ΡΗΞΕΙΣ ΚΑΙ ΑΔΙΕΞΟΔΑ
Βρετανικός αναρχισμός-δομές: γράφει ο Γιάννης Φραγκούλης
Έχουμε δει τις πρώτες τάσεις του αναρχισμού στην Μεγάλη Βρετανία. Υπάρχουν κάποια θέματα στα οποία θα πρέπει να απαντήσουμε, αν θέλουμε να διερευνήσουμε αποτελεσματικά τις δομές του αναρχισμού. Ας τα δούμε ένα προς ένα.
ΒΡΕΤΑΝΙΚΟΣ ΑΝΑΡΧΙΣΜΟΣ-ΔΟΜΕΣ: ΤΑ ΑΔΙΕΞΟΔΑ ΤΟΥ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ
Παρατηρούμε ότι η θεωρία του αναρχισμού αναπτύχθηκε από ανθρώπους που ανήκαν στην μεσοαστική τάξη. Αυτό δεν θα πρέπει να μας κάνει μεγάλη εντύπωση. Αν θυμηθούμε την άποψη του Αντόνιο Γκράμσι θα απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα. Έλεγε, λοιπόν, ο Ιταλός θεωρητικός ότι ένας αριστερός διανοούμενος ανήκε, κατά κανόνα, στη μεσοαστική τάξη, σπάνια στην μεγαλοαστική. Μπορούσε να θέσει τα θεμέλια του επαναστατικού κινήματος. Όμως δεν είναι, κατά κανόνα, δυνατό να δρομολογήσει την επαναστατική διαδικασία. Αυτό το κάνουν οι καταπιεσμένες τάξεις.
Φαίνεται ότι εδώ έχει δίκιο. Οι πρωτεργάτες του αναρχισμού ήταν αυτοί που είχαν την «πολυτέλεια» να ερευνήσουν τις κοινωνικές δομές του καπιταλισμού. Είχαν τον χρόνο να μελετήσουν φιλοσοφικά και οικονομικά τον καπιταλισμό τόσο ως στατική δομή όσο και ως διαχρονία. Μπορούσαν να δουν τα αδιέξοδά του. Επίσης, είχαν την ικανότητα να δουν μια άλλη κοινωνία που θα ανταποκρινόταν περισσότερο στις ανθρώπινες αξίες. Θα ήταν πιο κοντά στον άνθρωπο.
«Βρετανικός αναρχισμός-δομές: η άρνηση
των παραγωγικών σχέσεων του καπιταλισμού
είχε να κάνει με την απώθηση
των κυρίαρχων δομών στην πατριαρχία.»
Εδώ βλέπουμε ένα άλλο στοιχείο. Είναι αυτό της ουτοπίας. Η κοινωνία που οραματίζονταν οι θεωρητικοί του αναρχισμού ήταν ουτοπική. Η άρνηση των παραγωγικών σχέσεων του καπιταλισμού είχε να κάνει με την απώθηση των κυρίαρχων δομών στην πατριαρχία. Το να αρνηθείς τον Πατέρα, ως αρχέτυπο, ήταν μια μεγάλη επαναστατική σκέψη. Έφερνε πίσω στις αρχές του χριστιανισμού, συγκεκριμένα στα πρώτα χριστιανικά χρόνια και σε αυτά πριν την επιβολή της χριστιανικής ιδεολογίας. Με άλλα λόγια, έβλεπε την Μητέρα, ως αρχέτυπο, άρα ως μοχλό ανάπτυξης της κοινωνίας.
ΒΡΕΤΑΝΙΚΟΣ ΑΝΑΡΧΙΣΜΟΣ-ΔΟΜΕΣ: Η ΟΥΤΟΠΙΑ
Η δυτική κοινωνία όμως είχε αναπτυχθεί τόσους αιώνες με βάση τις πατριαρχικές δομές. Ακόμη, στην ανάπτυξή της, τη στιγμή που αναπτυσσόταν η θεωρία του αναρχισμού, η πατριαρχική δομή ήταν η πρωταρχική αντίθεση. Η μητριαρχική δομή δεν ήταν καν ορατή, άρα ο άνθρωπος δεν μπορούσε να εμπλακεί σε μια τέτοια λογική. Οι θεωρητικοί του αναρχισμού είχαν καταφέρει να αναπτύξουν την σκέψη τους τόσο πολύ που αυτή δεν είχε καμία επαφή με το σκεπτικό της κοινωνίας στην οποία απευθύνονταν. Κάπως έτσι μπορούμε να περιγράψουμε, συνοπτικά, την ουτοπία του αναρχισμού. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι θα τον χαρακτηρίζαμε με αρνητικό τρόπο.
Μιλώντας για αυτή την ουτοπία θέλουμε να πούμε για την μεγάλη απόσταση τόσο από τις δεξιές και συντηρητικές απόψεις όσο και από τις αριστερές, όπως αυτές εκφράζονταν από τα κομμουνιστικά κινήματα. Με αυτή την έννοια και δεχόμενοι αυτή την απόσταση από την κομμουνιστική διεθνή, μπορούμε να δείξουμε τον συντηρητισμό της κομμουνιστικής θεωρίας. Ο αναρχισμός ήταν πολύ πιο προοδευτικός είχε, όμως, ένα σοβαρό εμπόδιο: Αρνούμενοι την κυριαρχία της πατριαρχικής δομής δεν όρισαν με κάποιο τρόπο και με σαφήνεια την επιστροφή σε μια κοινωνία όπου η μητριαρχία και η πατριαρχία θα ήταν σε απόλυτη ισορροπία.
ΒΡΕΤΑΝΙΚΟΣ ΑΝΑΡΧΙΣΜΟΣ-ΔΟΜΕΣ: ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ
Θα πρέπει να θυμηθούμε ότι ο άνθρωπος διδάσκεται για μια νέα κοινωνική δομή από μια μυθική συστοιχία. Τα μυθικά στοιχεία και η συστοιχία τους έλειπαν από την θεωρία του αναρχισμού. Το αποτέλεσμα ήταν να μην γίνεται κατανοητή η αναγκαιότητα της αναρχικής θεωρίας. Πολύ περισσότερο, δεν μπορούσε κάποιος να καταλάβει ότι η προτεινόμενη κοινωνική δομή από τον αναρχισμό δεν ήταν οπισθοδρόμηση, αλλά μια επαναστατική και, σαν τέτοια, αναπτυξιακή θεωρία για μια κοινωνία που θα υπηρετεί τον άνθρωπο και όχι το αντίστροφο.
«Βρετανικός αναρχισμός-δομές: ο αναρχισμός
δεν είναι μια ιδεολογία ήττας.»
Μπορούμε αυτό να το «χρεώσουμε» σαν αποτυχία στον αναρχισμό; Η απάντηση είναι ότι ήταν μια ανεπάρκεια. Δεν ήταν όμως μια ολική αποτυχία. Αυτή την ήττα θα πρέπει να την δούμε σαν μια προϋπόθεση για την ανάπτυξη της πολιτικής σκέψης παρά σαν μια επιστροφή σε μια συντηρητική σκέψη για την κοινωνία.
Θα πρέπει να μελετήσουμε περισσότερο τόσο την θεωρία του αναρχισμού όσο και την ζωή των θεωρητικών και των μαχητών αυτής της θεωρίας για να διαμορφώσουμε μια ολοκληρωμένη άποψη για αυτόν. Σε αυτό που θέλουμε να καταλήξουμε, προς το παρόν, είναι ότι ο αναρχισμός δεν είναι μια ιδεολογία ήττας. Αντίθετα, θέτει πολύ σοβαρά θέματα που θα πρέπει να προβληματίσουν τον άνθρωπο στη λογική του ποια κοινωνία θέλει και γιατί.
ΒΡΕΤΑΝΙΚΟΣ ΑΝΑΡΧΙΣΜΟΣ-ΔΟΜΕΣ: ΘΕΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
Δεν είναι μια ολική άρνηση και καταστροφή των κοινωνικών δομών που ήδη υπάρχουν. Αντίθετα, δέχεται και βασίζεται στη διαλεκτική όπως εξελίχθηκε από τη μαρξιστική θεωρία. Προσπαθεί να την αναπτύξει. Προτείνει μια άλλη λογική που συμπληρώνει τη μαρξιστική θεωρία. Αυτή την βλέπει σαν ένα εργαλείο για τη δόμηση μιας κοινωνίας όπου θα απουσιάζουν αυτές οι δυνάμεις που καταπιέζουν και εκμεταλλεύονται τον άνθρωπο.
«Βρετανικός αναρχισμός-δομές: για
μια ανθρώπινη κοινωνία.
Αν δούμε, με αυτή τη λογική, τον αναρχισμό θα βγάλουμε από αυτόν τους άδικα αρνητικούς προσδιορισμούς. Θα δούμε τις θετικές προτάσεις του για μια ανθρώπινη κοινωνία, έτσι όπως κάθε άνθρωπος, κατά βάθος, θέλει και επιθυμεί διακαώς. Στη συνέχεια της μελέτης μας θα δούμε τις δομές του αναρχισμού πιο αναλυτικά.
Επιστροφή στο άρθρο-ευρετήριο των άρθρων
