Ο ΝΑΟΣ ΣΤΟΥΣ ΑΡΜΕΝΟΥΣ ΤΗΣ ΣΗΤΕΙΑΣ
Ναός Αγίου Πνεύματος: γράφει ο Δημήτρης Βασιλείου
Ο σπηλαιώδης ναός του Αγίου Πνεύματος με το θαυματουργό αγίασμα στους Αρμένους Σητείας.
ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ: ΤΟ ΧΩΡΙΟ
Οι Αρμένοι είναι χωριό στην περιοχή της Σητείας, στην ανατολική Κρήτη. Έχει 273 κατοίκους και είναι κτισμένο σε υψόμετρο 560 μέτρων. Απέχει 28,7 χιλιόμετρα νότια της Σητείας, στο μικρό οροπέδιο των Αρμενοχαντράδων. Εκεί βρίσκεται επίσης το χωριό Χανδράς. Χωρίζεται μάλιστα από ένα χείμαρρο στο Πέρα και Πώδε Χωριό.
Σε ένα από τα πρώτα ταξίδια μας, εξερευνώντας μία από τις λιγότερο γνωστές περιοχές της Σητείας, ένας δρόμος μας έφερε ως τους Αρμένους. Μα όλο το χωριό είχε ανηφορίσει λίγο έξω από τον οικισμό κατά τον ριζωμένο μέσα στους απότομους βράχους σπηλαιώδη ναό του Αγίου Πνεύματος. Με το αγίασμα που στάζει από την οροφή του μία μέρα σαν κι αυτή ανήμερα του Αγίου Πνεύματος.
Λίγα λόγια για την εκκλησία μας είπαν τέτοια μέρα οι προσκυνητές αλλά και για την ενδιαφέρουσα ιστορία του χωριού. Όπως είπαν λίγο αργότερα οι κάτοικοι του χωριού στην κεντρική πλατεία απαρτίζουν τον καμβά αυτού του κειμένου.
ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ: Η ΙΣΤΟΡΙΑ
Η θέση όπου φτιάχτηκε ο ναός Αγίου Πνεύματος ονομάζεται Χαλασμένο Χαράκι. Η παράδοση λέει πως στους Αρμένους ζούσε μια πολύ φτωχή οικογένεια με το επώνυμο Αλυσαβάκη. Κατά την παράδοση το ζευγάρι είχε τρείς κόρες, την Ελένη, τη Δέσποινα και την Ελισάβετ. Έπασχαν από τσιμπλή, όπως τη λένε οι ντόπιοι, ένα είδος δηλαδή επιπεφυκίτιδας.
Τα τρία κοριτσάκια έπαιρναν τα λιγοστά ζώα της οικογένειας κάθε μέρα και τα έβοσκαν. Κάποια στιγμή βρέθηκαν και στο Χαλασμένο Χαράκι. Ενώ η Ελένη καθόταν σ’ένα βράχο είδε ένα πουλί να τρυπώνει μέσα από ένα σωρό πέτρες στη σπηλαίωση. Εκεί όπου σήμερα βρίσκεται ο ναός και που τότε ήταν απλά ένα άνοιγμα με βραχοσκεπή.
Με το χεράκι της πήρε λίγο από το νερό και έπλυνε τα μάτια της για να ανακουφιστεί από τον πόνο που της προκαλούσε η πάθησή της. Αμέσως ένιωσε όμως τεράστια διαφορά και ήταν λες και το πρόβλημα της εξαφανίστηκε ως εκ θαύματος. Φώναξε αμέσως τις άλλες δυο αδελφές της και τους υπέδειξε να κάνουν το ίδιο.
Και οι τρείς άρχισαν έτσι να βλέπουν κανονικά και το πρόβλημα τους χάθηκε. Το βράδυ επιστρέφοντας στο σπίτι πήραν μαζί τους το ζωγραφισμένο και πολυκαιρισμένο ξύλο. Διηγήθηκαν την ιστορία στον πατέρα τους και του το παρέδωσαν.
Όταν εκείνος το καθάρισε είδε επάνω του ζωγραφισμένο ένα περιστέρι και γραμμένη τη φράση «Ω το Πανάγιον Σου Πνεύμα εν τη τρίτη ώρα τοις Αποστόλοις Σου καταπέμψας τούτο αγαθέ μη αντανέλης αφ΄ ημών».
ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ: Η ΕΙΚΟΝΑ
Το γεγονός της θεραπείας των κοριτσιών και της ανεύρεσης της εικόνας του Αγίου Πνεύματος μαθεύτηκε στο χωριό. Έτσι αποφασίστηκε στο σημείο εκείνο να κλειστεί η είσοδος και να διαμορφωθεί ένα ξωκλήσι. Η εικόνα αυτή υπάρχει ακόμα και σήμερα.
Κάποια άλλη παράδοση μας λέει πως αρχικά έγινε προσπάθεια να κρατηθεί στο χωριό, όμως εκείνη έφευγε τις νύχτες και επέστρεφε στη σπηλαίωση.
Το αγίασμα που τρέχει από την οροφή της σπηλιάς θεωρείται θαυματουργό. Όπως μας διηγήθηκε ο καταγόμενος από την περιοχή Νίκος Ασφενταγάκης είναι πολλά τα θαύματα που έχουν αναφερθεί μετά από τη χρήση του.
Ο ίδιος μας διηγήθηκε μάλιστα ένα με πρωταγωνιστή τον μπάρμπα Στυλιανό, από το Κατσιδόνι Σητείας, που είχε παντρευτεί από τους Αρμένους . Ο Στυλιανός είχε χάσει την όραση του κι ένα βράδυ αποφάσισε στα κρυφά, χωρίς να τον πάρει κανείς χαμπάρι, να καβαλικέψει το γάιδαρο του και να πάει στο Άγιο Πνεύμα.
ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ: Ο ΝΑΟΣ
Ο κ. Ασφενταγάκης θυμάται όταν ήταν μικρό παιδί να πηγαίνει στο ξωκλήσι με τους φίλους του τα απογεύματα. Είχαν εντοπίσει πως μέσα στο ναό είχαν μπει κι είχαν φωλιάσει δυο λευκά περιστέρια.
Έκαναν το σταυρό τους όταν έμπαιναν μέσα και μετέφεραν μαζί τους λίγο ψωμί και τα τάιζαν με τα ψίχουλα του. Επιστρέφοντας στο χωριό όταν τους ρωτούσαν που είχαν πάει, με όλη την παιδική τους αφέλεια, απαντούσαν πως είχαν πάει να ταΐσουν το Άγιο Πνεύμα. Το πόσο κλάμα έριξαν όταν είδαν τον ιερέα του χωριού να βάζει πλέγμα ώστε να μην μπαίνουν μέσα τα περιστέρια και κουτσουλούν το ναό, ακόμα το θυμάται.
Σήμερα ο σπηλαιώδης ναός του Αγίου Πνεύματος μπορεί να μην φιλοξενεί περιστέρια αλλά είναι καλοασπρισμένος και λευκός σαν περιστέρι. Ένα απλό ξύλινο τέμπλο κλείνει το βάθος της σπηλιάς, όπου είναι διαμορφωμένο το Ιερό. Η εικόνα του Αγίου Πνεύματος, φορτωμένη από τα τάματα των πιστών, μας λέει τη δική της ιστορία, με το δικό της τρόπο. Όλα αυτά τα κομμάτια από μέταλλο κουβαλούν επάνω τους προσοδοκίες αλλά και ευχαριστίες για μικρά και μεγάλα θαύματα.
Στο ίδιο ύψος με την απόληξη του τέμπλου είναι τοποθετημένο ένα κανάτι για να στάζει μέσα σ” αυτό το αγίασμα από το μοναδικό σημείο του σπηλαίου όπου έχουμε σταγονορροή. Ωστόσο ποσότητα αγιάσματος εμφανίζεται μόνο την ημέρα που γίνεται στο ναό Λειτουργία και μάλιστα συγκεκριμένη στιγμή της.
ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ: Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ
Ο Στέργιος Σπανάκης αναφέρει ότι συνοικίστηκε από Αρμένιους στρατιώτες μετά την ανακατάληψη της Κρήτης από τον Νικηφόρο Φωκά το 961. Το χωριό αναφέρεται από τον Φραντσέσκο Μπαρότσι το 1577 ως Armenus στην επαρχία Σητείας. Στην ενετική απογραφή του 1583 από τον Καστροφύλακα αναφέρεται ως Armenus με 428 κατοίκους. Με την ίδια ονομασία αναφέρεται επίσης από τον Βασιλικάτα 1630 και στην τουρκική απογραφή του 1671, με 78 χαράτσα. Το χωριό αναφέρεται στην αιγυπτιακή απογραφή του 1834 ως Armeni με 20 χριστιανικές και 8 τουρκικές οικογένειες. Το χωριό καταστράφηκε από σεισμό το 1856. Το 1881 είχε 246 κατοίκους, όλοι χριστιανοί, και ανήκε στο δήμο Χαντρά.
Στο χωριό σώζονται δύο βυζαντινές εκκλησίες, η Κοίμηση της Θεοτόκου και ο Άγιος Γεώργιος. Ο ναός της Κοιμήσεως πυρπολήθηκε από τους Τούρκους το 1829 και στη συνέχεια κάλυψαν με ασβέστη τις τοιχογραφίες που είχαν απομείνει. Διασώζεται η υπογραφή του αγιογράφου, Μ. Κορνάρος, έτος 1570.
Οι κάτοικοί του ασχολούνται με την παραγωγή λαδιού, σταφίδας, κτηνοτροφικών προϊόντων, μελιού, καθώς επίσης με την καλλιέργεια οπωροκηπευτικών. Το χωριό ονομάστηκε έτσι γιατί εγκαταστάθηκαν Αρμένιοι στην περιοχή, ύστερα από τη νικηφόρα εκστρατεία του βυζαντινού αυτοκράτορα Νικηφόρου Φωκά το 961 στην Κρήτη.
ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ: ΤΟ ΑΛΛΟ ΧΩΡΙΟ
Πιθανολογείται, μάλιστα, ότι υπήρχε στην περιοχή εκείνη χωριό την εποχή που η Μεγαλόνησος δεχόταν επιδρομές των Αράβων. Αυτό καταστράφηκε στη διάρκεια μιας από αυτές τις επιδρομές.
Το όνομα του χωριού πολύ πιθανό να ήταν Πετρούνι, ονομασία που διασώζει μέχρι σήμερα κάποια τοποθεσία. Κατάλοιπα της ένδοξης βυζαντινής περιόδου είναι δύο εκκλησίες βασιλικές, οι οποίες μέχρι τον προηγούμενο αιώνα ήταν κατάγραφες με τοιχογραφίες. Πρόκειται για τον Άγιο Γεώργιο και την Κοίμηση της Θεοτόκου.
Εκτός από αυτές υπάρχουν και πολλές άλλες εκκλησίες στην περιοχή του χωριού όπως ο ναός της Αγίας Σοφίας που άκμασε κάποτε σαν μονή, η Μεταμόρφωση του Σωτήρα, ο Άγιος Ιωάννης και το Άγιο Πνεύμα. Υπάρχουν επίσης και τα ξωκλήσια του Αι Γιάννη στο Μελιττερό -η τοποθεσία ονομάστηκε έτσι, επειδή έχει αναπτυχθεί μελισσοκομία στην περιοχή- και του Αι Νικήτα.
ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ: Η ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ
Οι κάτοικοι πιστεύουν ότι σε πολύ παλιότερες εποχές υπήρχε λίμνη στη θέση που είναι κτισμένο το χωριό. Αυτό επειδή βρέθηκαν κατά καιρούς στην περιοχή απολιθωμένα ψάρια και όστρακα. Οικισμός των Αρμένων, η Ετιά, είναι ένα απόλυτα ερειπωμένο χωριό που απέχει δύο χιλιόμετρα δυτικά του χωριού. Η «Ετιά» ή «Εθιά» οφείλει το όνομα της στο δέντρο Ιτιά, που φυτρώνει σε αφθονία στα κοντινά ρέματα. Ο οικισμός θα πρέπει να υπήρχε από τους βυζαντινούς χρόνους, αν λάβουμε υπόψη μας τις βυζαντινές εκκλησίες της Αγίας Αικατερίνης και του Αγίου Ιωάννη.
