ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ
ΟΙ ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ ΤΟΥ
Πολυτεχνείο: γράφει ο Γιάννης Φραγκούλης
Η λέξη «Πολυτεχνείο», τουλάχιστον αυτές τις μέρες, αυθόρμητα φέρνει στη μνήμη την εξέγερση του λαού στη χούντα των συνταγματαρχών. Μια επέτειος που, εντέχνως, αφήνεται στη λήθη και στην παραποίηση. Λέγαμε τότε, το 1976, ότι θα γίνει το Πολυτεχνείο σχολική γιορτή -και δεν το πολυπιστεύαμε- και όντως έγινε κάτι μεταξύ σχολικής γιορτής και εθιμοτυπικής επετείου. Έτσι δολοφονείται το νόημα του Πολυτεχνείου. Σε αυτό το κείμενο θα επιχειρήσω να αποτυπώσω την προέκταση του νοήματός του στο σήμερα, όπως εγώ την σκέφτομαι.
Πολυτεχνείο: Τα σύμβολα
Η έννοια «Πολυτεχνείο» είναι, ουσιαστικά, ένα πελώριο πεδίο συμβόλων, σημαινομένων και εννοιών. Σημεία που οδηγούν από το ένα στο άλλο, φτιάχνουν μια σφαίρα πλημμυρισμένη από νοήματα και μνήμες.
Από τη στιγμή που έχει γίνει κάτι τότε παύει να είναι ένα στοιχείο μιας πραγματικότητας και γίνεται ένα σύμβολο. Κατόπιν, αυτό το σύμβολο αλλάζει σε σημαίνον, με απροσδιόριστη σημασία, και, όταν γίνει σημαινόμενο, θα εννοιοδοτήσει. Αυτή είναι μια διαδικασία που είναι προσωπική για τον κάθε άνθρωπο, άρα διαφορετική, εφόσον αυτή παρακινείται από τον ψυχικό κόσμο του κάθε ανθρώπου.
Παράγεται έτσι μια σειρά κωδίκων, τα συντάγματα που θα δώσουν διάφορες διαμορφωμένες ιδεολογικές θέσεις, διαφορετικές για τον καθένα, σύμφωνα με τον ψυχικό κόσμο και τις αλλαγές του στον κάθε άνθρωπο. Αυτή η θεωρία της αφήγησης γίνεται απτή αν σκεφτούμε κάποιες περιπτώσεις.
Πολυτεχνείο: Κάποια παραδείγματα
Κάποιος βρίσκεται πίσω από το άρμα, μπρούμυτα σε ένα μπαλκόνι, στο ξενοδοχείο Ακροπόλ, το φιλμάρει που κατευθύνεται προς την πόρτα του Πολυτεχνείου. Ένας φοιτητής είναι πάνω στην πόρτα, βλέπει το άρμα να έρχεται και φωνάζει για να το αποτρέψει, στο φόντο το ξενοδοχείο. Ο αξιωματικός, ο μισός έξω από το άρμα το καθοδηγεί να σπάσει την πόρτα όπου, σαν τα σταφύλια, είναι οι φοιτητές κρεμασμένοι. Ο οδηγός του άρματος δεν βλέπει απλά το οδηγεί εκεί που τον διατάζουν.
Διαφορετικές οπτικές, διαφορετικά γεγονότα με έναν κοινό παρονομαστή. Διαφορετικές αφηγήσεις που η μία συμπληρώνει την άλλη. Έτσι αυτό που έγινε αποκτά μια σφαιρική διάσταση. Αυτός που δεν ξέρει είναι ο οδηγός του άρματος. Όταν θα το δει θα βρεθεί σε ένα χάος και θα σοκαριστεί, μπορεί να εκτελεί εντολές, αυτό δεν συνεπάγεται ότι το επιδίωκε.
Τι έγινε στο Πολυτεχνείο το 1973; Η απάντηση είναι φαινομενικά απλή, στην πραγματικότητα όμως είναι πολυσύνθετη και πολυδιάστατη. Όσο ο καιρός περνάει αποκτά νέα νοήματα, εμπλουτίζεται με τη σύζευξη του τότε και του παρόντος και δίνει μια εικόνα για το μέλλον. Το «Ψωμί-παιδεία-ελευθερία» είναι ένα σύνθημα που από αυτό κρέμονται τόσες έννοιες όσα είναι τα προβλήματα του καθενός και οι διαφορετικές εκφάνσεις τους.
Πολυτεχνείο: Ανήκει
Φτάνουμε στο κεντρικό και ακανθώδες ερώτημα: Σε ποιον ανήκει το Πολυτεχνείο; Στους φοιτητές, στους εργαζόμενους, στους νεολαίους, στους αριστερούς, στους δεξιούς; Η απάντηση είναι σε όλους, μόνο που ο καθένας δίνει το δικό του νόημα. Αυτή είναι η πεμπτουσία της δημοκρατίας. Ο καθένας έχει ένα κομμάτι του λαϊκού εσταυρωμένου.
Καταθέτουμε ένα κομμάτι του εαυτού μας, το αφήνουμε σαν ένα πολύτιμο πετράδι, σαν ένα κτέρισμα, σε αυτή τη θυσία που κάθε χρόνο μας υπενθυμίζει ένα καθήκον, το δικό μας. Αφήνει ένα ερώτημα στον καθένα: Τι έκανες για αυτό; Μια ερώτηση που μας προβληματίζει, η απάντηση πονάει και υπόσχεσαι ότι του χρόνου δεν θα πονέσεις, αλλά πάλι πονάς, δεν τα κατάφερες, πάλι, όπως θα ήθελες.
Πολυτεχνείο: Επιστροφή
Πάμε πάλι πίσω στα παραδείγματά μας. Η σκηνή είναι γνωστή: το άρμα κατευθύνεται προς την πύλη για να τη γκρεμίσει. Θα πατήσει πάνω στα σώματα των φοιτητών, στην Πέπη, στους άλλους που έβαλαν τα στήθη τους σαν ασπίδα, αλλά ματαίως.
Ο κινηματογραφιστής είναι ψύχραιμος για τα τραβήξει το υλικό του. Οι σφαίρες περνούν πάνω από το κεφάλι του. Αργότερα αυτά τα πλάνα θα μπουν στην ιστορική ταινία «Εδώ, Πολυτεχνείο». Όταν τελειώσει το γύρισμα τότε θα καταλάβει τι έκανε, τι έγινε, θα βιώσει ετεροχρονισμένα τη φρίκη.
Ο φοιτητής θα έρθει αντιμέτωπος με τον θάνατο. Δεν θα πεθάνει, θα αποβιώσει σε άλλη ηρωική πράξη στην Ικαρία, μετά από πολλά χρόνια. Η βία της χούντας θα τον σημαδέψει και θα αλλάξει ανεπιστρεπτί τον χαρακτήρα του. Θα βιώσει το δικό του Πολυτεχνείο.
Ο λοχαγός θα είναι ο πρωταγωνιστής της φρίκης. Ο απόηχος αυτής της βίας θα τον βασανίζει, θα αναστατώσει τον ψυχικό του κόσμο, αλλά ήταν ο καταραμένος πρωταγωνιστής, ο απάνθρωπος εκτελεστής. Το Πολυτεχνείου του θα είναι ένας εφιάλτης.
Ο στρατιώτης για χρόνια θα βασανίζεται από τις εικόνες που έρχονται σαν ερινύες και θα τον βασανίζουν. Το Πολυτεχνείο του είναι ένα μεταγενέστερο γεγονός. Το μόνο που θυμάται είναι το πιστόλι του αξιωματικού που τον ανάγκαζε να προχωρήσει, είχε μια ιδέα για που πήγαινε αλλά εκείνη τη στιγμή δεν μπορούσε να το συνειδητοποιήσει. Το Πολυτεχνείο του αγγίζει την τρέλα.
Πολυτεχνείο: Η σφαίρα
Μιλήσαμε για μια σκηνή δύο λεπτών περίπου. Εκείνες τις μέρες γίνανε πολλά. Όχι μόνο στο Πολυτεχνείο, αλλά και στις γύρω περιοχές της Αθήνας. Παρόμοια γεγονότα είχαν γίνει και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας. Χιλιάδες ιστορίες βρίσκουν την αφήγησή τους, σε χιλιάδες στόματα, λίγο διαφορετικές, αλλά στον πυρήνα τους είναι ίδιες. Και αλλάζουν. Κάθε χρόνο γίνονται διαφορετικές.
Ήταν μεσημέρι. Στο Γυμνάσιο είμαστε κλεισμένοι. Αποφασίσαμε να βγούμε και να πάμε στο Πολυτεχνείο. Ο Γυμνασιάρχης είχε προλάβει να κλειδώσει την πόρτα. Μας μάζεψε και μας μίλησε για τα προβλήματα που όλοι έχουμε. Τα λόγια μετρημένα, μια φιλόλογος είχε τον άντρα της στην ΚΥΠ.
Στο μάθημα κάτι είπε για τον κύριο Παπαδόπουλο που θα μπορούσε να ήταν καθηγητής μας, δεν θα πρέπει να τον σεβόμαστε, μας είπε η φιλόλογος, η Ρισβά; «Ναι, αλλά δεν είναι.», είπε κάποιος. Παγωμάρα. «Τι λες ρε μαλάκα, αυτή…», η φράση έμεινε μετέωρη. Ένα χρόνο μετά η ίδια τάξη κατεβαίνει την Ακαδημίας και φωνάζει συνέχεια μπροστά στα ΜΑΤ «Απόψε πεθαίνει ο φασισμός». Ακόμα φωνάζουμε στις διαδηλώσεις και θα φωνάζουμε συνέχεια μέχρι να έρθει η δικαιοσύνη.
Πολυτεχνείο: 2025
Η αδελφή ενός συμμαθητή μας ανέβηκε στην ταράτσα να δει τι γίνεται. Στο Νέο Κόσμο. Μια αδέσποτη σφαίρα την χτύπησε στο κεφάλι. Είναι η κοπέλα που πέθανε στην ταράτσα. Μνήμες που έρχονται συνέχεια και σου τρυπάνε το κεφάλι. Σε ρωτάνε, επιμόνως, «Τι έκανες; Είσαι ικανοποιημένος;». «Όχι, δεν είμαι!», απαντάς. Πως να είσαι αφού το «Ψωμί-παιδεία-ελευθερία», σήμερα, είναι πιο επίκαιρο από ποτέ.
Το Πολυτεχνείο κάθε χρόνο αλλάζει. Βάζει καινούργια θέματα που κρέμονται από το γνωστό και κεντρικό σύνθημα. Γιατί το μέλλον είναι εδώ και τα προβλήματα βάζουν καινούργιο ένδυμα και αυτό είναι πιο πένθιμο από το περσινό.
Το Πολυτεχνείο είναι εδώ. Μας υπενθυμίζει ότι θα πρέπει να αγωνιστούμε για αυτή τη χώρα, για τη δημοκρατία, για να επιβιώσουμε, για να μάθουμε, να μορφωθούμε. Θα τα καταφέρουμε; Άγνωστο! Θα προσπαθήσουμε, αυτό θα πρέπει να είναι το μήνυμα στους νεκρούς του Πολυτεχνείου που δεν ήταν μόνο 57. Αν όχι, να μην πάμε στη γιορτή, στη διαδήλωση την επόμενη χρονιά. Δεν αξίζει να κοροϊδευόμαστε.
Για να γίνει «το πτώμα γεγονός αναστάσιμο» ή «αν δεν το καταφέρουμε εμείς, Παντελή, πως θα το καταφέρουν οι πολιτικές;».
