ΠΕΡΙΗΓΗΣΕΙΣ

Ο ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΣΤΟ ΣΟΥΦΛΙ

Κορνοφωλιά: γράφει ο Δημήτρης Βασιλείου

Μία ανάσα νοτιότερα του Σουφλίου υπάρχει άλλος ένας σημαντικός οικισμός. Έχει μία ιδιαίτερα θα τολμούσαμε να πει κανείς ονομασία: Κορνοφωλιά. Η αρχαία ονομασία του οικισμού δεν είναι γνωστή. Αντίθετα όπως πληροφορηθήκαμε στα ρωμαϊκά χρόνια ονομαζόταν Ζειρηνία ή Ζεβρών (Zervae =Ζέρβαι) ή Zurbae.

ΚΟΡΝΟΦΩΛΙΑ: Η ΟΝΟΜΑΣΙΑ     

Κορνοφωλιά: Στα χρόνια του Ιουστινιανού ονομαζόταν Ζδεβρήν. Αργότερα κατά τα μεταβυζαντινά χρόνια λεγόταν Οπάν ή Παν εξ’ου και Παντερι=Παν+ντερε=ποταμάκι του Οπάν ή Παν. Επίσης Κλεισούρα και Μαυροπήγαδο ή Μαυροπήγαδο της Κλεισούρας. Ο ποταμός Μαγγάζι ή Διαβολόρεμα, λέγονταν και Μαυροπόταμος και Καραμπουνάρ Σού (Kara + bunar = Μαύρο + πηγάδι).

Το 1500 μ.Χ. τα ονόματα Καρά Γιουσούφ, Σεκμπάν Βιρανί, Καρά Μπουνάρ ίσως και Οπάν προσδιορίζουν τον ίδιο οικισμό. Το 1637 μ.Χ. το όνομα που αναφέρεται είναι Karabunar Derbent = Μαυροπήγαδο της Κλεισούρας. Ίσως αυτά τα χρόνια να έγινε η μετακίνηση των κατοίκων του οικισμού στη σημερινή του θέση σε ένα άλλο Μαυροπήγαδο. Από το 1700 μ.Χ. ο οικισμός στη σημερινή του θέση αναφέρεται ως Κουρουνοφωλιά ή Κορνοφωλιά. Η ονομασία αυτή προέρχεται από τις λέξεις κουρούνα και φωλιά.

ΚΟΡΝΟΦΩΛΙΑ: ΤΟ ΡΑΝΤΕΒΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΗΓΟΥΜΕΝΗ

Κάποιες ψυχές νόμισαν πριν αναχωρήσουμε από το φιλόξενο Σουφλί πως μας είχε ζαλίσει το τσίπουρο. Λογάριαζαν χωρίς τον ξενοδόχο που επί δύο τουλάχιστον δεκαετίες είναι απολύτως εθισμένος στις ρακές με τους σύντεκνους. Πάντως δεν έχουμε λόγους να μην τον ευχαριστούμε και μόνο για την ευγενική κίνηση που για μία ακόμα φορά απέδειξε την ανθρωπιά και την βαθιά αίσθηση φιλοξενίας που έχει η εξαιρετική παρέα μας στο Σουφλί.

«Κορνοφωλιά: πολύ ενδιαφέρον

εγκόλπιο που πέραν των καθιερωμένων

ευχών διαθέτει και ένα εκτεταμένο

ιστορικό αφιέρωμα στην μονή»

Το ραντεβού με την καθηγουμένη γερόντισσα Ευρεμία ήταν από μέρες προκαθορισμένο. Κάναμε τα ανθρωπίνως δυνατά να είμαστε στην ώρα μας. Με το απογευματινό άνοιγμα της μονής η σεβάσμια γερόντισσα μας υποδέχτηκε. Προέταξε την εξαιρετική μοναστηριακή φιλοξενία κερδίζοντάς μας από την πρώτη στιγμή.

Ο κλασικός ακανές, το τσουρέκι αφράτο και ο καφές, καλύτερος από τον καλύτερο επαγγελματία καφετζή, μας άνοιξε την διάθεση για συζήτηση. Η καθηγουμένη μας χάρισε ένα πολύ ενδιαφέρον εγκόλπιο που πέραν των καθιερωμένων ευχών διαθέτει και ένα εκτεταμένο ιστορικό αφιέρωμα στην μονή. Όπως μας πληροφόρησε τα τελευταία δέκα χρόνια η μόνη έχει κοινοβιακό χαρακτήρα.

ΚΟΡΝΟΦΩΛΙΑ: Η ΜΟΝΗ

Η Μονή Κορνοφωλιάς Έβρου είναι γνωστή και ως Παναγιά Πορταΐτισσα. Βρίσκεται στην περιοχή του Σουφλίου και χρονολογείται στον 16^ο αιώνα. Το καθολικό της Μονής είναι τρίκλιτη θολωτή βασιλική με ενιαία στέγη και έχει κτισθεί στη θέση παλιότερου. Επάνω από την κεντρική είσοδο του κυρίως ναού υπάρχει κτητορική επιγραφή σε μαρμάρινη πλάκα. Αναγράφει ως ημερομηνία εγκαινίων του νέου καθολικού 15 Αυγούστου 1857.

Πέραν του ειδυλλιακού περιβάλλοντος αυτό που σε κερδίζει από την πρώτη στιγμή είναι η αναπαλαίωση της μονής. Έχει υλοποιηθεί τα τελευταία χρόνια και είναι απόλυτα εναρμονισμένη με το φυσικό περιβάλλον. Από την άλλη η συντήρηση αλλά και η συμπλήρωση του εικονογραφικού έργου είναι πραγματικά ιδιαίτερα προσεγμένη.

Ρωτώντας μάθαμε πως το επίπονο αυτό έργο κράτησε 13 χρόνια και φιλοτεχνήθηκε από τον εικαστικό Μάρκο Καμπάνη ο οποίος επιτέλεσε το έργο κάτω από την απόλυτη σύμπνοια με την μοναστική κοινότητα.

«Κορνοφωλιά: η εξέχουσα μεταξύ των θεομητορικών

εικόνων του Αγίου Όρους, ήταν αρχικά

φυλαγμένη στη μικρασιατική Νίκαια.»

Τα σημαντικότερα κειμήλια είναι το αντίγραφο της θαυματουργής εικόνας της Παναγίας της Πορταΐτισσας. Επίσης τα λείψανα του ποδιού του Αγίου Χαραλάμπους τα οποία μεταφέρθηκαν στη Μονή μετά την παραχώρησή τους  από την Μονή Ιβήρων.

ΚΟΡΝΟΦΩΛΙΑ: Η ΕΙΚΟΝΑ

Όπως πληροφορηθήκαμε η θαυματουργή Πορταΐτισσα, η εξέχουσα μεταξύ των θεομητορικών εικόνων του Αγίου Όρους, ήταν αρχικά φυλαγμένη, καθώς διασώζει η παράδοση, στη μικρασιατική Νίκαια. Εκεί, μία ευσεβής γυναίκα με τον μοναχογιό της, την είχαν τοποθετήσει μέσα στην ιδιόκτητη εκκλησία τους και την τιμούσαν.

Στα χρόνια της δεύτερης εικονομαχίας βασιλικοί κατάσκοποι ανακάλυψαν την εικόνα και απείλησαν τη γυναίκα πως θα τη σκοτώσουν αν δεν τους δωροδοκήσει. Εκείνη υποσχέθηκε ότι την επομένη θα τους έδινε τα χρήματα. Τη νύχτα εκείνη, αφού προσευχήθηκε μπροστά στην εικόνα, τη σήκωσε με ευλάβεια, κατέβηκε στην παραλία και την έριξε στη θάλασσα λέγοντας:

-Δέσποινα Θεοτόκε, εσύ έχεις τη δύναμη κι εμάς να διασώσεις από την οργή του Βασιλιά, αλλά και την εικόνα σου από τον καταποντισμό.

Τότε πραγματικά έγινε κάτι θαυμαστό. Η θαυματουργή εικόνα στάθηκε όρθια στα κύματα και κατευθύνθηκε προς τη δύση. Συγκινημένη η γυναίκα από το γεγονός γυρίζει στον γιο της και του λέει:

-Εγώ, παιδί μου, για την αγάπη της Παναγίας είμαι έτοιμη να πεθάνω. Εσύ να φύγεις. Να πας στην Ελλάδα.
Χωρίς αργοπορία το παιδί ετοιμάστηκε και ξεκίνησε για τη Θεσσαλονίκη, κι από κει για τον Άθωνα, όπου μόνασε. Σαν μοναχός ασκήτεψε στον τόπο, όπου αργότερα ιδρύθηκε η μονή Ιβήρων. Αυτό ήταν οικονομία Θεού, γιατί έτσι πληροφορήθηκαν οι άλλοι μοναχοί το ιστορικό της θαυματουργής εικόνας.

ΚΟΡΝΟΦΩΛΙΑ: ΤΟ ΘΑΥΜΑ

Πέρασε καιρός. Ο μοναχός από τη Νίκαια πέθανε, και το μοναστήρι των Ιβήρων ιδρύθηκε και ολοκληρώθηκε. Ήταν βράδυ, όταν οι μοναχοί αντίκρισαν ένα παράξενο θέαμα: Έναν πύρινο στύλο που ξεκινούσε από τη θάλασσα κι έφθανε στον ουρανό. Το όραμα συνεχίστηκε ήμερες και νύχτες.

«Κορνοφωλιά: θα σας παραδώσω

την εικόνα μου, για να σας προστατεύει.»

Κατέβηκαν οι αδελφοί στην παραλία και είδαν με θαυμασμό στη βάση του πύρινου στύλου μία εικόνα της Θεοτόκου. Όσο όμως την πλησίαζαν εκείνη απομακρυνόταν. Συγκεντρώθηκαν τότε στην εκκλησία και παρακάλεσαν με δάκρυα τον Κύριο να χαρίσει στο μοναστήρι τους τον ανεκτίμητο αυτό θησαυρό. Μεταξύ των μοναχών υπήρχε ένας ευλαβής ασκητής, που λεγόταν Γαβριήλ. Σ” αυτόν παρουσιάζεται η Παναγία και του λέει:

-Να πεις στον ηγούμενο και στους αδελφούς ότι θα σας παραδώσω την εικόνα μου, για να σας προστατεύει. Θα μπεις κατόπιν στη θάλασσα, θα περπατήσεις πάνω στα κύματα, κι έτσι θα καταλάβουν όλοι την εύνοια μου για το μοναστήρι σας.

ΚΟΡΝΟΦΩΛΙΑ: Η ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ

Έτσι κι έγινε! Ο π. Γαβριήλ περπάτησε πάνω στη θάλασσα σαν σε στερεά γη, παρέλαβε με ευλάβεια τη θαυματουργή εικόνα και επέστρεψε στην παραλία. Εκεί συγκεντρωμένοι όλοι οι μοναχοί της επιφύλαξαν τιμητική υποδοχή. Ύστερα την παρέλαβαν και την τοποθέτησαν στο ιερό βήμα του καθολικού.

Όταν την επομένη ο εκκλησιαστικός πήγε ν” ανάψει τα καντήλια, η εικόνα έλειπε. Ερεύνησε παντού και την ανακάλυψε στο τείχος, πάνω από την πύλη της μονής. Την επανέφεραν στο καθολικό, αλλά ή εικόνα έφυγε και πάλι. Αυτό επαναλήφθηκε πολλές φορές. Τέλος, η Παναγία παρουσιάζεται στον γέροντα Γαβριήλ και του λέει:

-Να πεις στους αδελφούς να μη μ” ενοχλούν. Δεν ήρθα εδώ για να φυλάγομαι από σας, αλλά να σας φυλάω. Όσοι ζείτε στο Όρος τούτο ενάρετα, να ελπίζετε στην ευσπλαχνία του Υιού μου. Γιατί, όσο υπάρχει η εικόνα μου μέσα στη μονή σας, η χάρη και το έλεος Του θα σας επισκιάζουν πάντοτε.

«Κορνοφωλιά: ανέθεσαν στη Θεοτόκο

να μεριμνήσει για τη συντήρησή τους.»

Ύστερα απ” αυτό οι μοναχοί έχτισαν παρεκκλήσι κοντά στην πύλη κι εκεί τοποθέτησαν την ιερή εικόνα. Πράγματι η Πορταΐτισσα, καθώς υποσχέθηκε, προστατεύει τη μονή και οικονομεί κάθε της ανάγκη. Την άφησαν οι μοναχοί εκεί που Εκείνη επέλεξε να είναι και έτσι ονομάστηκε «Πορταΐτισσα».

ΚΟΡΝΟΦΩΛΙΑ: Ο ΤΣΑΡΟΣ

Η οικονομία της Πορταΐτισσας προς τη μονή φαίνεται και στο ακόλουθο γεγονός. Το 1651 οι 365 Ιβηρίτες μοναχοί δοκιμάζονταν από οικονομική στενότητα. Γι” αυτό ανέθεσαν στη Θεοτόκο να μεριμνήσει για τη συντήρησή τους. Αμέσως η φιλόστοργη μητέρα έτρεξε για εξεύρεση πόρων με το ακόλουθο χαριτωμένο θαύμα.

Εκείνη την περίοδο ήταν βαριά άρρωστη η κόρη του τσάρου της Ρωσίας Αλεξίου Μιχαήλοβιτς. Τα πόδια της ήταν παράλυτα και για τους γιατρούς αθεράπευτα. Τη θλίψη της πριγκίπισσας και των Βασιλέων γονέων της ήρθε να μεταβάλει σε χαρά η θαυματουργή Πορταΐτισσα. Παρουσιάστηκε μια νύχτα στον ύπνο της κι αφού της έδωσε θάρρος και υποσχέθηκε να τη θεραπεύσει της λέει:

-Να πεις στον πατέρα σου να φέρει από τη μονή των Ιβήρων την εικόνα μου την Πορταΐτισσα.

Το πρωί η άρρωστη κόρη διαβίβασε την εντολή κι αμέσως ξεκίνησε έκτακτη αποστολή, για να μεταφέρει στους Ιβηρίτες μοναχούς την επιθυμία του τσάρου. Εκείνοι φοβήθηκαν μήπως η εικόνα δεν επιστραφεί, και αποφάσισαν να στείλουν ένα πιστό αντίγραφο με τιμητική συνοδεία τεσσάρων ιερομόναχων.

Μόλις μαθεύτηκε ο ερχομός της σεπτής εικόνας στη Μόσχα, η πόλη άδειασε. Όλοι, βασιλείς και λαός, έτρεξαν να την προϋπαντήσουν. Στ” ανάκτορα όμως η πριγκίπισσα κειτόταν στο κρεβάτι, χωρίς να γνωρίζει τίποτε. Κάποια στιγμή ρώτησε τη μητέρα της και τότε πληροφορήθηκε το μεγάλο γεγονός.

-Τί; φώναξε. Έρχεται η Παναγία, κι έμενα με άφησαν εδώ;

ΚΟΡΝΟΦΩΛΙΑ: ΤΟ ΘΑΥΜΑ

Πηδά αμέσως από το κρεβάτι. Ντύνεται και τρέχει να υποδεχθεί κι εκείνη την Παναγία. Ο κόσμος είδε την παράλυτη πριγκίπισσα να τρέχει και τα έχασε. Η συγκίνηση κορυφώθηκε. Όταν από την άλλη μεριά έφθασε η αγία εικόνα κι έγινε η τελετή της υποδοχής και της προσκυνήσεως.

«Κορνοφωλιά: το μετόχι αυτό

παρέμεινε στην κυριότητα της μονής

Ιβήρων μέχρι το 1932.»

-Μεγαλειότατε, είπαν οι απεσταλμένοι, προσφέρουμε τη σεπτή αυτή εικόνα σαν δώρο στο ευσεβές ρωσικό έθνος.

-Σας ευχαριστώ, είπε συγκινημένος ο τσάρος. Σε ένδειξη της ευγνωμοσύνης μου σας παραχωρώ μία από τις καλύτερες μονές της πρωτεύουσας, τον άγιο Νικόλαο. Επίσης, ετήσιο επίδομα από 2.500 ρούβλια, ατέλεια σε ό,τι εισάγετε και εξάγετε από τη χώρα μου, καθώς και δωρεάν μετακίνηση των απεσταλμένων σας.

Το μετόχι αυτό παρέμεινε στην κυριότητα της μονής Ιβήρων μέχρι το 1932 και της εξασφάλιζε τόσες προσόδους. Κάλυπτε όλες σχεδόν τις υλικές της ανάγκες.

ΚΟΡΝΟΦΩΛΙΑ: ΑΞΙΟΠΡΟΣΕΧΤΑ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ

Αξιόλογα θεωρούνται το εικονοστάσιο του καθολικού (1865) που είναι ξυλόγλυπτο και επίχρυσο με παλαιές εικόνες. Το παλιό ξυλόγλυπτο, σκαλιστό και επίχρυσο τέμπλο του 1865 φιλοτεχνήθηκε από τον Σταμάτιο Μαδυτιανό. Φέρει παραστάσεις από θέματα της Παλαιάς και Καινής Διαθήκης.

Ακόμη έχει επίσης παλιές εικόνες και την Δέσποινα των Ιλασμών που κρατά στο αριστερό χέρι τον Χριστό. Είναι καλυμμένη από τα αναρίθμητα τάματα των πιστών. Αξιόλογες είναι και οι εικόνες του Αρχαγγέλου Μιχαήλ, του Προφήτη Ηλία κ.ά. με αρκετές εικόνες του τέμπλου να είναι αφιερώματα Ελλήνων της νοτίου Βουλγαρίας.

Στη Μονή Παναγίας Πορταΐτισσας προσέτρεχαν σε κάθε δύσκολη στιγμή της σκλαβωμένης ζωής τους για να ζητήσουν κατά πρώτον τη χάρη και τη βοήθεια της Παναγίας αλλά και του Αγίου Χαραλάμπους. Κατά δεύτερον να ζητήσουν τις συμβουλές αλλά και την ενεργό συμπαράσταση των Πνευματικών της Μονής.

Έτσι, γρήγορα το Μοναστήρι της Παναγίας Πορταΐτισσας έγινε ένα μεγάλο θρησκευτικό, πνευματικό αλλά και εθνικό κέντρο του υπόδουλου ελληνισμού της ευρύτερης αυτής περιοχής. Λειτουργούσε σε αυτό κρυφό σχολείο και χρησίμευε ως τόπος συγκεντρώσεως των ανδρών της περιοχής για να εκπαιδευτούν στην αγροτική έκταση. Αυτό ήτανε το πρόσχημα. Ουσιαστικά να συγκροτήσουν έτσι αντάρτικες ομάδες κατά των Τούρκων κατακτητών.

«Κορνοφωλιά: η πλάκα του φέρει

πλήθος γραμμάτων, αρχικών πιστών.»

Οι εκάστοτε ηγούμενοι του Μοναστηριού ήταν πρόθυμοι να βοηθήσουν σε αυτό και το κάνανε. Μάλιστα κάποιοι από αυτούς έγιναν παράδειγμα θυσίας στο βωμό της πίστεως αλλά και της πατρίδας. Ενδεικτικά σημειώνουμε τον ηγούμενο της Μονής, Πορφύριο, ο οποίος βρήκε μαρτυρικό θάνατο το 1912 από ένα άτακτο απόσπασμα Τούρκων μισθοφόρων.

ΚΟΡΝΟΦΩΛΙΑ: ΤΑ ΚΕΙΜΥΛΙΑ

Το ξυλόγλυπτο κιβώριο της Αγίας Τραπέζης είναι έργο παλαιότερο του καθολικού. Η πλάκα του φέρει πλήθος γραμμάτων, αρχικών πιστών, σύμφωνα με συνήθεια διαδεδομένη στον Έβρο τον 19^ο αιώνα. Εξωτερικά το καθολικό κοσμούν λιγοστά λιθανάγλυφα, σταυροί και δράκοντες. Η νότια πτέρυγα των κελιών κτίστηκε το 1904. Κάηκε και ξανακτίστηκε το 1909. Στις παλαιές κατασκευές ανήκει επίσης και ο λιθόκτιστος περίβολος της Μονής. Στις αρχές του 18^ου αιώνα, λόγο χρεών, η Μονή δόθηκε ως μετόχι στην Ιερά Μονή Ιβήρων του Αγίου Όρους.

Το 1747, με τη συγκατάθεση των κατοίκων της Κορνοφωλιάς και με ενέργειες του Μητροπολίτη Διδυμοτείχου Αυξεντίου και του ηγούμενου της Μονής, Ιερομονάχου Αυξεντίου, επισημοποιήθηκε και επικυρώθηκε η κυριότητα της Μονής Ιβήρων. Αυτό έγινε με Πατριαρχικό σιγίλιο (απόφαση) της Ιεράς Συνόδου του Οικουμενικού Πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης, επί Πατριαρχίας Παϊσίου Β’ το οποίο βρίσκεται σήμερα στην βιβλιοθήκη της Μονής Ιβήρων.

Μετά την παραχώρησή της στη Μονή Ιβήρων, οι Αγιορείτες Πατέρες έφεραν στο Μετόχι τους αντίγραφο της ιερής εικόνας της Παναγίας της Πορταΐτισσας που βρίσκεται στη Μονή Ιβήρων του Αγίου Όρους. Αυτή η εικόνα αποδείχτηκε εξ ίσου θαυματουργή με την πρωτότυπη. Επίσης το δεξί πόδι του Αγίου Χαραλάμπους. Με τα δύο αυτά Ιερά Κειμήλια και κατ’ ακολουθία και με τη Μονή, συνδέθηκε στενά ο Ελληνισμός του Καζά (Νομαρχίας) της Ανδριανουπόλεως. Οι Έλληνες κάτοικοι της περιοχής περιέβαλαν με μεγάλη αγάπη, ευλάβεια και σεβασμό τη Μονή και τα δύο πολυτιμότερα αυτά ιερά κειμήλια της.

«Κορνοφωλιά: η Μονή τιμάται

στη μνήμη της Κοιμήσεως της Θεοτόκου.»

Εκτός του Αγίου Λειψάνου του Αγίου Χαραλάμπους φυλάσσονται στη Μονή και Λείψανα των Αγίων Παντελεήμονος, Τρύφωνος, Στεφάνου, Νεκταρίου, Παρασκευής, Ιακώβου Αδελφοθέου κ.ά.

ΚΟΡΝΟΦΩΛΙΑ: Η ΕΠΑΝΙΔΡΥΣΗ

Το Μοναστήρι, έπειτα από πολλά χρόνια εγκατάλειψης επανιδρύθηκε το 1980. Εγκαταστάθηκε σε αυτό μία γυναικεία αδελφότητα, η οποία τηρεί το τυπικό της Μονής Ιβήρων. Οι μοναχές σήμερα είναι περίπου 13. Ασχολούνται με την αγιογραφία, το χρυσοκέντημα, το εργόχειρο, την ιεροραπτική, τις αγροτικές καλλιέργειες για τις ανάγκες της αδελφότητος

Λειτουργούν και μονάδα κηροπλαστείου. Τα εργόχειρα μπορεί ο επισκέπτης να τα θαυμάσει στο εκθετήριο της Μονής, η οποία διατηρεί και εξαιρετικό ξενώνα για τους επισκέπτες. Η Μονή τιμάται στη μνήμη της Κοιμήσεως της Θεοτόκου και το φημισμένο πανηγύρι της Μονής γίνεται στα Εννιάμερα της Παναγίας δηλαδή στις 22 και 23 Αυγούστου.

Φέρει παλιές εικόνες μεταξύ των οποίων η Δέσποινα των Ισλαμών, η οποία είναι στολισμένη με τα αναρίθμητα τάματα που της έχουν κάνει οι πιστοί. Η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας της Πορταΐτισσας φυλά τη μονή. Ένα ακόμα Ιερό Κειμήλιο που μπορεί κανείς να δει είναι και το δεξί πόδι του Αγίου Χαραλάμπους. Ακόμη και άλλα λείψανα όπως αυτά των αγίων Παντελεήμονος, Τρύφωνος, Στεφάνου, Νεκταρίου, Παρασκευής και Ιακώβου Αδελφοθέου.

Στο Μοναστήρι σίγουρα θα δείτε πιστούς, οι οποίοι δεν διστάζουν να προτρέξουν εκεί για τα θαυματουργά αυτά κειμήλια, αλλά και για να ζητήσουν τη βοήθεια και την συμβουλή των μοναχών, στις δύσκολες φάσεις της ζωής τους.

ΚΟΡΝΟΦΩΛΙΑ: Ο ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΧΩΡΟΣ

Ο χώρος της Μονής έχει αλλάξει πολύ τα τελευταία χρόνια, με ανακαινισμένα μεγάλα κτήρια και μικρούς όμορφους ναΐσκους να κοσμούν διάσπαρτοι την έκτασή της.

«Κορνοφωλιά: το πότε χτίστηκε

η Μονή είναι μέχρι και σήμερα άγνωστο.»

Μην ξεχάσετε να θαυμάσετε τα δημιουργήματα των μοναχών στο εκθετήριο της Μονής, η οποία παρέχει και εξαιρετικούς ξενώνες για τους επισκέπτες της.

Υπάρχουν, επίσης, καλλιεργημένες εκτάσεις με τριφύλλια, αμπέλια, θερμοκήπια και ζωοτεχνικές εγκαταστάσεις από τα οποία συντηρούνται οι μοναχές αλλά και οι επισκέπτες της Μονής.

Το πότε χτίστηκε η Μονή είναι μέχρι και σήμερα άγνωστο, σύμφωνα, όμως, με την παράδοση χρονολογείται περίπου στον 16^ο αιώνα.

Υπάρχουν αναφορές πως στην ίδια τοποθεσία αρχικά υπήρχε ένα εξωκλήσι αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Βρισκόταν δίπλα σε πηγή με καθαρό και πόσιμο νερό. Η πηγή αργότερα έγινε υπόγεια δεξαμενή και πηγάδι, που μπορεί κανείς να δει μέχρι και σήμερα μέσα στην εκκλησία του Μοναστηριού.

Μια λαϊκή ρήση λέει πως μια εικόνα είναι χίλιες λέξεις. Κατά τον ίδιο τρόπο, η χριστιανική ζωγραφική λειτουργεί στην Εκκλησία σαν το βιβλίο των αγράμματων πιστών.

ΚΟΡΝΟΦΩΛΙΑ: Η ΑΓΙΟΓΡΑΦΗΣΗ

Αλλά πώς, αλήθεια, ιστορείται ένας ναός; Και πώς μπορούμε να αποφύγουμε την παγίδα της πιστής αναπαραγωγής, για την οποία κατηγορείται η σύγχρονη εικονογραφία;

«Κορνοφωλιά: είναι γνωστά τα προβλήματα

που συχνά εμποδίζουν τη σύγχρονη εκκλησιαστική

Τέχνη να αρθρώσει ποιοτικό ζωγραφικό λόγο.»

Στην εορτάζουσα Μονή της Παναγίας Πορταΐτισσας, στην Κορνοφωλιά του Έβρου, ένα έργο ζωής που κρατά 13 χρόνια τώρα πραγματοποιείται στο καθολικό από τον ζωγράφο Μάρκο Καμπάνη. Η θητεία του στην εικονογραφία παρουσιάζει τούτο το παράδοξο: Ενώ σπούδασε σε ένα από τα μεγαλύτερα κέντρα της σύγχρονης εικαστικής σκηνής, το Σεντ Μάρτινς του Λονδίνου, γυρίζοντας στην Ελλάδα, μπήκε σε μια συνειδητή και επίμονη πορεία αναζήτησης της παράδοσης στο Άγιον Όρος.

Το αποτέλεσμα αυτής της μακράς συζήτησης, όπως την περιγράφετε, ποιο ήταν; Ποια είναι δηλαδή τα βασικά χαρακτηριστικά που διέπουν την ιστόρηση του ναού;

Είναι γνωστά τα προβλήματα που συχνά εμποδίζουν τη σύγχρονη εκκλησιαστική Τέχνη να αρθρώσει ποιοτικό ζωγραφικό λόγο. Πολλά από αυτά τα συζητήσαμε με τον πατέρα Βασίλειο.

Ανάμεσα σε άλλα, βασικό εμπόδιο προς μια ποιοτικότερη ζωγραφική έκφραση μέσα στον χώρο της Εκκλησίας είναι η λανθασμένη αντίληψη που εν πολλοίς κυριαρχεί σχετικά με την έννοια της παράδοσης, της αντιγραφής παλαιότερων προτύπων. Όπως και με την παρεξηγημένη από πολλούς αναγκαιότητα της προσωπικής γλώσσας κάθε αγιογράφου. Ο πατέρας Βασίλειος μου έδωσε μια περιεκτική περιγραφή για το πώς το φανταζόταν και τι περίμενε από μένα. «Θέλω -είπε- μια ζωγραφική μέσα στη βυζαντινή παράδοση, αλλά που να διακρίνω εσένα όταν τη βλέπω∙ Δεν θέλω απλές αντιγραφές. Θέλω να λέω “Να ο Μάρκος!”». Δεν μπορούσα παρά να συμφωνήσω, παρ’ όλη τη δυσκολία της ανάθεσης.

Ουσιαστικά, ήταν η πρώτη μεγάλη αγιογράφηση που αναλάμβανα. Αυτό άρεσε στον πατέρα Βασίλειο. Δεν ήθελε αναγκαστικά έναν «επαγγελματία» αγιογράφο, αλλά έναν ζωγράφο που να σχετιζόταν με τη βυζαντινή παράδοση, αναφέρει ο Μάρκος Καμπάνης.

ΚΟΡΝΟΦΩΛΙΑ: ΟΙ ΕΠΙΡΡΟΕΣ ΤΟΥ

Θα αναφέρει επίσης:

Σίγουρα, ως αντίληψη, αλλά όχι και ως ύφος, έχω επηρεαστεί αρκετά από τις αγιογραφικές απόψεις του Σπύρου Παπαλουκά. Τον έχω μελετήσει διεξοδικά, έχω μάλιστα επιμεληθεί την έκδοση των αγιορειτικών έργων του, με τη «Θητεία στον Άθω» (έκδοση της Αγιορειτικής Πινακοθήκης, 2003).

«Κορνοφωλιά: το Βυζάντιο εμπεριέχει

πολλές απαντήσεις στα αισθητικά προβλήματα

που απασχόλησαν τη σύγχρονη ευρωπαϊκή τέχνη.»

Ο Παπαλουκάς έκανε κάτι ιδιαίτερα σημαντικό. Δίνει μια διαφορετική απάντηση στο θέμα της σύγχρονης αγιογραφίας από αυτήν του Κόντογλου. Επίσης, δεν υποκύπτει στον δανεισμό σύγχρονων στοιχείων από τη μοντέρνα ευρωπαϊκή ζωγραφική με τρόπο επιφανειακό, για να δώσει μια σύγχρονη νότα στο έργο του.

Αντιθέτως, γνωρίζοντας τόσο τη δυτική ζωγραφική όσο και τη βυζαντινή, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το Βυζάντιο εμπεριέχει πολλές απαντήσεις στα αισθητικά προβλήματα που απασχόλησαν τη σύγχρονη ευρωπαϊκή τέχνη: Τονίζοντας τα μοντέρνα, τα σημερινά στοιχεία που εμπεριέχει η βυζαντινή αισθητική.

Τα σύγχρονα στοιχεία της ζωγραφικής του δεν αποτελούν αισθητικά δάνεια από τη Δύση, αλλά λύσεις που βασίζονται στα βυζαντινά επιτεύγματα. Αυτή η αντιμετώπιση μου άρεσε πολύ και ταίριαξε απόλυτα. Όταν άρχισα και ο ίδιος να ενδιαφέρομαι για το Βυζάντιο και την εκκλησιαστική ζωγραφική, δεν το έκανα τόσο από αγάπη στη παράδοση όσο από εκτίμηση στις ζωγραφικές ποιότητες που έβλεπα στη βυζαντινή τέχνη.

Με αυτό το σκεπτικό, νομίζω ότι μπορεί κανείς να βλέπει την παράδοση σαν δημιουργική αφετηρία και όχι σαν εγκλωβισμό στο παρελθόν.

ΚΟΡΝΟΦΩΛΙΑ: Η ΣΦΡΑΓΙΔΑ ΤΟΥ ΚΑΜΠΑΝΗ

Υπάρχουν στοιχεία στη δουλειά μου, αναφέρει, εκεί που αναγκαστικά λόγω της λειτουργικής σημασίας των τοιχογραφιών δεν μου επέτρεπαν να καινοτομήσω άκριτα.

Έτσι, τα προσωπικά στοιχεία νομίζω ότι φαίνονται πιο πολύ σε λεπτομέρειες, σε στοιχεία του τοπίου, στην προσπάθεια σχεδιασμού των συνθέσεων. Έτσι ώστε να ταιριάξουν αρμονικά με την αρχιτεκτονική και την κλίμακα του ναού, και, φαντάζομαι, και στη γενική χρωματική εντύπωση του συνόλου.

Υπήρχε όμως ένα τμήμα των τοιχογραφιών που μου έδωσε τη δυνατότητα να εκφραστώ πιο προσωπικά, χωρίς ωστόσο να προδίδω το γενικότερο ύφος που χαρακτηρίζει το σύνολο.

«Κορνοφωλιά: η δυσκολία του να

δουλεύεις επιτόπου δίνει στο αποτέλεσμα

μεγαλύτερη αυθεντικότητα.»

Αναφέρομαι στο τμήμα εκείνο πάνω στο στηθαίο του γυναικωνίτη, που αναπαριστά την ιστορία της εικόνας της Παναγίας Πορταΐτισσας. Η παράσταση αυτή είναι ίσως εκείνη που χάρηκα πιο πολύ ζωγραφίζοντάς την. Ίσως είναι και η πιο προσωπική σε ύφος.

Αυτό γιατί δεν υπήρχε ως σύνολο ζωγραφισμένο το θέμα, παρά σε μία χαλκογραφία και λίγες λαϊκότροπες τοιχογραφίες του 19^ου αιώνα. Έτσι, μη έχοντας σημαντικά πρότυπα να «βαραίνουν» επάνω μου, έπρεπε να κάνω τις δικές μου συνθέσεις και εικονογραφήσεις.

ΚΟΡΝΟΦΩΛΙΑ: ΟΙ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ

Η ζωγραφική αυτή έχει ιδιαίτερες απαιτήσεις, λέει ο ζωγράφος. Πρακτικά, να εξηγήσουμε ότι η ζωγραφική έχει γίνει με συνδετικό την καζεΐνη και το αυγό κατευθείαν στον τοίχο, αφού πρώτα σοβατίστηκε κατάλληλα.

Πολλοί ναοί σήμερα αγιογραφούνται πάνω σε πανί, που εν συνεχεία κολλιέται στον τοίχο. Η μέθοδος αυτή έχει φυσικά πολλές ευκολίες, τόσο για τον δημιουργό όσο και για τον ναό, οι οποίες αντανακλώνται και στο χαμηλότερο κόστος βέβαια. Έχει όμως και αρνητικά και γι’ αυτό δεν την προτιμώ.

Η δυσκολία του να δουλεύεις επιτόπου δίνει στο αποτέλεσμα μεγαλύτερη αυθεντικότητα, μεγαλύτερη ζωγραφική ποιότητα. Εντελώς διαφορετικά ζωγραφίζεις όταν κάνεις κάτι στο εργαστήριο από κοντά και μετά το αναρτάς σε απόσταση 5-6 ή 10 μέτρων.

«Κορνοφωλιά: τα χρώματα προέρχονται

κατά κύριο λόγο από δωρεές

και προσφορές του κόσμου.»

Εκεί, βλέπεις ότι αυτό που έκανες όμορφα στο εργαστήριο μπορεί να μοιάζει παράταιρο στον τελικό χώρο. Αυτό το έβλεπα ακόμη και στα σχέδια, τα ετοίμαζα από πριν σε φυσικές διαστάσεις. Όταν έμπαιναν στον τοίχο, ήθελαν δεκάδες διορθώσεις και πολλές προσαρμογές, για να με ικανοποιούν. Νομίζω ότι ακόμη και οι δυσκολίες της σκαλωσιάς, το ύψος, η σωματική καταπόνηση και άλλες δυσκολίες λειτουργούν εν τέλει θετικά.

ΚΟΡΝΟΦΩΛΙΑ: Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ

Το μέγεθος του ναού, αλλά κυρίως οικονομικά και άλλα πρακτικά ζητήματα δεν επέτρεψαν τη δουλειά με γρήγορους ρυθμούς, τονίζει ο κ. Καμπάνης. Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι τα χρώματα προέρχονται κατά κύριο λόγο από δωρεές και προσφορές του κόσμου που έρχεται στη μονή.

Αυτό, παρ’ όλη την αγάπη των πιστών, δεν είναι φυσικά εύκολο πράγμα. Ιδιαίτερα μετά την εμφάνιση της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα, τα πράγματα δυσκόλεψαν κι άλλο. Οποιαδήποτε βοήθεια προς τη μονή για τον σκοπό αυτό θα ολοκλήρωνε την αγιογράφηση σε συντομότερο χρονικό διάστημα.

Πρέπει να τονίσω ακόμη ότι, προς τιμήν της μονής, οι δωρεές γίνονται ανωνύμως και δεν παρατηρείται το αντιαισθητικό και ίσως και αντιπνευματικό φαινόμενο πολλών ναών. Εκεί σε κάθε δύο μέτρα τοιχογραφίας αναγράφονται και ο δωρητής με την οικογένειά του.

Ο ναός, όμως, βρίσκεται μακριά από τον τόπο κατοικίας μου και η ζωγραφική, όπως είπαμε, γίνεται απευθείας στον τοίχο, πράγμα που προκαλεί πρόσθετες δυσκολίες. Μέχρι τώρα, έχουν περάσει περίπου 13 χρόνια και ακόμη συνεχίζω. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να προσπαθώ όλο και περισσότερο να μένω πιστός σε προηγούμενες αισθητικές λύσεις, για να διαφυλάσσω την ενότητα του συνόλου.

«Κορνοφωλιά: να βλέπεις πόσες

εναλλακτικές λύσεις θα μπορούσες

να έχεις ακολουθήσει.»

Σαν ζωγράφος αλλάζει κανείς. Έχει νέες ιδέες και επιθυμίες και έτσι όλα αυτά πρέπει, τρόπον τινά, να αυτοπεριορίζονται. Όταν βλέπω ξανά κάτι που έκανα πριν από χρόνια, πάντα έχω μια κριτική διάθεση. Έτσι κι αλλιώς, ποτέ δεν είναι κανείς ευχαριστημένος, μια και ανά πάσα στιγμή έχει κατά νου και άλλες πιθανές λύσεις που θα μπορούσε να έχει ακολουθήσει.

ΚΟΡΝΟΦΩΛΙΑ: Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ

Από το σύνολο των διαθέσιμων επιφανειών έχουν σχεδόν αγιογραφηθεί τα τρία πέμπτα, περίπου, ίσως και λίγο παραπάνω. Τελευταία, έχω την επιθυμία να κάνω πολύ απλούστερα πράγματα, σχεδόν μινιμαλιστικά. Φυσικά πρέπει να περιμένουν κάποιον άλλο ναό.

Βλέπω συχνά κάτι και λέω: «Α, θα έπρεπε να το έχω κάνει με άλλο τρόπο». Αλλά, όπως λέω, αυτό το άλλο θα πρέπει να περιμένει. Είναι καταπληκτικό στοιχείο της καλλιτεχνικής δημιουργίας να βλέπεις πόσες εναλλακτικές λύσεις θα μπορούσες να έχεις ακολουθήσει.

Αυτή η ενσυνείδητη επιλογή μιας αισθητικής λύσης έναντι άλλης, η επιλογή ενός χρώματος έναντι άλλου, είναι μια διαδικασία που θέλω να φαίνεται: Δηλαδή να δημιουργεί ερωτήματα στον θεατή. Εν προκειμένω στον πιστό, με την έννοια ότι οποιαδήποτε επιλογή, και άρα όχι μόνο ζωγραφική, θα πρέπει να είναι αποτέλεσμα ενσυνείδητο και όχι συνήθειας ή παρακολούθησης κάποιου κανόνα.

«Κορνοφωλιά: η ζωγραφική

ευαισθησία του εμβολιάζει το αγιογραφικό

έργο με τρόπο ανανεωτικό.»

Όπως ο Παπαλουκάς, έτσι και ο Μάρκος Καμπάνης ανήκει στη χορεία των μεγάλων δημιουργών. Η βαθιά αφομοίωση των χαρακτηριστικών της βυζαντινής τέχνης εκφράζεται σε ένα εικαστικό ιδίωμα εντελώς προσωπικό. Στο ζωγραφικό έργο του Καμπάνη δεν υπάρχουν εξωτερικά βυζαντινίζοντα στοιχεία. Αντίθετα μια οργανική εσωτερική σχέση με αυτή τη μεγάλη παράδοση.

Η ζωγραφική ευαισθησία του εμβολιάζει το αγιογραφικό έργο με τρόπο ανανεωτικό. Στο χρώμα του και στην οργάνωση της σύνθεσης είναι εμφανής μια έντονη ζωγραφικότητα. Αυτή τον προστατεύει από την παγίδα της πιστής αναπαραγωγής. Γι’ αυτό λέμε πως ο Καμπάνης είναι παράλληλα ένας ολοκληρωμένος και ενεργός αγιογράφος. Μάλιστα, όπως τον χαρακτήρισε ο αείμνηστος διευθυντής του Βυζαντινού Μουσείου, Δημήτρης Κωνστάντιος, ένας εκ των ανανεωτών της εκκλησιαστικής εικονογραφίας.

ΚΟΡΝΟΦΩΛΙΑ: Η ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ

Εκεί, η προσέγγισή του δεν είχε να κάνει με την απορία του επισκέπτη-τουρίστα, αλλά με την πνευματική αναζήτηση του δημιουργού. Ο ίδιος σχετίστηκε με γεροντάδες όπως ο ηγούμενος τότε της Μονής Ιβήρων, π. Βασίλειος Γοντικάκης. Έτσι, κατόπιν πρόσκλησης του π. Βασιλείου, το 2002, του έγινε η ανάθεση της αγιογράφησης του καθολικού στη Μονή Παναγίας Πορταΐτισσας, μετόχι της Μονής Ιβήρων.

«Είχαμε αρκετές συζητήσεις με τον αρχιμανδρίτη Βασίλειο. Αρχικά όχι για το συγκεκριμένο έργο, αλλά γενικότερα για την κατάσταση της εκκλησιαστικής ζωγραφικής στη σύγχρονη Ελλάδα. Ο π. Βασίλειος είναι γνώστης και λάτρης της ζωγραφικής εν γένει. Έτσι οι συζητήσεις μας είχαν πάντα ιδιαίτερο ενδιαφέρον.

Ήξερε τη ζωγραφική μου, είχε δει τη δουλειά που είχα κάνει για τη Σιμωνόπετρα. Είχαμε πολλές κοινές ζωγραφικές αγάπες, όπως, για παράδειγμα, τις βυζαντινές τοιχογραφίες της Καππαδοκίας. Μου είχε παραγγείλει και μια σειρά χαρακτικών αφιερωμένων στη μονή, που χαράχθηκαν το 2001.

«Κορνοφωλιά: νιώθεις πιο

άμεσα ότι βρίσκεσαι στον χώρο

της ιστορίας και στον πόνο της ζωής.»

Η πρότασή του για το μετόχι στην Κορνοφωλιά ήρθε μάλλον φυσιολογικά και έτσι, μετά τη σύμφωνη γνώμη και της ηγουμένης Εφραιμίας, ξεκίνησα…», αναφέρει ο κ. Καμπάνης.

ΚΟΡΝΟΦΩΛΙΑ: Η ΕΠΑΦΗ ΜΕ ΤΟ ΑΘΩ

Από την έκπληξη της συναντήσεως με τον μυστικό κόσμο του Άθω δεν ξέφυγε ο ζωγράφος Μάρκος Καμπάνης. Επισκεπτόμενος για πρώτη φορά το 1991 το Άγιον Όρος, συγκινήθηκε.

Ήλθαν στην επιφάνεια της καλλιτεχνικής του ευαισθησίας τρόποι δουλειάς που τον προέτρεπαν να εκφρασθεί εικαστικά με τον πιο δικό του τρόπο. Άρχισε να δουλεύει και να σχεδιάζει χαρακτικά. Τα έργα αυτά, με την αγιορείτικη χροιά και το ήθος, θυμίζουν άσκηση, προσωπική ματιά και υπομονή εργόχειρου.

Φέρουν στη μνήμη παλιά χαρακτικά και αγιορείτικες χαλκογραφίες, τότε που δεν υπήρχαν οι ευκολίες των μηχανικών αποτυπώσεων. Έτσι, νιώθεις πιο άμεσα ότι βρίσκεσαι στον χώρο της ιστορίας και στον πόνο της ζωής.

Με τη λιτότητα του ασπρόμαυρου πάνω στο χειροποίητο χαρτί, παρουσιάζεται ψηλαφητά η ανεξίτηλη χάρη των ερειπίων. Όπως επίσης και η αίσθηση του χρονικού και του φευγαλέου σε κτίρια γερά και καλοστεκούμενα. Το κτιστό και το άκτιστο περιχωρούνται συνευφραινόμενα. Τα ερείπια σώζουν την ιερότητα που μένει. Και τα καινούργια αναδίδουν τη σεμνότητα αυτού που βρίσκεται μέσα στον χρόνο και φεύγει.

Εμείς χαρήκαμε ιδιαίτερα αυτή μας την επίσκεψη στο πιθανώς σημαντικότερο μοναστήρι του Έβρου. Αν σας φέρει ο δρόμος σας κατά δω μην παραλείψετε να το επισκεφτείτε. Αξίζει πραγματικά τον κόπο.

 

Διαβάστε τα άρθρα λαογραφίας

Δείτε τα βίντεο που έχουμε δημιουργήσει