ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Στην εργασία μας σε αυτό τον τομέα θα μελετήσουμε τον ψυχικό κόσμο, τη λειτουργία και τις διαταραχές αυτού στα παιδιά κάθε ηλικίας. Θα πρέπει από την αρχή να ξεκαθαρίσουμε ότι όλες οι ψυχαναλυτικές μελέτες αναφέρονται στα παιδιά αφού ο κάθε ψυχαναλυτής έχει σα σκοπό να φτάσει τον αναλυόμενο στον πυρήνα του προβλήματος που υπάρχει σε όλες τις περιπτώσεις στην παιδική ηλικία.
Ακολουθώντας λοιπόν τις θεωρίες της ψυχανάλυσης -ανάλογα με τις διαφορετικές σχολές- φτάνουμε στο ψυχικό τραύμα που εμφανίζεται στο κάθε άτομο κυρίως στην παιδική του ηλικία, άρα έχουμε την ικανότητα να μελετήσουμε σφαιρικά τον ψυχικό κόσμο του παιδιού, τόσο τη λειτουργία του όσο και τις διαταραχές που παρατηρούνται και εμφανίζονται σε ανύποπτο χρονικό διάστημα, αρκετά χρόνια μετά.
Θα πρέπει επίσης να τονίσουμε ότι μιλώντας για παραβατικές λειτουργίες του ψυχισμού των ενηλίκων δεν εννοούμε ότι θεωρούμε ότι το παιδί είναι αντικείμενο σε ψυχικές διαταραχές, αλλά ότι έτσι μπορούμε να βρούμε τα λάθη που παρατηρούνται, με αυτό τον τρόπο ανάλυσης, στις συμπεριφορές προς τα παιδιά, στην πολλή μικρή παιδική ηλικία, ακόμα. Μπορούμε τελικά να διατυπώσουμε προτάσεις συμπεριφοράς στα παιδιά με σκοπό την αποφυγή τέτοιων παραβατικών συμπεριφορών ή ασθενών, σε μεγαλύτερη ηλικία.
Η προσπάθεια του παιδιού να αναπτύξει και να δομήσει την ταυτότητά του βασίζεται, κατά κύριο λόγο, στα όνειρα και στις παραστάσεις που το ίδιο το παιδί δημιουργεί στην προσπάθειά του να μεταφράσει την «πραγματικότητα». Θεωρούμε ότι η πραγματικότητα, τόσο για τα παιδιά όσο και για τους μεγαλύτερους σε ηλικία ανθρώπους, δεν έχει μόνο μία έκφανση αλλά πολλές, ανάλογα με τα άτομα που παρατηρούν κάτι που έγινε και ανάλογα με τον ψυχισμό εκείνης της στιγμής για το κάθε άτομο. Άρα η πραγματικότητα έχει πολλές εκφράσεις της «πραγματικότητας», όπου ο αριθμός τους τείνει στο άπειρο, όπως είναι κατανοητό.
Ο Φρόυντ θεωρούσε ότι ο κάθε ένας μπορεί να γίνει ψυχαναλυτής με τη μελέτη των ονείρων που βλέπει και ο ίδιος. Άλλωστε αυτός ο ίδιος ξεκίνησε να μελετά τον ψυχικό κόσμο αναλύοντας τον ίδιο τον εαυτό του πρώτα-πρώτα. Μέσα από τα όνειρα ο λαός προσπαθεί να εξηγήσει το παρόν και να προβλέψει το μέλλον. Αν ξεκινήσουμε στην ψυχανάλυση από την απλή άποψη ότι τα παιδικά όνειρα είναι η πραγματοποίηση των επιθυμιών της προηγούμενης μέρας, τότε κρατάμε ήδη τη μία άκρη του νήματος της ψυχανάλυσης που μας οδηγεί στον πυρήνα του θέματος.
Το δεύτερο βασικό στοιχείο είναι ότι το παιδί μπορεί, σε μικρή ηλικία, να εκφράζεται μόνο με τις κινήσεις του. Η γλώσσα της κινησιολογίας, άγνωστη σε εμάς αλλά πολύ γνωστή στο ίδιο το παιδί, αποδίδει με άλλον τρόπο αυτό που έχει ήδη ζήσει το παιδί, την ίδια ημέρα ή τις προηγούμενες, προσπαθεί και τα καταφέρνει να μεταφράζει αυτές τις παραστάσεις σε λέξεις και αργότερα σε φράσεις, έχουμε λοιπόν την παραγωγή και αναπαραγωγή του λόγου.
Στην ηλικία των 3 ετών περίπου και περισσότερο, το παιδί μπορεί να συνεννοηθεί και με το λεκτικό τρόπο με όλο και μεγαλύτερη άνεση. Για να μπορέσει να καταλάβει αυτό που του λέμε, για να γίνει, δηλαδή, η αίσθηση γνώση θα πρέπει να μιλάμε ήρεμα, εξηγώντας όλα όσα πρέπει να εξηγήσουμε, να έχουμε απαλλαγεί από αυτές τις νευρώσεις που θα μας εμποδίσουν να έχουμε μία γόνιμη και ουσιαστική επικοινωνία με το παιδί μας. Μέσα σε αυτές τις νευρώσεις περιλαμβάνονται, εκτός από αυτές που μας εμποδίζουν να είμαστε ήρεμοι αυτή τη στιγμή, ότι έχει συμβεί και έχει προσβάλει τον ψυχικό μας κόσμο, ακόμη και σε περασμένες στιγμές, αλλά και ότι περιορίζει την ικανότητά μας να αντιληφθούμε την «πραγματικότητα» ως τέτοια, σε ένα μεγάλο βαθμό, συμπεριλαμβανομένων των επιβολών από την παράδοση, από τις θρησκευτικές αντιλήψεις, από ιδεολογικές θέσεις, από απαγορεύσεις της κοινωνίας, εξαιρούνται, βέβαια, αυτά που θα περιορίζουν την ελευθερία των άλλων ανθρώπων και θα πλήξουν το σεβασμό προς αυτούς. Μόνο τότε μπορούμε να επικοινωνήσουμε με το παιδί μας με άμεσο και ειλικρινή τρόπο κερδίζοντας την εμπιστοσύνη του.
Σημαντικό ρόλο στην επικοινωνία και στη διαμόρφωση της ταυτότητάς του παίζουν και οι αφηγήσεις που το παιδί ακούει, μέσα από τους διαλόγους των μεγαλύτερων στην ηλικία, αλλά εδώ θα πρέπει να παρατηρήσουμε ότι αυτές οι αφηγήσεις περιέχουν στοιχεία από άλλες αφηγήσεις που τα βρίσκουμε στις διαφορετικού είδους μυθολογίες, θρησκευτικές, πολιτικές, λαϊκά παραμύθια, κοσμογονικές κ.λπ. Με αυτές τις μελέτες ασχολήθηκε ο Καρλ Γιουνγκ και κατέληξε ξανά στην ψυχανάλυση, αλλά δεν έφτασε ποτέ στον πυρήνα του θέματος.
Αντίθετα, τα μυθικά στοιχεία δίνουν δύο διαφορετικές προσεγγίσεις που φτάνουν, με διαφορετική διαδρομή, σχεδόν στα ίδια συμπεράσματα. Ο Έριχ Φρομ, από τη μία μεριά, ξεκινά από τα μυθικά στοιχεία και τα σύμβολα -επιχειρώντας μία πιο επιφανειακή ανάλυση σε σχέση με αυτή του Γιουνγκ- αλλά και από τα όνειρα, λαμβάνοντας υπόψη του το κοινωνικό περιβάλλον, για να φτάσει σε μία θεωρία των νευρώσεων και των ψυχώσεων, παρόμοια με αυτή του Βίλχελμ Ράιχ, μόνο που ο Ράιχ κάνει και πολιτική θεώρηση για να δομήσει την ανάλυση του χαρακτήρα που βασίζεται τόσο στην κοινωνική όσο και στην ψυχολογική ανάλυση.
Στη συνέχεια του Φρόυντ, ο Ζακ Λακάν θα μιλήσει για τις αντιλήψεις της πραγματικότητας, για τη θεωρία της νεύρωσης και του νευρωτικού λόγου, όπως παράγεται από το διάλογο του ID και του Άλλου, για να καταλήξει στη ψύχωση. Μόνο που φτάνει στην ψύχωση μιλώντας για την παραγωγή του λόγου όχι όμως και για την αναπαραγωγή του όπως έκαναν, μέσα από την ίδια διαδρομή, οι Φρομ και Ράιχ.
Η μελέτη μας λοιπόν θα επικεντρώσει στις θεωρίες του Ράιχ, κατά πρώτο λόγο, και του Φρομ, κατά δεύτερο λόγο, χωρίς να αγνοήσουμε και τις άλλες θεωρητικές προσεγγίσεις, προκειμένου να φτάσουμε σε ένα σημείο, στην ψυχανάλυσή μας, σε κάποια συμπεράσματα, τελικά σε κάποιες προτάσεις που θα έχουν να κάνουν με τη διαπαιδαγώγηση του παιδιού, με τις συμπεριφορές σε αυτό που θα είναι πιο δημιουργικές και ειρηνικές.
Γιάννης Φραγκούλης
(Ερευνητής-ψυχαναλυτής
Θεωρητικός του Ενιαίου Παραστατικού Χώρου)
