ΙΣΤΟΡΙΑ
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΒΡΑΒΕΙΟ
Μελπομένη Παπαδοπούλου: γράφει ο Ali Kayaalp
Οι νησιώτες γνωρίζουν τη Μελπομένη Παπαδοπούλου με το όνομα «Μαντάμ Μέλπο». Όπως πολλοί από τους κατοίκους της Μποζκάαντα (Τένεδος), η ιστορία της είναι ελάχιστα γνωστή εκτός του νησιού. Η ιστορία της, όπως και κάθε άλλη ιστορία για τη Μποζκάαντα, είναι ενδιαφέρουσα. Αυτή η ιστορία είναι η αφήγηση ενός αιώνα της Μποζκάαντα, της Κωνσταντινούπολης, ίσως ακόμη και της Τουρκίας, καθώς και η ιστορία της επιβίωσης μιας σεβαστής γυναίκας, που ωρίμασε μέσα από τις δυσκολίες. Διαφορετικοί άνθρωποι εμφανίζονται στο προσκήνιο μαζί της, το περιβάλλον της αλλάζει συχνά και η πλοκή της παίρνει απροσδόκητες στροφές, αλλά υπάρχει ένα στοιχείο που δεν αλλάζει: αυτό που έχει στο μυαλό της αυτή η γυναίκα είναι πάντα η Μποζκάαντα.
Μελπομένη Παπαδοπούλου: Οι ρίζες
Η Μέλπο γεννήθηκε στη Μποζκάαντα το 1908. Ο πατέρας της ήταν ο Δρ. Αναστάς Παπαδόπουλος από την οικογένεια του Χατζή Κόστα από το Τσανάκαλε. Ο Δρ. Παπαδόπουλος, που παντρεύτηκε την Πηνελόπη, κόρη του καπετάνιου Παναγιώτη, ενός από τους διάσημους ναυτικούς του νησιού, ήταν ο σεβαστός γιατρός του νησιού. Όσο βρισκόταν εκεί, οι νησιώτες δεν εμπιστεύονταν ιδιαίτερα τον γιατρό της πόλης που ερχόταν από την απέναντι ακτή.
Έχοντας σπουδάσει ιατρική στην Ευρώπη, ο Δρ. Παπαδόπουλος ήταν αστός. Στην πραγματικότητα, δεν θα ήταν λάθος να πούμε ότι ήταν ένας από τους ανθρώπους που δημιούργησαν την αφρόκρεμα αυτής της μικρής νησιωτικής κοινότητας του Αιγαίου. Ενδιαφερόταν για τη λογοτεχνία και απαιτούσε από τα παιδιά του να διαβάζουν ένα βιβλίο την εβδομάδα. Εκτός από την αγάπη του για τη ζωγραφική και την τέχνη, του άρεσε επίσης να φωτογραφίζει. Η πρώτη ιδιωτική φωτογραφική μηχανή του νησιού πιθανότατα ανήκε σε αυτόν.
Μελπομένη Παπαδοπούλου: Η μουσική
Ένας από τους πρώτους νησιώτες, ο Fethi Kayaalp, του οποίου ο πατέρας ήταν στενός φίλος του Δρ. Παπαδόπουλου, θυμάται ότι μετά το γάμο της, η Μέλπο τους επισκεπτόταν στο σπίτι τους στον αμπελώνα μαζί με τον σύζυγό της και τον πατέρα της για να πιουν τσάι, να φάνε κέικ και να κάνουν μακρές συζητήσεις. Κατά τη διάρκεια αυτής της επίσκεψης, ο Kayaalp είδε για πρώτη φορά μια φωτογραφική μηχανή στα χέρια του γιατρού.
Ωστόσο, το πιο σημαντικό χαρακτηριστικό του Δρ. Παπαδόπουλου ήταν η αγάπη του για τη μουσική. Έπαιζε βιολί, κιθάρα και μαντολίνο, ενώ η σύζυγός του Πηνελόπη έπαιζε πιάνο. Η αγάπη για τη μουσική μεταδόθηκε και στα παιδιά του ζευγαριού -η Μέλπο άρχισε να παίζει βιολί και μαντολίνο από μικρή. Είναι πολύ επιδέξια στο βιολί, αν και δεν το παραδέχεται από σεμνότητα. Είναι τόσο επιδέξια που η Μέλπο ήταν αυτή που έμαθε τον εθνικό ύμνο στα παιδιά του Δημοτικού Σχολείου Istiklal.
Μελπομένη Παπαδοπούλου: Ο γάμος
Η Μέλπο έφυγε από το νησί όταν παντρεύτηκε τον έμπορο Murad Muradoğlu από το Καϊσέρι. Αλλά δεν μπόρεσε να συνηθίσει την Κωνσταντινούπολη και μάλλον δεν της άρεσε και πολύ. Ακριβώς όπως οι άνθρωποι που έχουν βιώσει μια μυστικιστική εμπειρία, το σώμα της βρισκόταν στην Κωνσταντινούπολη, αλλά η ψυχή της ήταν πάντα στο νησί. Αυτό δεν ήταν μια μυστικιστική εμπειρία, αλλά η πραγματικότητα της ζωής της.
Καθ’όλη τη διάρκεια της ζωής της, πάντα της έλειπε το νησί, το θυμόταν με νοσταλγία, το θυμάται πάντα, δεν το ξεχνά ποτέ. Σε συνεντεύξεις που έδωσε αργότερα, η πιο σημαντική περίοδος που θυμόταν από τη μακρά ζωή της, με ενθουσιασμό, ήταν η παιδική της ηλικία και η νεολαία στη Μποζκάαντα. Οι φωτεινές αναμνήσεις αυτής της πρώιμης περιόδου ήταν τόσο έντονες στη μνήμη της που χώρισε τη ζωή της σε δύο περιόδους, αυτή στο νησί και αυτή μετά την αναχώρησή της. Χρειάζεται να πούμε ότι αναφερόταν στην πρώτη περίοδο ως την καλύτερη της ζωής της;
Μελπομένη Παπαδοπούλου: Οι δυσκολίες
Η περίοδος μετά την αναχώρηση από το νησί ήταν γεμάτη δυσκολίες. Ο φόρος περιουσίας αποτέλεσε πρόκληση για την οικογένεια. Ο Murad Muradoğlu, ανίκανος να πληρώσει το τεράστιο φορολογικό χρέος που είχε συσσωρευτεί, στάλθηκε στο Aşkale. Αυτό το γεγονός ήταν μια καταστροφή που θα θυμόμαστε ακόμα και μετά από χρόνια, σαν έναν εφιάλτη που διαρκεί για λίγο αλλά εξαντλεί πολύ το σώμα και το μυαλό.
Προβλήματα υγείας, απροσδόκητες απώλειες αγαπημένων μελών της οικογένειας -η Madame Melpo άντεξε το βάρος αυτών των δύσκολων καιρών με τη βοήθεια της πνευματικής δύναμης που έλαβε από τον Θεό. Έγινε μία από τις μοναχές της Ορθόδοξης Εκκλησίας και, όταν χρειαζόταν, βοηθούσε τους φτωχούς με τη βοήθεια της πνευματικής δύναμης που της είχε δοθεί. Πέρασε τα τελευταία της χρόνια στο διαμέρισμά της στο Beyoğlu. Η Μελπομένη Παπαδοπούλου, γνωστή και ως αδελφή Αλεξία, έζησε πάνω από εκατό χρόνια και όταν πέθανε, ήταν μια από τις γηραιότερες κατοίκους της Μποζκάαντα.
Μελπομένη Παπαδοπούλου: Το βραβείο
Το Φεστιβάλ Κινηματογράφου BIFED αποφάσισε να απονείμει ένα από τα βραβεία, το Β΄ Βραβείο, στο όνομα της κυρίας Μέλπο. Ο λόγος είναι απλός: η ελληνική κοινότητα της Μποζκάαντα, της οποίας μέλος είναι η Μελπομένη Παπαδοπούλου, αποτελούσε κάποτε ουσιαστικό στοιχείο αυτού του νησιού, όμως μετά τη δεκαετία του 1920 υπέστη δραματική μείωση και τελικά εγκατέλειψε σχεδόν εξ ολοκλήρου το νησί. Το παρελθόν και οι ιστορίες τους χρησιμοποιούνται ως ευχάριστο καρύκευμα από όσους προωθούν σήμερα τη Μποζκάαντα ως εμπορικό προϊόν.
Ωστόσο, ήταν πραγματικοί άνθρωποι από σάρκα και οστά, άνθρωποι που ανέπνεαν, με φόβους και θυμό, αλλά και όνειρα και ελπίδες. Ήταν από τους ανθρώπους που έφτιαξαν τη Μποζκάαντα. Τιμώντας τους μέσω της Madame Melpo, μιας από τις παλαιότερες κατοίκους του νησιού, το BIFED επιδιώκει επίσης να μας υπενθυμίσει ότι πρέπει να κατανοήσουμε εκ νέου την ηθική αξία της συνύπαρξης.
Επιπλέον, το γεγονός ότι οι Παπαδόπουλοι είχαν την πρώτη ιδιωτική φωτογραφική μηχανή στο νησί καθιστά την οικογένεια ιστορικά και συναισθηματικά πολύτιμη για ένα φεστιβάλ κινηματογράφου όπως το BIFED, καθώς αυτές οι συσκευές που ανιχνεύουν την άμεση εικόνα είναι οι πρόγονοι της κινηματογραφικής κάμερας.
Οι φωτογραφίες που τραβήχτηκαν με την κάμερα των Παπαδόπουλων πριν από σχεδόν έναν αιώνα μπορεί να μην έχουν διασωθεί, αλλά οι αναμνήσεις τους περιπλανιούνται στο νησί και οι ιστορίες τους θα συνεχίσουν να διηγούνται για πάντα. Το BIFED πιστεύει στην αξία του να τιμάται η μνήμη τους με αυτόν τον τρόπο.
Μελπομένη Παπαδοπούλου: Επισημάνσεις
Ίσως θα ήταν πιο σωστό να πούμε «ήταν γνωστό, αλλά τώρα είναι γνωστό και εκτός του νησιού», διότι, χάρη στην δίμηνη ομιλία της Deniz Pak στο πρόγραμμα «Deniz Aşırı» στο Açık Radyo, τώρα την γνωρίζουν και όσοι δεν είναι νησιώτες. Η εκπομπή στην οποία συμμετείχε η Madame Melpo ήταν η 250η εκπομπή του «Deniz Aşırı» και εξακολουθεί να είναι μια από τις πιο ακουόμενες εκπομπές του Açık Radyo.
Αν και ο φόρος περιουσίας, ο οποίος καταρτίστηκε κατά την περίοδο του πρωθυπουργού Şükrü Saracoğlu, θεωρήθηκε ως μια έκτακτη πρακτική, ειδικά για την περίοδο του πολέμου, στόχος του ήταν να εξασφαλίσει τη μεταφορά του μη μουσουλμανικού κεφαλαίου στους Τούρκους.
Οι φορολογούμενοι που ταξινομούνταν ως M (Μουσουλμάνοι), G (Έλληνες, Αρμένιοι, Εβραίοι) και D (Προσηλυτισμένοι) έπρεπε να πληρώσουν τους εξαιρετικά υψηλούς φόρους, που είχαν συσσωρευτεί, σε σύντομο χρονικό διάστημα (15 ημέρες), ιδίως εκείνοι που ανήκαν στην κατηγορία G. Όσοι δεν μπορούσαν να πληρώσουν στάλθηκαν στο Erzurum-Aşkale για «υποχρεωτική εργασία».
Σε αυτή τη διαδικασία, μεγάλος υλικός πλούτος (συμπεριλαμβανομένου μεγάλου αριθμού ακινήτων) άλλαξε χέρια και το κεφάλαιο τουρκικοποιήθηκε. Tο βιβλίο που περιγράφει λεπτομερώς αυτή την καταστροφή χρόνια αργότερα, γράφτηκε από τον Faik Ökte, ο οποίος ήταν ο ταμίας της Κωνσταντινούπολης την εποχή που επιβλήθηκε ο φόρος και ως εκ τούτου συμμετείχε στην προετοιμασία της εν λόγω καταστροφής (βλ. Faik Ökte, «Varlık Vergisi Faciası», Εκδόσεις Nebioğlu, 1951, Κωνσταντινούπολη).
