HOMO PHOTOGRAPHICUS

μία φιλοσοφική ματιά στην εικόνα

Λάβαμε και διαβάσαμε το βιβλίο του Φώτη Καγγελάρη, «Homo photographicus», εκδ. Ροπή, Θεσσαλονίκη. Ο υπότιτλος που συνοδεύει τον τίτλο του βιβλίου είναι: ψυχαναλυτικές και φιλοσοφικές διαστάσεις της εικόνας. Ο συγγραφέας είναι διδάκτωρ ψυχοπαθολογίας του Πανεπιστημίου του Παρισιού και καθηγητής της ψυχολογίας της εικόνας.

Η εικόνα του εξωφύλλου είναι φωτογραφική σπουδή στο Ludwig Wittgenstein, με τίτλο «Systema Photographica», της Ναταλίας Σταμοπούλου. Εξάλλου έργα της καλλιτέχνιδας προβάλλονταν κατά τη διάρκεια της παρουσίασης του βιβλίου στο αμφιθέατρο του Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης (βλέπε σχετικό βίντεο εδώ). Το βιβλίο αναφέρεται στην ανάλυση της εικόνας από την ψυχαναλυτική και φιλοσοφική ματιά. Η ψυχανάλυση και η φιλοσοφία είναι οι δύο όψεις του νομίσματος της αντίληψης της πραγματικότητας από τον άνθρωπο. Ο Φώτης Καγγελάρης πολύ σωστά δεν ξεχωρίζει την ψυχανάλυση από τη φιλοσοφία, αναλύει τους τρόπους πρόσληψης της εικόνας συγχρόνως με τον ένα και με τον άλλο τρόπο.

Αυτή η μεθοδολογία του μας δίνει την ευκαιρία να δούμε την εικόνα, την οποιαδήποτε φωτογραφική εικόνα, σαν ένα σύστημα αξιών που προσλαμβάνονται από τον άνθρωπο με διαφορετικούς τρόπους. Μιλά για την πραγματικότητα όπως είναι σωστό, θεωρώντας ότι αυτή δεν είναι παρά μία νευρωτική διαδικασία, άρα διαφορετική στο κάθε άτομο και στις διάφορες εκφάνσεις του ψυχισμού του ίδιου ανθρώπου. Βάζει λοιπόν το ερώτημα: τι είναι η φωτογραφία; Ένα ερώτημα που δεν απαντιέται πλήρως γιατί είναι αδύνατον να πιάσεις όλους τους παράγοντες που δρουν σε μία τέτοια ψυχολογική διαδικασία.

Τα κείμενα είναι διάφορες διαλέξεις ή άρθρα του συγγραφέα. Έχουν τη δομή είτε του προφορικού λόγου είτε του άρθρου που γράφτηκε για ένα περιοδικό. Ξεδιπλώνουν τις διάφορες πτυχές της φιλοσοφικής έρευνας που αφορά στη φωτογραφία. Αυτό είναι μία έκπληξη στο φωτογράφο που δεν έχει στραφεί προς τα θέματα της αισθητικής της φωτογραφίας, έχει αρκεστεί μόνο στη φωτογραφική τεχνική και στην μηχανιστική αντίληψη της σύνθεσης του κάδρου. Η έκπληξή του είναι πιο μεγάλη όταν διαβάζει την ανάλυση του συγγραφέα και ανακαλύπτει ότι πίσω από την εικόνας υπάρχει ένα σύστημα φιλοσοφικό που μπορεί να μιλήσει για τις δομές ενός φωτογραφικού έργου.

Το βιβλίο δεν είναι δύσκολο στην ανάγνωσή του. Απαιτεί από το θεατή την προσοχή του. Να διαβάζει και να ανακαλύπτει τα νοήματα που θα ταξιδέψουν το μυαλό του, αυτά που θα το βοηθήσουν να ανακαλύψει τα στοιχεία άλλων τεχνών που έχουν να κάνουν, με κάποιο τρόπο, με τη φωτογραφία. Έτσι αναπτύσσει την τέχνη του ή, για να είμαστε πιο ακριβείς, περνά από την τεχνική στην τέχνη. Με αυτή την έννοια αυτό το βιβλίο είναι απαραίτητο για το φωτογράφο, ειδικά στην εποχή μας που δεν υπάρχουν πλέον περιοδικά ή αρκετά βιβλία που να αναφέρονται στην τέχνη της φωτογραφίας.

Διαβάζοντας το βιβλίο του Φώτη Καγγελάρη καταλαβαίνουμε ότι η φωτογραφία, εκτός από ένα εικαστικό σύστημα, είναι και αφήγηση. Μάλιστα μία πολυδιάστατη αφήγηση που θα ανακαλύψουμε με την ανάλυσή της, μετά τη θέασή της, ανατρέχοντας σε συγγενείς μορφές άλλων τεχνών, όπως και στη λογοτεχνία. Εδώ είναι το κέρδος του φωτογράφου: μπορεί να κάνει πλέον τη δική του ανάλυση που η σύνθεσή της θα είναι η φωτογραφία που θα βγάλει, αυτή η δουλειά του θα είναι το προϊόν της έρευνας στον κόσμο της αφήγησης, στον παραστατικό χώρο, το τελικό προϊόν θα έχει άποψη και θα είναι ένα καλλιτεχνικό έργο.

Στο βιβλίο λείπει μία αναλυτική δομική ανάλυση, έτσι ώστε να δίνει κάποια παραδείγματα ανάλυσης-σύνθεσης-ανάλυσης της εικόνας, σύμφωνα με τη διαδικασία πομπός-μήνυμα→δέκτης, την οποία εισήγαγε πρώτος ο Roman Jakobson. Μία κυκλική διαδικασία που εμπλέκει τον καλλιτέχνη και το θεατή, δημιουργεί ένα άλλο καλλιτεχνικό έργο, με το μετακείμενο του φωτογραφικού, ένα «ταξίδι» της αφήγησης που δεν σταματά ποτέ.

Είχαμε, πάντως, πολύ καιρό να διαβάσουμε ένα φιλοσοφικό βιβλίο που να αφορά στη φωτογραφία. Με αυτή την έννοια, αυτό το βιβλίο είναι μία ευχάριστη έκπληξη για εμάς και για όσους ασχολούνται με τη θεωρία της αφήγησης.

HOMO PHOTOGRAPHICUS

Συγγραφέας: Φώτης Καγγελάρης

Εκδόσεις: Ροπή

Σελίδες: 329.

Γιάννης Φραγκούλης



ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ Ο Γιάννης Φραγκούλης γεννήθηκε στην Αθήνα, το 1960, όπου τέλειωσε το εξατάξιο γυμνάσιο. Σπούδασε χημεία στον Καναδά, στο Μόντρεαλ (Quebec), στο Μόνκτον (New Brunswick) και στην Ορλεάνη (Γαλλία). Το 1989 σπούδασε φωτογραφία στην ΑΚΤΟ, στην Αθήνα. Παρακολούθησε σεμινάρια σημειωτικής, με το Δημήτρη Τσατσούλη (φωτογραφίας, λογοτεχνίας και θεάτρου), στο Ελληνοαμερικάνικο Κολλέγιο. Το 2009 τέλειωσε το Master in Arts, από το Middlesex University, με θέμα της διατριβής του, «Ο μύθος, μια αφηγηματική διακειμενικότητα». Το 1989 άρχισε να αρθρογραφεί και το 1990 ξεκίνησε να γράφει κριτικές κινηματογράφου. Το 1992 έγινε μέλος της Πανελλήνιας Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου, της οποίας έχει διατελέσει Πρόεδρος, και της FIPRESCI. Το 1994 έγινε μέλος του «Μικρό» (Σωματείο για την ταινία μικρού μήκους), στο οποίο ήταν Πρόεδρος για δύο θητείες. Το 2000 ξεκίνησε να διδάσκει σε σεμινάρια κινηματογράφου στην Ένωση Τεχνικών Κινηματογράφου και Τηλεόρασης (ΕΤΕΚΤ), στο «Μικρό», στο Πανεπιστήμιο της Πάτρας, στο Μουσείο Κινηματογράφου, στο Μικρό Πολυτεχνείο, στη Σχολή Κινηματογράφου Λυκούργου Σταυράκου, στο δικό του χώρο και σε συνεργασία με τη filmfabrik Productions, στη Θεσσαλονίκη, όπου διδάσκει κινηματογράφο μέχρι σήμερα στο Κινηματογραφικό Εργαστήρι Fabula, το οποίο διευθύνει. Συμμετείχε στο στρογγυλό τραπέζι της FIPRESCI, στην Κωνσταντινούπολη και στη Φιλιππούπολη με θέμα τον βαλκανικό κινηματογράφο. Συμμετείχε σε κριτικές επιτροπές στα Κρατικά Βραβεία Ποιότητας και σε Φεστιβάλ, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Είναι επιστημονικός σύμβουλος του Εργαστηρίου Almakalma, το οποία ερευνά τον Ενιαίο Παραστατικό Χώρο (Performance). Κείμενά του έχουν δημοσιευτεί στην εφημερίδα Εξόρμηση, στην οποία ήταν υπεύθυνος του πολιτιστικού τμήματος, στην Αθηναϊκή, στη Νίκη, στο Μανδραγόρα, στην Ουτοπία, στη Σύγχρονη Εκπαίδευση, στον κατάλογο του Φεστιβάλ της Λάρισας, στη Γραφή, στο Κ.ΛΠ., στο Ριζοσπάστη και στο Αλμανάκ της ΠΕΚΚ. Ίδρυσε το περιοδικό «αντι-Κινηματογράφος», στο οποίο ήταν διευθυντής σύνταξης, το 1992, το περιοδικό «Κινηματογράφος και Επικοινωνία», στο οποίο ήταν διευθυντής, το 2000. Επιμελήθηκε και συνπαρουσίασε, μαζί με τον Κώστα Σταματόπουλο, την εκπομπή «Cineπλάνο», στο 902TV, από το 2008 έως το 2009. Ήταν υπεύθυνος για τους διαδικτυακούς τόπους www.cinemainfo.gr και www.theaterinfo.gr. Ίδρυσε και διεύθυνε το greeceactuality.wordpress.com. και τώρα διευθύνει και αρθρογραφεί στα www.filmandtheater.gr και www.thessalonikinfo.gr. Έχει μεταφράσει το βιβλίο του Jean Mitry, «Ο ρυθμός και η μουσική στον κινηματογράφο», έχει γράψει τα βιβλία «Η κωμωδία στον παλιό ελληνικό κινηματογράφο», εκδ. Έλευσις, το 2006, «Τι είναι ο κινηματογράφος;», εκδ. Κέντρο Πολιτιστικών Μελετών (σειρά νεανική Βιβλιοθήκη) και «Κώστας Φέρρης», εκδ. της Εταιρείας Ελλήνων Σκηνοθετών. Έχει οργανώσει διάφορες εκδηλώσεις στην Ελλάδα, όπως το Αφιέρωμα στον Παλαιστινιακό Κινηματογράφο, το 2002, την Εβδομάδα Κλασικού Ιαπωνικού Κινηματογράφου και την Εβδομάδα Σύγχρονου Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου, το 2002, ως μέλος της Π.Ε.Κ.Κ. Ήταν καλλιτεχνικός διευθυντής του Πανοράματος Νέων Δημιουργών, στο Ε.Κ.Θ., στη Θεσσαλονίκη, και ιδρυτής της Κινηματογραφικής Λέσχης Solaris, η οποία δραστηριοποιείται πλέον στη Θεσσαλονίκη. Διευθύνει το Αφηγηματικό Εργαστήριο Fabula, που ερευνά τον Ενιαίο Παραστατικό Χώρο. Έχει σκηνοθετήσει τρείς ταινίες μικρού μήκους, οι δύο πτυχιακές για το Master στο πανεπιστήμιο Middlesex, και την ταινία-ντοκιμαντέρ μεγάλου μήκους, «Η αγία της αρχαίας Μαντινείας». ΦΙΛΜΟΓΡΑΦΙΑ «Μέσα από τις βιτρίνες», 8΄, 2009, σκηνοθεσία «Nafasz», 7΄, 2009, σκηνοθεσία «Η αγία της αρχαίας Μαντινείας», 50΄, 2010, ντοκιμαντέρ, σκηνοθεσία «Στιγμή απολιθωμένη», 31΄, 2010, ντοκιμαντέρ, σκηνοθεσία «Η τελευταία λατέρνα», 6΄, 2010, σεναριακή επιμέλεια «Το κλειδί της επιστροφής», 13΄, 2015, σεναριακή επιμέλεια «Το συρματόπλεγμα», 19΄, 2015, σεναριακή επιμέλεια «Στο Τσινάρι», 7΄, 2017, σκηνοθεσία «Sotos, ζωγράφος αει…πράγμων», 2020, 97΄, σκηνοθεσία-φωτογραφία ΒΙΒΛΙΑ «Ο ρυθμός και η μουσική στον κινηματογράφο», του Jean Mitry, μετάφραση, εκδ. Entracte και Σύγχρονη Εκπαίδευση, Αθήνα, 2001 «Τι είναι ο κινηματογράφος;», εκδ. Κέντρο Πολιτιστικών Μελετών, Αθήνα, 2004 «Κώστας Φέρρης», εκδ. Εταιρεία Ελλήνων Σκηνοθετών, Αθήνα 2004 «Η κωμωδία στον παλιό ελληνικό κινηματογράφο», εκδ. Έλευσις, Τρίπολη, 2006


Copyritght 2022 Thessalonikinfo / All rights reserved