ΤΟΥ ΚΟΡΝΗΛΙΟΥ ΚΑΣΤΡΟΡΙΑΔΗ
Για τον Κορνήλιο Καστοριάδη μίλησε ο Γιώγος Σαράτσης, σε διάλεξη που έδωσε στο πλαίσιο του Κήπου του Επίκουρου, στη Θεσσαλονίκη, στο ξενοδοχείο Μινέρβα. Το θέμα είναι επίκαιρο αφού η διδασκαλία του Καστοριάδη είναι σήμερα μέσα στον πυρήνα της μαζικής παράνοιας που μαστίζει τη δυτική (και όχι μόνο) κοινωνία στις μέρες μας.
Θεωρούμε ότι ο αναγνώστης είναι σχετικά εξοικειωμένος με την ιστορία του Έλληνα διανοητή, για τη δράση του στην Ελλάδα και στη Γαλλία. Μπορεί επίσης να βρει στο διαδίκτυο ιστορικό υλικό για τη δράση του σύγχρονου αυτού φιλόσοφου. Εδώ θα περιοριστούμε σε μία θεώρηση όσον αφορά στο κοινωνικό φαντασιακό, σα μία προέκταση του συλλογισμού του Γιώργου Σαράτση, έτσι όπως εκφράστηκε στη συγκεκριμένη διάλεξη.
Στη διάλεξη εξετάστηκε η σκέψη του Καστοριάδη διαχρονικά και πως θα μπορούσαμε σήμερα να δεχτούμε τα ευεργετήματά της. Η θεώρησή του για το κοινωνικό φαντασιακό έχει τεράστια σημασία για το σημερινό άνθρωπο. Αυτό που μας ενδιαφέρει είναι η αντίληψη για την πραγματικότητα, πιο συγκεκριμένα η έκφανση της πραγματικότητας, έτσι όπως τη δέχεται ο καθένας. Θα μπορούσαμε, λοιπόν, να πούμε ότι υπάρχουν τόσες εκφάνσεις της πραγματικότητας όσοι είναι αυτοί που έχουν αντιληφθεί ή ζήσει ένα γεγονός, ο αριθμός πολλαπλασιάζεται με τις διαφορετικές μορφές του ψυχικού κόσμου του κάθε ατόμου όταν βιώνει ή επαναβιώνει αυτό το γεγονός. Μπορούμε να καταλήξουμε σε ένα πρώτο συμπέρασμα.
Η πραγματικότητα, έτσι όπως την εννοούμε, δεν υπάρχει. Στη θέση της υπάρχει ένα στερέωμα από θεωρήσεις της που δημιουργεί το σύμπαν του πνευματικού χώρου, αυτό που θα λέγαμε κοινωνική πραγματικότητα. Είναι απόλυτα λογικό ότι πέρα απ’αυτή την πραγματικότητα υπάρχει το φαντασιακό. Αν μπούμε στον κόπο να σκεφτούμε αυτούς τους δύο όρους, «πραγματικό» και «φαντασιακό», τότε θα βρεθούμε μπροστά στο θεμελιώδες ερώτημα: ποια είναι η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στο «πραγματικό» και το «φαντασιακό»;
Πως θα μπορούσαμε να ξεχωρίσουμε με σαφήνεια το ένα απ’το άλλο; Στο έργο των φιλοσόφων, απ’τα τέλη του 19ου αιώνα και μετά, το φαντασιακό με το πραγματικό «μπερδεύονται» τόσο που ο «πραγματικός» κόσμος είναι ένα ασταθές μείγμα των δύο συστατικών του. Μπορούμε λοιπόν να πούμε ότι το «κοινωνικό φαντασιακό» με το «κοινωνικό πραγματικό» ακολουθούν δύο γραμμές που το ένα μπαίνει μέσα στο άλλο τόσες φορές όσες χρειάζεται για να «πλεχτεί» αυτό που θα ονομάζαμε «πραγματικότητα», σύμφωνα με την αντίληψή μας.
Ο Καστοριάδης μιλάει λοιπόν για τις νευρώσεις, σε όλες τις μορφές τους, υποτροπιασμένες ή όχι, όπως επεμβαίνουν για να διαμορφώσουν αυτό που λέμε «πραγματικό» ή «φαντασιακό». Θα μπορούσαμε να πούμε επίσης ότι μιλά για τη συνείδηση, έτσι όπως την εξετάζει ο Ενρί Μπερξόν, στα τέλη του 19ου αιώνα. Έχει τεράστια σημασία αυτή η άποψη γιατί είναι το σημείο απ’το οποίο μπορεί να ξεκινήσει ένας διάλογος, όχι του στιλ Εγώ↔Άλλος μόνο, αλλά μεταξύ του Εγώ, του Άλλου, της Ταυτότητάς μου, της Ταυτότητας του Άλλου. Μιλάμε σαφέστατα για τις διαφορετικές εκφάνσεις του ψυχικού μας κόσμου όταν προβάλλονται στον ψυχικό χώρο. Μία διερεύνηση που θα μας βοηθούσε να βρούμε αυτά τα σημεία του διαλόγου με τους άλλους ανθρώπους για να συμβάλλουμε στη διαμόρφωση του κοινωνικού χώρου, με τον πλέον γόνιμο τρόπο.
Καταλαβαίνουμε λοιπόν ότι ο Καστοριάδης μιλάει για τον άνθρωπο που ενεργεί στην κοινωνία, που διαμορφώνει συνείδηση, που αναφέρεται στο κοινωνικό δρώμενο, που ενεργεί στην Ιστορία. Ο λόγος του είναι πολιτικός, σε δεύτερο βαθμό, αφού περνά πρώτα απ’τη φιλοσοφία και την ψυχανάλυση. Και μένει στην πολιτική με τη βαθιά έννοια αυτού του όρου, φυσικά όχι με την έννοια της διαχείρισης μίας «πραγματικότητας», όπως, δυστυχώς συμβαίνει στις μέρες μας. Ο λόγος του είναι επίκαιρος, πολύ περισσότερο σήμερα, κριτικός σε λογικές διατήρησης του σαθρού, μη ρήξης με το υποτροπιασμένο παρελθόν.
Γιάννης Φραγκούλης
