ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΙ

ΟΙ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΙΘΟΥΣΕΣ ΤΟΤΕ

Οι κινηματογράφοι της Θεσσαλονίκης: γράφει ο Κώστας Πετρόπουλος

Η βαλκανική εκδοχή της κινηματογραφίας έχει να κάνει με τους Έλληνες βλάχικης καταγωγής, Γιάννη και Μίλτο Μανάκια. Θεωρούνται ότι είναι οι πατέρες του βαλκανικού κινηματογράφου. Μία μαρτυρία λέει ότι κάποιος Τούρκος ή Έλληνας είχε γυρίσει μια ταινία για τη μάχη του Αγίου Στεφάνου, μεταξύ Ρώσων και Τούρκων, πριν από τους Μανάκια. Η ταινία είχε βρεθεί από κάποιο συλλέκτη στην Αυστραλία. Όμως από τότε έχουν χαθεί τα ίχνη της και δεν μπορούμε να αξιοποιήσουμε την πληροφορία.

ΟΙ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΙ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ: ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΒΗΜΑΤΑ

Με την κινηματογραφική τους μηχανή οι αδελφοί Μανάκια έκαναν τα πρώτα βήματα της βαλκανικής κινηματογραφίας. Γεννημένοι στα Αβδέλλα, έζησαν στο Μοναστήρι και στη Θεσσαλονίκη, ο Μίλτος και ο Γιάννη, αντίστοιχα. Η Γιουγκοσλαβία, η Ελλάδα και η Τουρκία θέλουν να τους ανήκουν αυτοί οι κινηματογραφιστές.

Το γεγονός είναι ότι ήταν πολίτες της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Η καταγωγή τους ήταν βλάχικη. Δεν ξέρουμε αν είχαν εμπλακεί με τους αγώνες των διαφορετικών εθνοτήτων ενάντια στην οθωμανική κυριαρχία. Αυτό που γνωρίζουμε είναι ότι ήταν πρωτοπόροι στον βαλκανικό κινηματογράφο: Τόσο στην παραγωγή όσο και στην προβολή των ταινιών.

Ο Μίλτος ζούσε στο Μοναστήρι. Εκεί είχε δικό του κινηματογράφο και φωτογραφείο. Λέγεται ότι είχε ως έμβλημα «Η εργασία νικά τα πάντα», γραμμένο στα λατινικά («Omnia labor vincit»). Εκεί πέθανε το 1964. Η Γιουγκοσλαβία τον τίμησε όπως του άξιζε. Ένα φεστιβάλ κινηματογράφου φέρει το όνομα των αδελφών στα Σκόπια.

Ο Γιάννη ζούσε με συγγενείς του στη Θεσσαλονίκη. Ασχολιόταν με την φωτογραφία. Δίδασκε καλές τέχνες στη Ρουμανική Εμπορική Σχολή. Πέθανε στη Θεσσαλονίκη το 1954.

ΟΙ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΙ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ: ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΠΡΟΒΟΛΕΣ

Οι αδελφοί Μανάκια βρέθηκαν σε διαφορετικά μέρη όταν οριοθετήθηκαν τα σύνορα Ελλάδας και Γιουγκοσλαβικής Ομοσπονδίας. Ήταν αδύνατον να βρεθούν. Πέθαναν χωρίς να καταφέρουν να ζήσουν μαζί. Αυτό το μαράζι του αποχωρισμού αποτυπώνεται στην ταινία του Θόδωρου Αγγελόπουλου, «Το βλέμμα του Οδυσσέα». Ο φωτογράφος πεθαίνει όταν βλέπει το καράβι που ταξιδεύει, πιθανόν, για την Αδριατική.

«Οι κινηματογράφοι της Θεσσαλονίκης: οι περίεργες φωτογραφίες,

ζωντανεμένες από την πρωτότυπη αυτή ανακάλυψη,

εξελίσσονταν μπροστά σε ένα έκπληκτο κοινό.»

Όμως ο κινηματογράφος σαν θέαμα εμφανίζεται στην Θεσσαλονίκη πολύ νωρίς. Η Ελλάδα ήταν το μέρος που συναντήθηκαν τα δύο κινηματογραφικά συνεργεία που πρωταγωνιστούσαν αυτήν την εποχή: Αυτό των αδελφών Λυμιέρ έκανε προβολή στην Αθήνα, αυτό του Έντισον πρόβαλε ταινία στη Σύρο.

Στις 5 Ιουλίου 1897 έχουμε την πρώτη, κατά πάσα πιθανότητα,  προβολή ταινίας στη Θεσσαλονίκη. Διαβάζουμε στη «Journal de Salonique»:

«Ο κινηματογράφος έκανε χθες το ντεμπούτο του στην σάλα του καφέ-μπυραρία «Η Τουρκία». Οι περίεργες φωτογραφίες, ζωντανεμένες από την πρωτότυπη αυτή ανακάλυψη, εξελίσσονταν μπροστά σε ένα έκπληκτο κοινό. Αυτό δεν έπαψε ούτε στιγμή να θαυμάζει ένα τόσο θελκτικό θέαμα. Μερικές στιγμιαίες εμφανίσεις τοπίων των Παρισίων έκαναν να στεγνώσει το σάλιο στα χείλη μας.

Αισθάνεται κανείς να χτυπά η καρδιά της μεγάλης πρωτεύουσας μέσα από τις κινούμενες εικόνες. Σε κάνουν να γνωρίσεις το Παρίσι καλύτερα από κάθε λεπτομερή περιγραφή. Όλη η Θεσσαλονίκης τρέχει το απόγευμα που λειτουργεί ο κινηματογράφος στις ενδιαφέρουσες αυτές στον ύψιστο βαθμό προβολές . Πρόκειται αναντίρρητα για την πιο διασκεδαστική εφεύρεση του αιώνα μας. Ελπίζουμε ότι οι συμπολίτες μας θα θελήσουν να κάνουν την γνωριμία της.»¹

ΟΙ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΙ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ: Ο ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ

Είναι γνωστό ότι η κοινωνική ελίτ δεν έβλεπε με καλό μάτι τον κινηματογράφο. Θεωρούσαν ότι ήταν η τέχνη για το πόπολο, όπως υποτιμητικά έλεγαν. Η ενασχόληση των θεσσαλονικιών με την τέχνη παρατηρείται στον ελληνόφωνο πληθυσμό  πολύ πριν την έλευση του κινηματογράφου. Για παράδειγμα, το 1880 στο Ανώτερο Παρθεναγωγείο διδάσκει ο Δημήτρης Λάλας πιάνο.

Το 1885 παίζει στο Μπεχτσινάρ η μπάντα της Φιλαρμονικής Εταιρείας. Μαέστρος ήταν ο Δημήτρης Λάλας. Ο μαέστρος Σβαρτς, από τη Βιέννη, δίνει συναυλία με αποσπάσματα από όπερες στις 4 Δεκεμβρίου 1885 με τη Φιλαρμονική Ορφεύς. Στις 12 Μαρτίου 1886 δόθηκε συναυλία υπό την προστασία του διευθυντή της Οθωμανικής Τράπεζας. Στις 20 Φεβρουαρίου 1888 θα δώσει συναυλία με έργα για φλάουτο το πρώτο φλάουτο της Όπερας της Βιέννης, ο Ευρυσθένης Γκίζας².

«Οι κινηματογράφοι της Θεσσαλονίκης: έπαιζε

ταινίες σε δεύτερη προβολή. Θαμώνες

εργάτες από τη γύρω περιοχή και φοιτητές.»

Αυτό το ελιτίστικο κλίμα πρόκειται να ανταγωνιστεί ο κινηματογράφος. Παρόλα αυτά δεν είναι λίγες οι αίθουσες που προβάλλουν ταινίες. Στην αρχή ο κινηματογράφος ήταν ένα λαϊκό και φτηνό θέαμα. Η εξέλιξή του, στη συνέχεια ήταν ραγδαία.

Όλο και περισσότερες αίθουσες άνοιγαν. Οι ταινίες δεν απευθύνονταν μόνο στον απαίδευτο κόσμο. Ταινίες καλλιτεχνικές έκαναν την εμφάνισή τους, ιστορικές και μεγάλες παραγωγές. Το κοινό των αιθουσών έχει αλλάξει: Το «πόπολο» βλέπει πλέον ταινίες με τους φοιτητές, τους μεσοαστούς, τους διανοούμενους.

ΟΙ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΙ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ: ΟΙ ΑΙΘΟΥΣΕΣ

Ας κάνουμε μια μικρή ξενάγηση στις κινηματογραφικές αίθουσες. Θα επανέλθουμε με εκτενή αναφορά σε κάθε μία από αυτές τις αίθουσες.

Τα Ολύμπια. Εγκαινιάστηκαν στις 13 Μαρτίου 1924. Στη Μοναστηρίου 66 έπαιζε ταινίες σε δεύτερη προβολή. Θαμώνες εργάτες από τη γύρω περιοχή και φοιτητές. Το Σπλεντίτ ήταν στη Λαγκαδά με την πλατεία Βαρδαρίου. Μετονομάστηκε σε Ίλιον, αργότερα. Έργα καουμπόικα και ιστορικά, αλλά και θεατρικά έργα στην θεματολογία του. Απέναντι από το ξενοδοχείο Βιέννη, στην Εγνατία, το Αττικόν, στη θέση του θεάτρου Ζούπιτερ. Εκτός από οικογενειακές ταινίες γίνονταν και πολιτικές εκδηλώσεις της αριστεράς.

Το Πάνθεον, στη θέση του Κινέζικου Σαλονιού. Από αίθουσα χορού έγινε κινηματογράφος για πιο εκλεκτή πελατεία. Εκεί όπου η Αγίου Δημητρίου συναντά την Ευριπίδου ήταν μια μεγάλη παράγκα, το Αχίλλειον. Ταινίες σε δεύτερη προβολή και νούμερα βαριετέ πριν από την προβολή. Η Αίγλη, πίσω από την εκκλησία του Αγίου Δημητρίου, από χαμάμ έγινε κινηματογράφος, μετά μπαρ και ταβέρνα. Μπορούσε κάποιος να δει τούρκικες ταινίες.

Ο Φοίνικας ήταν ένα μεγάλο παράπηγμα. Ανάμεσα στην Άνω και Κάτω Τούμπα, εκεί που είναι σήμερα το γήπεδο του ΠΑΟΚ. Ταινίες δεύτερης προβολής και ρώσικες, στη θεματολογία του. Τα Κυβέλεια στην οδό Κωνσταντινουπόλεως, στη στάση που φέρει το όνομά του. Καφέ κάτω, κινηματογράφος πάνω. Μαθητές και όμορφα κορίτσια, απ΄ότι λένε. Το Πανελλήνιον, στη διασταύρωση Εθνικής Αμύνης και Αλεξάνδρου Σβώλου. Καφέ με πολλαπλές χρήσεις, θέατρο, η Νέα Σκηνή, μετά κινηματογράφος.

ΟΙ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΙ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ: ΟΙ ΑΛΛΕΣ ΑΙΘΟΥΣΕΣ

Δίπλα στο αμερικάνικο προξενείο το Μοντέρν. Έπαιζε ταινίες χαμηλής ποιότητας. Στη συνέχεια, πρόβαλε έργα με τις Ιταλίδες ντίβες. Δίπλα στο ξενοδοχείο Σπλεντίτ Παλάς, πρώτα, στο σημερινό Ράδιο Σίτυ, στην οδό Παρασκευοπούλου, ήταν το Πατέ με γαλλικές και ιταλικές ταινίες για την ελίτ της κοινωνίας. Στην Βασιλέως Γεωργίου, κοντά στην Αγίας Τριάδος, ο Απόλλων με έργα για την ελίτ της κοινωνίας και με όμορφη μουσική στα διαλλείματα. Αιγυπτιακό ναό θύμιζαν τα Διονύσια, λίγο πιο πάνω από την γωνία Τσιμισκή και Αγίας Σοφίας, με σημαντική ιστορία στον πολιτισμό της Θεσσαλονίκης.

«Οι κινηματογράφοι της Θεσσαλονίκης: Το Μοσκώφ

και το Gerusaleme κλείνουν αυτή τη σύντομη

περιήγηση στους κινηματογράφους της Θεσσαλονίκης.»

Το Παλάς, στην παραλία με ωραία πρόσοψη. Σήμερα η αίθουσα φέρει το όνομα του, αλλά στο υπόγειο μιας πολυκατοικίας. Τα Ηλύσια κτίστηκαν κοντά στην εκκλησία της Νέας Παναγίας. Οι πιστοί και ο μητροπολίτης Γεννάδιος διαμαρτυρήθηκαν επειδή το θεώρησαν αμαρτία! Δεν τους πέρασε. Το Τιτάνια, στην Τσιμισκή, εκτός από κινηματογράφος ήταν και αίθουσα κοσμικού ενδιαφέροντος. Το Αλκαζάρ, στη θέση του τούρκικου χαμάμ, στην Εγνατία και Βενιζέλου, ήταν ένα άσυλο για τους νεαρούς.

Οι θερινοί κινηματογράφοι δεν ήταν λίγοι. Ο Έδισσων, στη Βασιλίσσης Όλγας 166, το Εκλαίρ στην Αγίου Δημητρίου 162. Τα πρώτης προβολής θερινά Απόλλων και Φάληρον, στη Βασιλέως Γεωργίου. Τα θερινά Ηλύσια, το Ρίον, το Ελληνίς, απέναντι από το Ζευς και το Ζέφυρο. Το Μοσκώφ και το Gerusaleme κλείνουν αυτή τη σύντομη περιήγηση στους κινηματογράφους της Θεσσαλονίκης³. Θα επανέλθουμε πιο αναλυτικά.   

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Κώστας Τομανάς, «Οι κινηματογράφοι της παλιάς Θεσσαλονίκης», αυτοέκδοση 1993, έκδοση στη Θεσσαλονίκη, εκδ. Νησίδες, σ. 8

2. Κώστας Τομανάς, «Η καλλιτεχνική κίνηση στην Θεσσαλονίκη», εκδ. Νησίδες, Σκόπελος, σ.σ. 11-17.

3. Κώστας Τομανάς, «Οι κινηματογράφοι της παλιάς Θεσσαλονίκης», αυτοέκδοση 1993, έκδοση στη            Θεσσαλονίκη, εκδ. Νησίδες, σ.σ. 9-34.

Διαβάστε τα άρθρα για τον πολιτισμό

Διαβάστε άρθρα για τον κινηματογράφο

Δείτε τα βίντεο που έχουμε ετοιμάσει