύει πολύ εύστοχα τον τρόπο με τον οποίο η βία ξεπηδά απ’τις ανθρώπινες κοινωνίες όταν, αυτό που λέμε πολιτισμός, η εξέλιξη του ανθρωπίνου είδους μας έδωσε κοινωνίες όπου η ατομική ιδιοκτησία ήταν υπεράνω της συλλογικής. Ακόμα, ο ίδιος διανοητής, θα μας πει για τις έντονες αντιθέσεις και νευρώσεις που παράγουν οι μονοθεϊστικές θρησκείες, αφού, ως μυθολογικά σύστηματα, έχουν σχεδιαστεί για να επιβάλλουν κοινωνικές οργανώσεις, όπως η φεουδαρχία, ο καπιταλισμός, ο ιμπεριαλισμός, με άλλα λόγια την καταπίεση και την εκμετάλλευση του ανθρώπου.
Η ψυχολογία έχει αναφερθεί εκτεταμένα στο θέμα της επιβολής απόψεων στους ανθρώπους από έναν κύκλο εξουσίας. Κατά πρώτο λόγο με την αποδοχή ότι αυτό που λέμε «πραγματικότητα» δεν είναι παρά μία νευρωτική κατάσταση του ανθρώπου και όχι μία αντικειμενική αντίληψη αυτής (Λακάν και Φρόιντ). Κατά δεύτερο λόγο η διαδρομή απ’τα μυθολογικά στοιχεία μέχρι τις ιδεολογικές καταστάσεις που ζούμε, μέσω των αρχετύπων, μας οδηγεί σε μεταβολές του ψυχικού μας κόσμου και τη διαμόρφωση μίας «πραγματικότητας» (Γιουνγκ). Όλα αυτά επιδρούν κοινωνιολογικά και ψυχολογικά συγχρόνως για να μετατρέψουν μία ιδεολογική κατάσταση, να την αλλάξουν προς όφελος ενός κυβερνητικού συστήματος που θέλει να κανονίσει τη ζωή του ανθρώπου (Φρομ, Ράιχ). Μία προσεχτική μελέτη θα μας διευκόλυνε να καταλάβουμε αυτό ακριβώς το πρόβλημα της αντίθεσης ισλαμιστή-χριστιανού, τι σημαίνει και πως αναδεικνύεται ως κυρίαρχο ένα πολύ μικρό κομμάτι αυτής της αντίθεσης που είναι η γενεσιουργός αιτία της βίας, όπως την ξέρουμε και τη ζούμε.
Ακολουθώντας αυτή την ανάλυση θα επιχειρήσουμε να δείξουμε πως φτάσαμε στην αδιέξοδη κατάσταση όπου η τυφλή βία είναι η μόνη λογική. Λέγοντας «τυφλή βία» εννοούμε αυτή τη μορφή της βίας που ξέρει τη μόνη αιτία και λογική της εξίσωσης: όποιος δεν είναι μαζί μας είναι εχθρός μας.
Η δημιουργία του Ισλαμικού Χαλιφάτου έχει έρθει ακριβώς τη στιγμή που οι ΗΠΑ χρειάζονται σ’αυτό το κομμάτι της Ασίας ένα νέο «χωροφύλακα» που να κρατά τον έλεγχο απ’τις κόντρες των διάφορων φυλών του αραβικού κόσμου που απελευθερώθηκαν απ’τον έλεγχο του Σαντάμ Χουσέιν και θα μπορούσαν να δρομολογήσουν διάφορες αποσχιστικές τάσεις, σχετικά με τα διάφορα φύλα, απ’τις οποίες θα μπορούσαν να ωφεληθούν οι Κούρδοι, άρα θα είχαμε τη διαμόρφωση τον ασιατικού χάρτη και τη διάλυση κρατών όπως η Συρία, το Ιράκ και η αρχή ενός τοπικού πολέμου με την Τουρκία, στο νότιο κομμάτι της.
Η λογική αυτού του άτυπου κράτους ήταν ο ισλαμισμός και πιο συγκεκριμένα η φανατική και δογματική πίστη σ’αυτόν. Ανατρέχοντας στο πρόσφατο παρελθόν θα δούμε ότι οι μουτζαχεντίν (οι ιεροί πολεμιστές) και η Αλ Κάιντα βασίστηκαν στην ίδια ακριβώς λογική. Γιατί όμως; Όπως αναφέραμε και προηγουμένως η θρησκεία και η μυθολογία που αυτή φέρει μπορεί να υποτάξει πολύ εύκολα τον άνθρωπο αφού αυτός ο λόγος υποταγής έρχεται απ’το θεό και δεν έχει εκφραστεί από κάποιον άνθρωπο, ενώ στην πραγματικότητα είναι ο λόγος του ιερατείου, το οποίο υπακούει στα κέντρα εξουσίας. Γιατί όμως ο άνθρωπος να υποταχθεί;
Το κοινωνικό σύνολο στο οποίο απευθύνονται οι μηχανισμοί του Ισλαμικού Χαλιφάτου είναι αυτοί που βλέπουν φιλικά το ισλάμ, έχουν καταπιεστεί τόσο πολύ απ’τα δυτικά καθεστώτα, σε σημείο να έχουν απηυδήσει, είναι απελπισμένοι τόσο απ’το οικογενειακό τους περιβάλλον όσο και απ’τον κοινωνικό τους περίγυρο. Ο ψυχισμός είναι ανοιχτός να δεχτεί κάτι το καινούργιο, ανεξάρτητα αν αυτό θυμίζει παλιές κοινωνικές δομές, η λέξη «χαλιφάτο» δηλώνει τόσο τη παλιά μεσαιωνική δομή της κοινωνίας όσο και την απολυταρχική διοίκησή της. Το σύμπλεγμα που θέλει να ανακαλύψει τον πατέρα ή τη μητέρα για να επουλώσει το ψυχολογικό τραύμα μίας κάποιας απόρριψης, εδώ θα βρει μία διέξοδο, δηλαδή θα βρει την εξουσία του πατέρα ή της μητέρας σ’αυτές τις απολυταρχικές δομές.
Ενέργειες που κοροϊδεύουν ή βρίζουν τα αρχέτυπα του μουσουλμανισμού, κόμικς, ταινίες, δημοσιεύματα σε εφημερίδες, ειδήσεις και σχολιασμοί απ’την τηλεόραση, εντείνουν αυτή την κατάσταση και σπρώχνουν στην αγκαλιά ενός «κράτους» αυτούς που έχουν ψυχολογικά πληγωθεί και ψάχνουν να βρουν μία θεραπεία, στην βοήθεια απ’τους ουρανούς, δηλαδή μία ουτοπία. Η λογική αυτή δε διαφέρει πολύ απ’αυτές των φανατικών χριστιανών, βουδιστών ή ιουδαίων, μόνο που εδώ έχουμε να κάνουμε με τη βία του πολέμου που δεν έχει επίσημα κηρυχτεί, όπως στις σταυροφορίες.
Η συνεχιζόμενη πολεμική στο Χαλιφάτο, χωρίς την εξήγηση και την ανάλυση του θέματος, επιτείνει αυτό το πρόβλημα. Φανατίζει και οπλίζει τα χέρια αυτών που ακολουθούν αυτή τη λογική της εξολόθρευσης του Άλλου, όπου ο Άλλος μπορεί να είναι ο Ευρωπαίος, ο Αμερικάνος, ακόμη και ο μουσουλμάνος που δε δέχεται άκριτα τη λογική του Ισλαμικού Χαλιφάτου.
Τα πράγματα βέβαια περιπλέκονται περισσότερο αφού η Τουρκία χρησιμοποίησε το Ισλαμικό Χαλιφάτο ως μοχλό πίεσης ενάντια στους Κούρδους. Οι πιέσεις όμως των Αμερικάνων όταν η τρομοκρατία του Χαλιφάτου εντάθηκε και όταν οι ρωσικές δυνάμεις άρχισαν τις επιθέσεις, με τον κίνδυνο να κατέβει στη Μεσόγειο και να εγκατασταθεί η ρωσική στρατιωτική μηχανή -αν και πέρασε τα Δαρδανέλια για πρώτη φορά χωρίς άδεια της Τουρκίας και χωρίς στρατιωτικό επεισόδιο-, μόνο τότε η Τουρκία από άτυπος σύμμαχος του Χαλιφάτου έγινε εχθρός του, ανοίγοντας δύο μέτωπα, το κουρδικό και του Χαλιφάτου, συγχρόνως.
Στην ουσία όχι μόνο δεν υπάρχει ο τηρητής της τάξης, που να συμφέρει τις ΗΠΑ, σ’αυτή την περιοχή, ούτε το κουρδικό θέμα πάει για να κλείσει, αλλά η ρωσική στρατιωτική επιρροή επεκτάθηκε, η αίγλη της Ρωσίας και του Πούτιν αυξήθηκαν, η Τουρκία, που είναι θεματοφύλακας των ΗΠΑ, παίζει ρόλο κομπάρσου, η τάξη στην Ευρώπη και την Τουρκία έχει πληγεί και το μόνο που μένει είναι η αύξηση του φόβου των μεν προς τους δε, δυτικοί προς ισλαμιστές, και το έντονο μίσος, ανάμεσα στις δύο πλευρές. Μόνο η ειρήνη και η σταθερότητα της κοινωνίας παγκοσμίως έχουν πληγεί. Τα ψυχολογικά προβλήματα έχουν αυξηθεί. Ποιον συμφέρει αυτό; Ένα ερώτημα που θα απαντήσουμε σε άλλο σημείωμά μας.
Γιάννης Φραγκούλης
