Η ΕΚΘΕΣΗ ΓΙΑ ΤΑ ΑΛΟΓΑ
Αμερικάνικη Σχολή Κλασικών Σπουδών: γράφει ο Δημήτρης Βασιλείου
Η έκθεση «Ίππος: το άλογο στην αρχαία Αθήνα», ξεκίνησε τον Φλεβάρη που μας πέρασε στον εκθεσιακό χώρο της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα. Ήταν μια συναρπαστική έκπληξη!
Η σχέση μας και μόνο με την Σχολή μας έδωσε ένα νέο κίνητρο να επισκεφτούμε αυτή την πολύ ιδιαίτερη έκθεση. Παρέα με αγαπημένα πρόσωπα που ενδιαφέρονται για το πολιτιστικό γίγνεσθαι αυτής της πόλης. Ειδικά μετά την επίσκεψή μας στα τέλη του περασμένου χρόνου στην έκθεση του Αμερικανού φιλελληνισμού.
ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ: ΤΟ ΕΡΕΘΙΣΜΑ
Ένα μήνυμα μας ήρθε από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού όταν η θεία Τέσσα D. μας έδωσε το πράσινο φώς για την σημασία της. Ήταν επί πολλά χρόνια καθηγήτρια της σχολής. Μία πιο συστηματική προσέγγιση μας βρήκε καθ’οδόν από την αναφορά της εξαιρετικής συναδέλφου Τασούλας Επτακοίλη. Στην εκπομπή της «Πλάνα με ουρά» θέριεψε το ενδιαφέρον μας για αυτή την θεματική προσέγγιση.
Έτσι χθες το απόγευμα κάναμε το αναμενόμενο. Μία επίσκεψη σε μία έκθεση όπου συνειδητοποιήσαμε Ω Αθηναίες και Αθηναίοι τη σημασία που έδιναν οι προπάτορές μας στά περίφανα λατρεμένα χλιμιντρίζοντα ζωντανά. Όχι μόνο εν καιρώ πολέμου αλλά κυρίως στην καθημερινότητά τους. Όπως και το ρόλο που είχαν στην Αθηναϊκή Δημοκρατία.
«Αμερικάνικη Σχολή Κλασικών Σπουδών: Ξέρατε
ότι στα αρχαία ελληνικά η επιστημονική ονομασία
των αλόγων είναι λοφούροντα, δηλαδή ζώα με ουρές με μακριές τρίχες;»
Αν αποφασίσετε να έρθετε στην οδό Σουηδίας μην παραλείψετε να δείτε το υπέροχο ολιγόλεπτο ντοκιμαντέρ με την αφήγηση του Δημήτρη Καταλειφού. Φωτίζει πολλές κρυφές πλευρές της πομπής των Παναθηναίων μέσα από τη Ζωφόρο του Παρθενώνα.
Φιλική συμβουλή κάντε ένα τηλέφωνο στην γραμματεία για να βεβαιώθηκε για τα ωράρια. Τέλος φτάνοντας αν βρείτε την πόρτα κλειστή αποταθείτε στο φυλάκιο της απέναντι καγκελόπορτας για να σας ανοίξει.
ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ: ΟΙ ΑΝΑΣΚΑΦΕΣ
Πώς θα νιώθατε μπροστά στην πρώτη ζωγραφική απεικόνιση αλόγου (900 π.Χ.) στην αρχαία ελληνική τέχνη; Σίγουρα γνωρίζετε τον Πήγασο, το φτερωτό άλογο της ελληνικής μυθολογίας. Αλλά είχατε ακούσει για τον ιππαλεκτρυών. Απεικονιζόταν ως μισός άλογο και μισός κόκορας και ήταν αγαπημένο παιχνίδι των παιδιών. Ξέρατε ότι στα αρχαία ελληνικά η επιστημονική ονομασία των αλόγων είναι λοφούροντα, δηλαδή ζώα με ουρές με μακριές τρίχες; Ή ότι στις ανασκαφές που έγιναν το διάστημα 2012-2016 βρέθηκαν θαμμένα στο αρχαίο νεκροταφείο του Φαλήρου 18 άλογα;
Πώς πέθαναν και γιατί θάφτηκαν ανάμεσα στους ανθρώπους τα άλογα, νεαρής ηλικίας τα περισσότερα;. Να θυσιάστηκαν άραγε στον Ίππιο Ποσειδώνα;
Μισοθαμμένος μπροστά στα μάτια μας, μάς περίμενε εκεί ένας σκελετός αλόγου από τις ανασκαφές του Φαλήρου, του πρώτου λιμανιού της Αθήνας. Οι ανασκαφές της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πειραιώς και Νήσων υπό τη διεύθυνση της Δρ. Στέλλας Χρυσουλάκη, έφεραν στο φως πάνω από 1900 απλές ανθρώπινες ταφές. Ανάμεσά τους και 18 αλόγων. Το οστεολογικό υλικό οκτώ εκ των οποίων συντηρήθηκε και μελετήθηκε στο Malcolm H. Wiener στο Εργαστήριο Αρχαιολογικών Επιστημών της Αμερικανικής Σχολής.
«Αμερικάνικη Σχολή Κλασικών Σπουδών: Πρόκειται
για σπάνιο έργο, μέρος μεγάλου έφιππου αγάλματος.
Παρουσιάζεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα.»
Ο ζωοαρχαιολόγος, Δρ. Flint Dibble, μελέτησε την ηλικία, το φύλο και τη φυσική τους κατάσταση. Ο σκελετός που θα εντυπωσιάσει μικρούς και μεγάλους δεν είναι καν το σημαντικότερο έργο της έκθεσης.
ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ: ΤΑ ΕΚΘΕΜΑΤΑ
Ανάμεσα στα εκθέματα, που βγήκαν από υπόγεια, ταξίδεψαν από άλλα μουσεία στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Ήρθαν ως δάνεια από τις συλλογές του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, του Μουσείου Ακρόπολης, της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πόλης Αθηνών (Αρχαία Αγορά, Κεραμεικός κ.α.). Ακόμη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ανατολικής Αττικής (Αρχαιολογικό Μουσείο Βραυρώνας), της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πειραιώς και Νήσων. Επίσς του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου Φλωρεντίας, του Κρατικού Μουσείου Βάδης (Καρλσρούη) και από τη Νομισματική Συλλογή της Alpha Bank. Ξεχωρίζουν έργα σημαντικά για την παγκόσμια ιστορία της τέχνης.
Ένα τέτοιο αστέρι της έκθεσης είναι η χάλκινη προτομή αλόγου από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Φλωρεντίας. Ανήκε κάποτε στον Λαυρέντιο τον Μεγαλοπρεπή των Μεδίκων. Πρόκειται για σπάνιο έργο, μέρος μεγάλου έφιππου αγάλματος. Παρουσιάζεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα σε μία από τις σπάνιες εξόδους του από τα ιταλικά σύνορα. Εικάζεται ότι προέρχεται από το 340 π.Χ. στη Σικελία και ήταν αρχικά επιχρυσωμένο. Ζυγίζει 80 κιλά και είναι γνωστό ως Άλογο Medici-Riccardi. Οι Ρικάρντι ήταν οι δεύτεροι ιδιοκτήτες του. Το χρησιμοποίησαν για ένα διάστημα και ως σιντριβάνι!
Ένα άλλο είναι ένας χάλκινος χαλινός, πιθανότατα λάφυρο από τους περσικούς πολέμους αφιερωμένο στην Ακρόπολη. Στο χώρο δεσπόζει το 400 κιλών μαρμάρινο ανάγλυφο που απεικονίζει μια δραματική σκηνή μάχης. Την παράσταση κλέβει ένας αμφορέας από ανασκαφή στη Γλυφάδα που περιείχε το λείψανο ενός παιδιού. Εκτίθεται για πρώτη φορά. Ένα αγγείο αποδίδεται στο ζωγράφο Λυδό, έναν από τους σημαντικότερους ζωγράφους της αττικής μελανόμορφης τεχνοτροπίας. Απεικονίζεται σε αυτό ένας νεαρός ιπποκόμος που ιππεύει ένα άλογο, ενώ οδηγεί ένα δεύτερο.
ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ: ΣΚΕΛΕΤΟΙ ΑΛΟΓΩΝ
Κεντρικό έκθεμα αποτελεί ένας από τους πολύ καλά διατηρημένους σκελετούς αρχαίων αλόγων. Βρέθηκαν στις πρόσφατες ανασκαφές στο αρχαίο νεκροταφείο, στο Φάληρο. Οι επισκέπτες θα γνωρίσουν αντικείμενα και έργα τέχνης που απεικονίζουν τους πολλαπλούς ρόλους που έπαιζαν τα άλογα στην αρχαία Αθήνα: Στους αθλητικούς αγώνες, τον πόλεμο, τη μυθολογία και τη θρησκεία. Από ταφικά κτερίσματα έως αφιερώματα στην Ακρόπολη της Αθήνας. Τα αντικείμενα αυτά αναδεικνύουν τη συμβολική σημασία του αλόγου σε μια πόλη που χαρακτηριζόταν από ιππομανία.
«Αμερικάνικη Σχολή Κλασικών Σπουδών: Δεν
πρέπει σε καμία περίπτωση να χάσετε
το στήσιμο και τη σκηνογραφία της έκθεσης.»
Στην έκθεση αυτή, τέχνη και επιστήμη συστρατεύονται για να παρουσιάσουν τα νεότερα αποτελέσματα της αρχαιολογικής, ζωοαρχαιολογικής και ιστορικής έρευνας. Στόχος είναι η καλύτερη κατανόηση της σημασίας του αλόγου στην αρχαία αθηναϊκή κοινωνία. Στην έκθεση, την οποία επιμελήθηκε η καθηγήτρια Jenifer Neils, Διευθύντρια της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα. Περιλαμβάνονται περισσότερα από 50 αρχαία αντικείμενα.
Στόχος της να παρουσιάσει στο κοινό τα αποτελέσματα της αρχαιολογικής, ζωοαρχαιολογικής και ιστορικής έρευνας. Σκοπός η καλύτερη κατανόηση της σημασίας του αλόγου στην αρχαία αθηναϊκή κοινωνία. Δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να χάσετε το στήσιμο και τη σκηνογραφία της έκθεσης. Υπογράφουν οι Παρασκευή Γερολυμάτου και Ανδρέας Γεωργιάδης από τη Μικρή Άρκτο.
ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ: ΟΙ ΕΝΟΤΗΤΕΣ
Η έκθεση διαρθρώνεται σε έξι θεματικές ενότητες: Την ταφή του αλόγου από το Φάληρο. Την ιπποτροφία ή αλλιώς την εκτροφή. Την εκπαίδευση των αλόγων, τις ιπποδρομίες και τις αρματοδρομίες. Το αθηναϊκό ιππικό σώμα, τη μυθολογία και τη θρησκεία. Στα σημαντικά εκθέματα περιλαμβάνονται ένα αγγείο με την πρώτη ζωγραφική απεικόνιση του αλόγου στην τέχνη της Αρχαίας Αθήνας. Χρονολογείται περίπου στο 900 π.Χ., ένας χάλκινος χαλινός, πιθανότατα λάφυρο από τους περσικούς πολέμους αφιερωμένο στην Ακρόπολη.
Ένα μαρμάρινο ανάγλυφο που απεικονίζει μια δραματική σκηνή με έναν πολεμιστή που πηδάει από ένα άρμα. Ένα μεγάλο ταφικό μνημείο προς τιμήν ενός ιππάρχου με παράσταση μάχης. Ένα σπάνιο αργυρό νόμισμα με το θεό της θάλασσας τον Ποσειδώνα πάνω σε άλογο. Επιπλέον, ένας αμφορέας από σωστική ανασκαφή στη Γλυφάδα που περιείχε την ταφή ενός παιδιού. Εκτίθεται για πρώτη φορά στο κοινό σε αυτή την έκθεση. Μία από τις πιο εντυπωσιακές ανακαλύψεις αυτού του αιώνα είναι το εκτεταμένο νεκροταφείο του αρχαίου Φαλήρου, του πρώτου λιμανιού της Αθήνας.
ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ:
Οι ανασκαφές πραγματοποιήθηκαν εκεί από το 2012 έως το 2016 από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Πειραιώς και Νήσων υπό τη διεύθυνση της Δρ. Στέλλας Χρυσουλάκη. Έφεραν στο φως πάνω από 1900 απλές ανθρώπινες ταφές. Διάσπαρτες στο νεκροταφείο βρέθηκαν επίσης 18 ταφές αλόγων. Το οστεολογικό υλικό από αυτές τις ταφές αλόγων συντηρήθηκε και μελετήθηκε στο Malcolm H. Wiener στο Εργαστήριο Αρχαιολογικών Επιστημών της Αμερικανικής Σχολής.
Ο ζωοαρχαιολόγος, Δρ. Flint Dibble, μελέτησε την ηλικία, το φύλο, τη φυσική κατάσταση και τα ταφικά σύνολα οκτώ ταφών αλόγων. Παρόλο που η κατάσταση των σκελετών δε μας υποδεικνύει τον τρόπο που πέθαναν, μια θεωρία υποστηρίζει ότι πρόκειται για θυσίες προς τιμήν του θεού Ποσειδώνα, γνωστού και με το επίθετο Ίππιος.
«Αμερικάνικη Σχολή Κλασικών Σπουδών: Ο πλήρης
σκελετός που βρίσκεται στην έκθεση αποδεικνύει
την προσοχή που είχαν ταφεί τα άλογα: Τοποθετημένα σα να ήταν σε κίνηση.»
Την έκθεση πλαισιώνουν εκπαιδευτικά προγράμματα για σχολικές ομάδες που θα πραγματοποιούνται από την υπότροφο της Σχολής, Ελένη Γκίζα. Οι ειδικά σχεδιασμένες λεζάντες για τους μικρούς επισκέπτες θα τους βοηθήσουν να περιηγηθούν στην έκθεση και να ανακαλύψουν διάφορα αντικείμενα: Παιδικά παιχνίδια και αγγεία διακοσμημένα με συναρπαστικές σκηνές αρματοδρομίας.
Γοητευμένοι από την έκθεση μοιραζόμαστε μαζί σας με το φωτορεπορτάζ μερικά από τα αριστουργήματά της και σας προτρέπουμε να τη βάλετε στο πρόγραμμά σας!
Περίοπτη θέση στην έκθεση κατέχει ένας σκελετός αλόγου. Από τα πλέον πρόσφατα ευρήματα του νεκροταφείου του αρχαίου Φαλήρου, πρώτου λιμανιού της Αθήνας.
ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ: ΟΙ ΤΑΦΕΣ
Ανάμεσα σε 1961 ανθρώπινες ταφές -αρκετές αφορούν αλυσοδεμένους κρατούμενους που είχαν εκτελεστεί- βρέθηκαν και εκείνες δεκαοχτώ αλόγων. Ο πλήρης σκελετός που βρίσκεται στην έκθεση αποδεικνύει την προσοχή που είχαν ταφεί τα άλογα: Τοποθετημένα σα να ήταν σε κίνηση. Για την αιτιολογία του θανάτου τους μόνο εικασίες μπορούν να γίνουν μέχρι στιγμής. Τα οστά προσδιορίζουν την πολύ νεαρή ηλικία τους (4-7 ετών), ενώ δεν διαφαίνονται τραυματισμοί, λόγου χάρη από ιππικούς αγώνες.
Καθώς το ενδεχόμενο των φυσικών αιτίων έχει αποκλειστεί, η θυσία προς τον Ποσειδώνα, θεό των αλόγων και της θάλασσας. Ακόμη η ταφική προσφορά σε νεκρούς ιδιοκτήτες, ώστε να τους συνοδεύσουν στη μετά θάνατον ζωή. Φαίνονται ως οι επικρατέστερες εκδοχές.
Στην ελληνική τέχνη οι προτομές αλόγων απεικονίζονται σε αντικείμενα διαφόρων μεγεθών και σχημάτων. Ένα λόγου χάρη χαρακτηριστικό είδος αγγείου του 6ου αιώνα φέρει την ονομασία «Αμφορέας προτομής αλόγου». Μόνο στην περιοχή της Ακρόπολης έχουν βρεθεί πάνω από εκατό τέτοιου είδους αγγεία. Στην πλειοψηφία τους τα άλογα διακρίνονται από λεπτό κεφάλι, τοξωτό λαιμό και καπούλια, λιγνό σώμα και ψηλά πόδια.
Από τα πιο δημοφιλή αντικείμενα ήταν τα ειδώλια αλόγων, τα περισσότερα για χρήση παιδικών παιχνιδιών. Κάποια από αυτά φέρονται πάνω σε τροχούς, παραπέμποντας στη γνωστή ιστορία του Τρωικού πολέμου με τον Δούρειο Ίππο. Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι πολλά παράξενα μυθολογικά όντα αλλά και ηρωικές μορφές έχουν ως βάση τους το σώμα αλόγου. Για παράδειγμα ο Πήγασος, το φτερωτό άλογο του Ποσειδώνα, ή ο σοφός Κένταυρος Χείρωνας, με σώμα αλόγου και ανθρώπου, δάσκαλος του Αχιλλέα.
ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ: Ο ΘΑΥΜΑΣΜΟΣ
«Το άλογο είναι κάτι όμορφο… Κανείς δε θα κουραστεί να το κοιτάζει όσο επιδεικνύεται στο θεατή με όλο του το μεγαλείο»
Αυτά έγραψε ο Αθηναίος Ξενοφών στην πραγματεία του Περί Ιππικής τον 4ο π.Χ. αιώνα. Το γεγονός ότι οι αρχαίοι Αθηναίοι έτρεφαν μεγάλο θαυμασμό για τα άλογά τους και τα είχαν σε υψηλή εκτίμηση, είναι εμφανές σε όλες τις εκφάνσεις της καλλιτεχνικής τους έκφρασης: Από τις ταφές των αλόγων της εποχής του χαλκού (1200 π.Χ.) έως την παράσταση ιππέων στη γλυπτή ζωφόρο του Παρθενώνα. Τα άλογα έχουν επίσης εξέχουσα θέση στην αρχαία ελληνική γραμματεία, όπως γνωρίζουμε από τον Όμηρο. Τα άλογα του Αχιλλέα μπορούν πραγματικά να μιλήσουν, ή στην κωμωδία «Ιππείς», του Αριστοφάνη, όπου οι ιππείς συγκροτούν το χορό.
«Αμερικάνικη Σχολή Κλασικών Σπουδών: Αναφορές
στον Πλάτωνα κάνουν λόγο για την επίδρασή του αλόγου
στη διαμόρφωση της ψυχοσύνθεσης του ατόμου.»
Τα άλογα απεικονίζονταν σε όλες τις μορφές της αρχαίας ελληνικής τέχνης και η έκθεση θα περιλαμβάνει μια ποικιλία αρχαιοτήτων από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Μαρμάρινα γλυπτά, αγγεία και νομίσματα από τη γεωμετρική, την αρχαϊκή, την κλασική και την ελληνιστική περίοδο. Αυτά τα έργα τέχνης, και κυρίως τα αττικά γραπτά αγγεία, απεικονίζουν την εμμονή των Αθηναίων με την εκτροφή των αλόγων και τους ιππικούς αγώνες.
ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ: Η ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΙΑ
Ο Όμηρος, πρώτος, κάνει σχετικές αναφορές, προσδίδοντας μεταφυσικές ιδιότητες στα άλογα του Αχιλλέα. Εικόνες που έχουμε από τη ζωφόρο του Παρθενώνα, αναπαριστούν την πομπή των Παναθηναίων. Αριθμούν, στην ιερότερη τελετουργία της πόλης, τη συμμετοχή άνω των 200 αλόγων. Αναφορές στον Πλάτωνα κάνουν λόγο για την επίδρασή του αλόγου στη διαμόρφωση της ψυχοσύνθεσης του ατόμου. Ο σπουδαίος ιστορικός, Ξενοφών, στο έργο του «Περί ιππικής» κάνει λόγο για τους σωστούς τρόπους εκπαίδευσης και φροντίδας των αλόγων. Η απόκτηση και η συντήρησή του ήταν μια αρκετά δαπανηρή υπόθεση. Έτσι μόνο η αριστοκρατική τάξη μπορούσε να τα αποκτήσει). Ο στρατηλάτης Μέγας Αλέξανδρος, όπως πληροφορούμαστε από τον γεωγράφο Παυσανία, θάβεται μαζί με το διάσημό του Βουκεφάλα, το μόνο άλογο που έφτασε στην ηλικία των 30 ετών.
Παράλληλα με την έκθεση «Ίππος», η Αμερικανική Σχολή θα φιλοξενήσει μια σειρά δημόσιες διαλέξεις από διακεκριμένους ακαδημαϊκούς που έχουν αφιερώσει την έρευνά τους στη μελέτη της αρχαίας ιππικής τέχνης. Τα θέματα των διαλέξεων ποικίλλουν, από το αθηναϊκό ιππικό σώμα μέχρι την πραγματεία του Ξενοφώντα «Περί ιππικής». Οι ομιλίες θα πραγματοποιούνται με ελεύθερη είσοδο ημέρα Πέμπτη στις 7 μ.μ. στο αμφιθέατρο Cotsen Hall. Θα είναι διαθέσιμες και διαδικτυακά από τον ιστότοπο της Σχολής.
Επιπλέον, το παιδικό βιβλίο της καθ. Jenifer Neils με τίτλο «Avra, an amazing greek horse» (εκδ. Μέλισσα), εμπνευσμένο από την αληθινή ιστορία ενός αρχαίου αλόγου, της Αύρας, διατίθεται στο χώρο.
Το καλύτερο πάντα το αφήνουμε για το τέλος, το πολύ σημαντικό έκθεμα: η χάλκινη προτομή αλόγου από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Φλωρεντίας. Ανήκε κάποτε στο Λαυρέντιο το Μεγαλοπρεπή των Μεδίκων αποτελεί ένα σπάνιο πρωτότυπο μεγάλου έφιππου αγάλματος. Είναι η πρώτη φορά που η προτομή αυτή παρουσιάζεται στο κοινό στην Ελλάδα και μία από τις λίγες φορές που εκτίθεται εκτός Ιταλίας.
