Ο ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΦΙΛΩΝΑ

Ο αρχαιολογικός χώρος του αγίου Φίλωνα | γράφει ο Δημήτρης Βασιλείου

Κατά τους χριστιανικούς αιώνες, η Καρπασία αποτέλεσε μια από τις δεκαπέντε επισκοπικές έδρες της Κύπρου. Ο Φίλων, ο πρώτος γνωστός επίσκοπος της πόλης, χειροτονήθηκε από τον Επιφάνιο. Αυτός ήταν επίσκοπος της Σαλαμίνας, προς τα τέλη του 4^ου αιώνα. Σύμφωνα με τον βίο του Αγίου Επιφανίου, ο Φίλων πέθανε στην Κύπρο και ενταφιάστηκε στον καθεδρικό ναό της Καρπασίας. Έτσι, μετά το θάνατό του, περίπου το 394 μ.Χ., ο χώρος ταφής του αποτέλεσε κέντρο λατρείας. Ο Φίλων τιμάται από την Ορθόδοξη Εκκλησία ως άγιος.

Ο ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΦΙΛΩΝΑ | Ο ΧΩΡΟΣ

Σήμερα 19 Οκτωβρίου, ανήμερα τού Αγίου Φίλωνος, ο νους γυρίζει στα κατεχόμενα. Όταν προ μερικών ετών από την Αγία Νάπα φτάσαμε ως το

Ριζοκάρπασο. Αποτέλεσμα να δούμε τα ερείπια του περικαλλή παλαιοχριστιανικού ναού με τα υπέροχα ψηφιδωτά δάπεδα.

Το Dipkarpaz είναι χωριό της επαρχίας Ισκέλε στην Τουρκική Δημοκρατία Βορείου Κύπρου. Το έδαφος της κοινότητας ανήκει εκ του νόμου (de jure) στην Κυπριακή Δημοκρατία. Σύμφωνα με την οποία το χωριό ονομάζεται Ριζοκάρπασο. Ωστόσο, μετά την τουρκική εισβολή του 1974, το χωριό δεν ελέγχεται από την Κυπριακή Δημοκρατία. Εκ των πραγμάτων (de facto) ανήκει στο μη αναγνωρισμένο κράτος της Τουρκικής Δημοκρατίας Βορείου Κύπρου.

Τα ανεσκαμμένα και ορατά κατάλοιπα του αρχαιολογικού χώρου της Καρπασίας αποτελούνται από το παλαιοχριστιανικό επισκοπικό σύμπλεγμα του 5^ου αιώνα. Βασιλική , νάρθηκας , αίθρια , βαπτιστήριο και ένας αριθμός βοηθητικών χώρων. Ο βυζαντινός ναός του Αγίου Φίλωνα (12^ος αιώνας) κτίστηκε πάνω στα κατάλοιπα της πρωιμότερης και μεγαλύτερης παλαιοχριστιανικής βασιλικής.

Ο ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΦΙΛΩΝΑ | Η ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ

Η αρχαιολογική σπουδαιότητα της περιοχής γύρω από τον ναό του Αγίου Φίλωνα ήταν γνωστή ήδη από τους περιηγητές του 18^ου και 19^ου αιώνα. Επισκέφθηκαν και περιέγραψαν τη θέση. Η πρώτη αρχαιολογική έρευνα πραγματοποιήθηκε μεταξύ του 1935 και του 1938. Από την Joan du Plat Taylor, για λογαριασμό του νεοϊδρυθέντος τότε αποικιακού Τμήματος Αρχαιοτήτων της Κύπρου. Οι ανασκαφές έφεραν στο φως υλικό από τα τέλη του 5^ου αιώνα π.Χ. έως τη Μεσαιωνική εποχή. Επικεντρώθηκαν κυρίως στην παλαιοχριστιανική βασιλική και τα παρακείμενα κτήρια.

Τα κατάλοιπα της βασιλικής μαρτυρούν ότι πρόκειται για ένα δρομικό ναό μήκους 20,80 μ., συμπεριλαμβανομένης της αψίδας, και πλάτους 13,40 μ. Όπως συμβαίνει με τις περισσότερες από τις παλαιοχριστιανικές βασιλικές στην Κύπρο, έχει προσανατολισμό προς τα ανατολικά και διαθέτει τρία κλίτη. Καταλήγουν στα ανατολικά σε τρεις προεξέχουσες ημικυκλικές αψίδες. Κιονοστοιχίες αποτελούμενες από έξι μονολιθικούς κίονες από εισαγόμενο μάρμαρο διαχώριζαν το κεντρικό από τα πλευρικά κλίτη. Οι κίονες στηρίζονταν σε μαρμάρινες βάσεις και επιστέφονταν από κορινθιακά κιονόκρανα. Οι ανασκαφές αποκάλυψαν επίσης την ύπαρξη εξώστη.

Ο ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΦΙΛΩΝΑ | Η ΒΑΣΙΛΙΚΗ

Η βασιλική στεγαζόταν με ξύλινη οροφή. Είχε νάρθηκα στα δυτικά και ένα τρίπλευρο κιονοστήρικτο αίθριο. Καταστράφηκε εξαιτίας της διάβρωσης του βράχου από τη θάλασσα. Στο νότιο τοίχο της βασιλικής, μία θύρα επέτρεπε την πρόσβαση στο συγκρότημα του βαπτιστηρίου.

Στα νοτιοανατολικά του συμπλέγματος του βαπτιστηρίου ανασκάφηκε μερικώς ένα μεγαλύτερο αίθριο . Αυτό το δεύτερο αίθριο, το οποίο πιθανώς περιβαλλόταν από στοές, είχε στο κέντρο του μια κρήνη, φιάλη. Η κρήνη, πλάτους 1,40 μ., είχε εξαγωνικό σχήμα εξωτερικά και κυκλικό εσωτερικά.

Τα δάπεδα της βασιλικής και του βαπτιστηρίου ήταν πλούσια διακοσμημένα με μαρμαροθετήματα. τεχνική opus sectile. Ένα είδος επιδαπέδιας διακόσμησης όπου πλάκες από χρωματιστούς λίθους και μάρμαρα συνδυάζονται για να δημιουργήσουν περίπλοκα γεωμετρικά σχήματα. Τα δωμάτια μικρότερης σημασίας ήταν καλυμμένα με πλάκες γυψομαρμάρου, το λεγόμενο κυπριακό μάρμαρο, και ασβεστόλιθο.

Το συγκρότημα του βαπτιστηρίου βρίσκεται στα νότια της βασιλικής. Είναι ένα ορθογώνιο κτήριο αποτελείται από ένα κεντρικό ορθογώνιο δωμάτιο με αψίδα στα ανατολικά και τέσσερα μικρότερα δωμάτια κατά μήκος της νότιας πλευράς. Η δεύτερη αίθουσα από τα ανατολικά διέθετε μια σταυρόσχημη κολυμβήθρα.

Ο ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΦΙΛΩΝΑ | ΤΟ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ

Η αρχιτεκτονική διαμόρφωση του συγκροτήματος του βαπτιστηρίου του Αγίου Φίλωνα αντικατοπτρίζει την τελετουργική διαδικασία. Ακολουθούνταν στα παλαιοχριστιανικά βαπτιστηρία της Κύπρου. Στα κυπριακά βαπτιστήρια, οι υποψήφιοι νεοφώτιστοι, αφού συμμετείχαν στις προ του βαπτίσματος τελετές, που λάμβαναν χώρα στην κεντρική αίθουσα. Προχωρούσαν στο αποδυτήριον. Εκεί, έβγαζαν τα ρούχα τους και, αφού χρίζονταν με λάδι, εισέρχονταν στα Άγια των Αγίων. Δηλαδή στην κολυμβήθρα-φωτιστήριο, μέσω ενός στενού περάσματος. Το οποίο διαπερνούσε το τοίχωμα του δωματίου που στέγαζε την κολυμβήθρα.

Στη συνέχεια έμπαιναν στην κολυμβήθρα μέσω μιας μικρής καθοδικής κλίμακας. Μετά την τριπλή βύθιση έβγαιναν από την κολυμβήθρα και προχωρούσαν προς την άλλη πλευρά μέσω άλλης ανοδικής κλίμακας. Τέλος, ο επίσκοπος τους έχριζε με Άγιο Μύρο στο χρισμάριον. Ένα δωμάτιο το οποίο ήταν προσβάσιμο μέσω ενός στενού περάσματος από το φωτιστήριο. Οι νεοφώτιστοι λάμβαναν έπειτα λευκά ενδύματα. Εισέρχονταν στον κυρίως ναό με πομπή κρατώντας αναμμένα κεριά για την πρώτη τους Θεία Κοινωνία.

Ο ερειπωμένος σήμερα τρουλαίος ναός ανεγέρθηκε στα τέλη του 11^ου ή στις αρχές του 12^ου αιώνα μ.Χ. Κατασκευάστηκε με επιμελημένο ορθογώνιο σύστημα δόμησης καταλαμβάνοντας το κεντρικό και το νότιο κλίτος της παλαιοχριστιανικής βασιλικής. Η εκκλησία ανήκει στον τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλο. Αποτελούσε τον πιο συνηθισμένο αρχιτεκτονικό τύπο κατά τη Μέση και Ύστερη Βυζαντινή περίοδο. Κύριο χαρακτηριστικό στοιχείο αυτού του ρυθμού είναι ο σχηματισμός σταυρού εσωτερικά και εξωτερικά στο σχεδόν τετράγωνο κτίσμα, στο κέντρο του οποίου βρίσκεται ο τρούλος.

Ο ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΦΙΛΩΝΑ | ΤΟ ΙΕΡΟ ΒΗΜΑ

Τέσσερις πεσσοί διαιρούν την εκκλησία σε εννέα διαμερίσματα, Στηρίζουν το τρούλο, ο οποίος στεγάζει το κεντρικό και μεγαλύτερο διαμέρισμα. Ο τρούλος, ο οποίος έχει καταρρεύσει, ίσως παρουσίαζε ομοιότητες με τον τρούλο της εκκλησίας στο Τρίκωμο/Iskele. Ο τελευταίος, ο οποίος μπορεί να είναι σύγχρονος με βάση την παρόμοια κλίμακα και τεχνική τοιχοποιίας, διέθετε δώδεκα παράθυρα.

Το Ιερό Βήμα βρίσκεται σε μια υπερυψωμένη θέση στα ανατολικά. Αποτελείται από τα τρία ανατολικότερα διαμερίσματα της εκκλησίας. Το καθένα από τα οποία καταλήγει σε μια αψίδα, η οποία καλύπτεται από μια κόγχη (τεταρτοσφαίριο). Η κεντρική αψίδα είναι μεγαλύτερη από τις αψίδες προς τα βόρεια και τα νότια, οι οποίες είναι γνωστές ως πρόθεση και διακονικό αντίστοιχα.
Η διαμόρφωση των εξωτερικών όψεων του ναού είναι ασυνήθιστα επιμελημένη. Με τυφλά αβαθή αψιδώματα στις εγκάρσιες κεραίες του σταυρού και στα γωνιακά διαμερίσματα, καθώς και γύρω από τα παράθυρα των αψίδων.

Ο ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΦΙΛΩΝΑ | Ο ΧΩΡΟΣ

Επίσης, εκ του νόμου είναι ο ανατολικότερος οικισμός στην επικράτεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Το Ριζοκάρπασο είναι μία από τις μεγαλύτερες πόλεις στη χερσόνησο. Το έδαφος κοντά στην πόλη αποτελείται από terra fusca το οποίο είναι πολύ εύφορο. Στις τοπικές καλλιέργειες περιλαμβάνεται η χαρουπιά, το βαμβάκι, ο καπνός και το σιτάρι. Το περιβάλλον της πόλης είναι γνωστό ως ένα από τα πιο άγρια και παρθένα εδάφη του νησιού. Τα χαρακτηριστικά της επικράτειας του δήμου είναι το Εθνικό Πάρκο Ριζοκαρπάσου (Καρπάζ). Επίσης, έχει μία από τις καλύτερες παραλίες του νησιού και είναι το σπίτι του Καρπασσιανού γάιδαρου.

Η περιοχή του Ριζοκάρπασου περιέχει μερικές από τις πρώτες κατοικημένες περιοχές στο νησί. Σε αυτές περιλαμβάνονται οι αρχαίες πόλεις της Καρπασίας και της Αφενδρίκας. Ήταν η έδρα ενός από των βαρόνων των Λουζινιάν.

Η πόλη έχει δύο εκκλησίες: του Αγίου Συνεσίου και η εκκλησία της Αγίας Τριάδας. Υπάρχουν παραδείγματα του τυπικού κυπριακού αναμεμειγμένου στυλ. Συνδυάζοντας γοτθικά χαρακτηριστικά που εισήχθησαν από τους Λουζινιάν με το Βυζαντινό στυλ της ορθόδοξης παράδοσης. Όταν οι Ορθόδοξοι επίσκοποι του νησιού εξορίστηκαν από τους Λουζινιάν το 1222, ο Επίσκοπος της Αμμοχώστου εστάλη στο Ριζοκάρπασο και συνέχισε την δουλειά του στον Άγιο Συνέσιο. Την κύρια ορθόδοξη εκκλησία στην περιοχή. Οι δύο αυτές εκκλησίες είναι από τις λίγες χριστιανικές εκκλησίες που λειτουργού στο βόρειο τμήμα της Κύπρου. Οι υπηρεσίες της είχαν σταματήσει από την τουρκοκυπριακή αστυνομία.

Το Ριζοκάρπασο βρίσκεται εν μέρει στην αρχαία πόλη της Καρπασίας στην δυτική ακτή, σύμφωνα με των θρύλο της ίδρυσης από τον βασιλιά Πυγμαλίωνα.

Διαβάστε τα άλλα άρθρα για την Ιστορία εδώ.