ΜΙΑ ΠΡΩΤΗ ΘΕΩΡΗΣΗ
Αναρχισμός: γράφει ο Γιάννης Φραγκούλης
Σε αυτή τη σειρά των σημειωμάτων θα ερευνήσουμε την αναρχία. Τη θεωρία και την πρακτική, έτσι όπως αυτές έχουν διαδραματισθεί στο κοινωνικό γίγνεσθαι τα τελευταία 200 χρόνια. Ακόμα τις ρίζες αυτής της θεωρίας και πρακτικής που χάνεται μέσα στους αιώνες. Φτάνει στην αρχαία εποχή. Όσο και να φαίνεται παράξενο!
ΑΝΑΡΧΙΣΜΟΣ: ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ
Ο αναρχισμός είναι μια κοινωνική και πολιτική ιδεολογία. Πολλές φορές αυτή η ιδεολογία έχει χάσει την εκτίμηση των πολιτών. Με άλλα λόγια έχει ηττηθεί. Όμως επανέρχεται συνέχεια στις συζητήσεις και στις πολιτικές τοποθετήσεις. Ενδύεται νέα αμφίεση. Μερικές φορές εμφανίζεται σε μια νέα χώρα. Είναι, λοιπόν, απαραίτητο να προστεθεί ένα νέο κεφάλαιο στην έρευνα αυτής της θεωρίας. Όταν φυσικά οι περιστάσεις και οι κοινωνικές διεργασίες το απαιτούν. Μία απαίτηση που λειτουργεί περισσότερο με το ένστικτο παρά με την ανάγκη.
Το 1962 ο George Woodcock έγραψε ένα βιβλίο 400 σελίδων με τίτλο «Αναρχισμός» («Anarchism»). Αυτό εκδόθηκε σε πολλές ανατυπώσεις από τις εκδόσεις Penguin, μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες. Ήταν το βιβλίο που διαβάστηκε περισσότερο, πάνω σε αυτό το θέμα. Μέχρι το θάνατό του, το 1995, ο Woodstock διάνθισε το περιεχόμενο του βιβλίου, δίνοντάς του νέες μορφές.
ΑΝΑΡΧΙΣΜΟΣ: Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ
Το 1992, ο Peter Marshall παρουσίασε το δικό του έργο. Αυτό είχε όγκο 700 σελίδες και τίτλο «Διεκδικώντας το αδύνατο: η ιστορία του αναρχισμού» («Demanding the impossible: a history of anarchism»). Το βιβλίο του Marshall ξεπέρασε σε πωλήσεις αυτό του Woodcock. Ο δεύτερος χαιρέτησε την έκδοση αυτού του βιβλίου λέγοντας «τώρα έχω ένα βιβλίο». Ένα νέο συγγραφικό έργο που προσέφερε κάτι καινούργιο.
«Τώρα έχω ένα βιβλίο στο οποίο μπορώ να παραπέμψω τους αναγνώστες μου. Όταν με ρωτούν πότε προτίθεμαι να εκσυγχρονίσω το έργο μου «Anarchsim»», ανέφερε ο Woodcock. Βλέπουμε πως εξελίσσεται η σκέψη και η ανάλυση πάνω στον αναρχισμό. Διανοητές από τον Pierre-Josef Proudhon και μετά προσπαθούν και βάζουν κάτι, ένα μικρό δομικό υλικό, στο δομικό έργο που λέγεται αναρχισμός.
Η εξέλιξη της κοινωνίας απαιτεί νέες αναλύσεις στο πεδίο της πολιτικής. Στο κομμάτι του που είναι ο αναρχισμός δεν μπορεί παρά να συμβεί το ίδιο. Η άρνηση της εξουσίας απαιτεί να γνωρίζουμε περισσότερα για αυτήν. Να θεμελιώνουμε τη δική μας ανάλυση και να διαμορφώνουμε την πρότασή μας. Με αυτή την έννοια, δεν μπορεί να σταματήσει ποτέ η θεωρητική αναζήτηση για τον αναρχισμό. Όπως, ακριβώς, δεν σταματά ποτέ η μελέτη για τα άλλα πεδία της πολιτικής.
ΑΝΑΡΧΙΣΜΟΣ: Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ
Αυτό το σημείο που είναι στο κέντρο του ενδιαφέροντος σε όλες τις πολιτικές αναλύσεις είναι ο άνθρωπος. Είναι, θα λέγαμε, η αιτία και η αφορμή για να γραφτεί και να λεχθεί οτιδήποτε που αφορά στη θεωρία της πολιτικής. Είναι αυτονόητο ότι οι κοινωνικές επιστήμες έχουν πολλά να προσφέρουν στην πολιτική ανάλυση. Είναι όμως παράξενο ό,τι σχεδόν όλες οι πολιτικές αναλύσεις εξαντλούνται στη συγγένεια με την κοινωνιολογία.
Αυτή η επιστήμη που έχει να πει πολλά για την αντίληψη του ανθρώπου σχετικά με την πραγματικότητα είναι η ψυχολογία. Ακόμα, αυτή η επιστήμη εξετάζει τις συμπεριφορές του ανθρώπου, τις αντιδράσεις του. Ελάχιστα έχουν ασχοληθεί οι πολιτικές αναλυτές με τις θέσεις της ψυχολογίας και της ψυχανάλυσης. Ο Wilhelm Reich έχει αναλύσει διεξοδικά τις κοινωνικές αντιδράσεις του ανθρώπου και η σκέψη του φτάνει στο πεδίο της πολιτικής ανάλυσης. Αν προσθέσουμε τις αναλύσεις του για τον ανθρώπινο χαρακτήρα στη θεώρησή του για το φασισμό θα έχουμε μπροστά μας μεγάλο πλούτο. Αναφερόμαστε στο βιβλίο «Η ανάλυση του χαρακτήρα» και «Η μαζική ψυχολογία του φασισμού», αντίστοιχα. Επειδή οι αναζητήσεις μου εστιάζουν στον τομέα της ψυχανάλυσης -και πιο ειδικά στο έργο του Reich- θα δανειστώ πολλά στοιχεία από αυτή τη θεωρία.
ΑΝΑΡΧΙΣΜΟΣ: Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ
Στην πολιτική ανάλυση έχουμε στο κέντρο του ενδιαφέροντος τη συμπεριφορά του ανθρώπου. Δεν μπορούμε να μην αναφερθούμε σε αυτή όταν αναλύουμε δομές της πολιτικής. Ή, για να το πούμε με άλλα λόγια, σε τι θα χρησίμευε μία θεωρία αν δεν θεωρούσε τη συμπεριφορά του ανθρώπου όσον αφορά μια πολιτική κατάσταση;
Πιστεύω ότι αν δεν κάνουμε αυτή τη θεώρηση θα έχουμε ένα ελλιπές έργο.
Μπορεί εύκολα να ανακαλύψει κάποιος ότι στη μαρξιστική βιβλιογραφία απουσιάζει η αναφορά στην ψυχή του ανθρώπου. Οι εξαιρέσεις είναι λίγες και επιβεβαιώνουν αυτό τον κανόνα. Και όμως, ο άνθρωπος αντιδρά με έναν συγκεκριμένο τρόπο απέναντι σε μία πολιτική κατάσταση. Αυτός ο τρόπος δεν έχει να κάνει μόνο με τις δομές αυτή της κατάστασης, αλλά και με την ψυχοσύνθεση του κάθε ανθρώπου.
Με άλλα λόγια, η αντίδραση του κάθε ατόμου απέναντι στην ίδια πολιτική κατάσταση δεν είναι ίδια. Διαφέρει από άτομο σε άτομο. Εμείς αυτό που βλέπουμε είναι η συνισταμένη αυτών αντιδράσεων, ουσιαστικά των συμπεριφορών. Αν δεν δούμε όμως την κάθε συμπεριφορά ξεχωριστά, τότε θα πέσουμε σε έναν ιδεαλισμό που ελάχιστα έχει να προσφέρει στην πολιτική ανάλυση.
Επειδή δεν είναι δυνατόν να αναλύσουμε τον κάθε πολίτη χωριστά, θα αναλύσουμε τις συμπεριφορές των ανθρώπων με την ελάχιστη ομαδοποίηση. Έτσι θα έχουμε μία οδό ανάλυσης που θα προσεγγίζει την έννοια της μεθόδου, αν και γνωρίζουμε πολύ καλά ότι η κάθε μέθοδος μας οδηγεί στο δογματισμό, κάτι που δεν το θέλουμε. Τα σημειώματά μας, λοιπόν, θα ακολουθήσουν αυτή τη λογική για να δούμε μία άλλη παράμετρο της θεωρίας του αναρχισμού.
Βρετανικός αναρχισμός-πρώτα βήματα
