ΑΝΑΛΥΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΩΝ
ΑΠΟ ΤΟ ΥΣΤΕΡΙΚΟ ΣΤΟ ΨΥΧΩΤΙΚΟ
Σπασμένη φλέβα: γράφει ο Γιάννης Φραγκούλης
Με αφορμή την ταινία «Σπασμένη φλέβα» (2025), του Γιάννη Οικονομίδη, μπορούμε να κάνουμε την ανάλυση των χαρακτήρων έτσι ώστε να προεκτείνουμε το κινηματογραφικό κείμενο για να συναντήσει αυτό που βρίσκεται στο κοινωνικό πεδίο και να καταλάβουμε πιο καλά αυτό που η ταινία έχει την πρόθεση να μας πει. Θα δούμε επίσης πως η βία μπορεί να εκφέρει λόγο και τι γίνεται όταν δεν το κάνει αυτό. (Μπορείτε να διαβάσετε την κριτική της ταινίας εδώ)
Σπασμένη φλέβα: Οι χαρακτήρες
Οι κύριοι χαρακτήρες είναι ο Θωμάς (Βασίλης Μπισμπίκης), η Στέλλα (Μαρία Κεχαγιόγλου), ο Παντελής (Γιάννης Αναστασάκης), η Νικολέττα (Αναστασία Χατζηαθανασίου) και ο Χάρης (Γιάννης Νιάρρος). Οι υπόλοιποι χαρακτήρες υποστηρίζουν την σεναριακή ανάπτυξη και αποδίδουν την αληθοφάνεια στο λόγο της ταινίας.
Στο κέντρο της ανάπτυξης του σεναρίου είναι ο Θωμάς. Ένας άνθρωπος αρκετά δυνατός, με επιβλητικό όγκο, έχει κάνει πολλά λάθη στη ζωή του και αυτά πληρώνει. Είναι ένας άνθρωπος που μπορούμε να συναντήσουμε στη ζωή μας, έχει καταστραφεί και προσπαθεί να επανορθώσει. Αν δούμε με προσοχή αυτό τον χαρακτήρα θα καταλάβουμε το ψυχολογικό τραύμα, το οποίο υπάρχει σε πολλά άτομα στη σύγχρονή μας κοινωνία.
Χρωστάει περίπου 350.000 ευρώ σε έναν τοκογλύφο. Αυτός είναι αρχηγός μιας μαφιόζικης οργάνωσης και έχει «δαγκώσει» αρκετούς ανθρώπους σαν τον Θωμά. Το πρόβλημα που αντιμετωπίζει αυτός ο άνθρωπος είναι ότι έχει υπογραφθεί συμβόλαιο θανάτου και ότι χάνει το σπίτι του. Βρίσκεται σε ένα αδιέξοδο. Πιέζεται από τη γυναίκα του, την Στέλλα, επειδή θα χάσουν το σπίτι τους, και από τον γιό του, τον Χάρη. Υπάρχουν δύο λύσεις: Η πρώτη είναι να τα παρατήσει όλα και να φύγει για να ξεκινήσει μια νέα ζωή. Η δεύτερη είναι να προσπαθήσει να μαζέψει αυτά τα λεφτά και να γλυτώσει τόσο την απώλεια του σπιτιού του όσο και τον θάνατο.
Σπασμένη φλέβα: Το αδιέξοδο
Είναι προφανές ότι αυτό το αδιέξοδο είναι ένα impact, όπως αναφέρει η ψυχανάλυση. Υπάρχει ένα εμπόδιο ανυπέρβλητο που δημιουργεί αντίθετες δυνάμεις, οι οποίες επανέρχονται για να προσθέσουν φορτίο στον ήδη φορτισμένο ψυχικό του κόσμο. Με αυτή την έννοια έχουμε ένα διάλογο μεταξύ του του ID του και του Άλλου, όπως αναφέρει ο Ζακ Λακάν, στην περιγραφή του τραύματος, που αυτός έχει κατασκευάσει. Αν δούμε λίγο πιο προσεχτικά αυτόν τον Άλλο θα παρατηρήσουμε ότι έχουμε έναν άνθρωπο που θέλει να περνάει καλά, να έχει σχέσεις με άλλες γυναίκες, εκτός του γάμου του, να έχει όσα θέλει και να απαιτεί αυτά να τα αποκτήσει από τους άλλους. Διακρίνουμε έναν άνθρωπο που έχει δημιουργήσει τη δική του ηθική. Αυτός όμως ο χαρακτήρας έχει απόσταση από αυτό που δέχεται η κοινωνία ως ηθικό.
Ένα από τα αξιώματα της ψυχανάλυσης αναφέρει ότι όταν υπάρχει ικανή απόσταση ανάμεσα στον ψυχικό κόσμο που έχουμε εμείς πλάσει, τον Άλλον, σύμφωνα με την θεωρία του Ζακ Λακάν, και αυτού που υπάρχει στην πραγματικότητα, αν αυτή την εκλάβουμε ως αυτό που υπάρχει σε μια κοινωνική νόρμα, τότε σε αυτό το σημείο παράγεται το τραύμα. Ο Φρόιντ έχει δεχτεί αυτή την ανάλυση και μπορούμε να μιλάμε για το σημείο όπου παράγεται το υστερικό και, στη συνέχεια, εξελίσσεται.
Σπασμένη φλέβα: Η παραγωγή του υστερικού
Στην προκειμένη περίπτωση έχουμε την παραγωγή του υστερικού όταν η νεύρωση του Θωμά είναι τέτοια που δεν μπορεί να δει ποιες είναι οι αξίες που η κοινωνία δέχεται και είναι αυτός υποχρεωμένος να ακολουθήσει, αν θέλει να ζει σε αρμονία σε αυτό το κοινωνικό χώρο. Είναι προφανές ότι το υστερικό δεν έχει αρχίσει να παράγεται όταν ζητά επιτακτικά τα λεφτά του ο τοκογλύφος. Έχει εμφανιστεί πολύ πιο πριν όταν αυτός ο τρόπος ζωής που ακολουθεί έχει έρθει σε σύγκρουση με αυτόν που δέχονται οι άλλοι. Η στιγμή όμως που θα πρέπει να πληρώσει -και δεν έχει αυτά τα λεφτά- είναι αυτή που τροφοδοτεί το υστερικό του τόσο που μπαίνει στο ψυχωτικό πεδίο. Βαδίζει προς τη σχάση του πυρήνα, όπως ορίζει η Τζούλια Κρίστεβα, τη σχιζοφρένεια. Φαίνεται να το έχει καταλάβει.
Βλέπουμε ότι το υστερικό δεν εκφράζεται όπως θα έπρεπε για να εκτονωθεί. Υπάρχει έντονη βία μόνο στην εκφορά του λόγου, ο οποίος δεν έχει αυτή τη συνοχή που θα οδηγούσε σε κάποια εκλογίκευση. Πότε καταλαβαίνει ότι είναι αυτός που τα κανονίζει όλα και πότε αισθάνεται ένα τίποτε και ντρέπεται για αυτό. Κατεβάζει το κεφάλι από ντροπή και από απέχθεια προς τον πραγματικό του εαυτό. Είναι σημαντικό να δούμε ότι αυτό γίνεται μπροστά στη γυναίκα του και στον πατέρα του. Μπορούμε να καταλάβουμε ότι κάνει προβολές στη μητέρα όταν μιλά η γυναίκα του, επίσης τη σχέση του με τον αυστηρό πατέρα του. Καταλαβαίνουμε έτσι πως παρήχθη αυτός ο επινοημένος εαυτός του, ο Άλλος.
Σπασμένη φλέβα: Η αρχετυπική μητέρα
Προσπαθεί να κρατήσει μια απόσταση από την τρέλα, όχι για να σωθεί, αλλά για να μην τα διαλύσει όλα. Αυτό που ζητά, αυτή τη στιγμή, είναι η αγάπη και δεν τη βρίσκει πουθενά, εκτός από την κόρη του. Οι άλλοι δεν θέλουν να υποστηρίξουν έναν χαμένο. Σε αυτό το κείμενο ο χαμένος δεν τα παίρνει όλα, όπως ήθελε ο Νίκος Νικολαΐδης, στην ομώνυμη ταινία. Στην πραγματικότητα δεν παίρνει τίποτε. Αυτός είναι ο λόγος που θέλει να φύγει με μια νεαρή πρώην ερωμένη του, η οποία αρνείται, και που αποφασίζει να εγκληματήσει για να βρει τα λεφτά που χρειάζεται, με στόχο το χρηματικό απόθεμα που έχει ο γιος του.
Η γυναίκα του, η Στέλλα, έχει δύναμη που, προφανώς, την αντλεί από την μητέρα της, βλέπουμε ότι αναπτύσσει έντονο σαδισμό όταν αντιμετωπίζει ένα πρόβλημα, σύμφωνα με τη θεωρία του Βίλχελμ Ράιχ, για τον σαδομαζοχισμό. Είναι η περσόνα που φέρει τα στοιχεία μιας μητέρας που θα μπορούσε να βάλει τα πράγματα σε κάποια σειρά, μια μητέρα που ο Θωμάς δεν γνώρισε. Με αυτή την έννοια, ο Θωμάς έχει κολλήσει σε αυτή, επειδή θέλει να καταλάβει την μητέρα που δεν τον διευκόλυνε να ξεπεράσει το οιδιπόδειο σύμπλεγμά του, δημιουργώντας το πρώτο τραύμα στην παιδική του ηλικία. Ως καλή μαμά, όμως, όταν βρει τα λεφτά και βάλει τα πράγματα στη θέση τους, τότε θα τον επιβραβεύσει με την ερωτική πράξη που θα δώσει απόλαυση και στους δύο.
Σπασμένη φλέβα: Το διπλότυπο
Η Νικολέττα είναι η κόρη του που αγαπάει τον πατέρα της. Αναγνωρίζει τα λάθη του, θέλει να τον βοηθήσει και, μετά, θα κάνει την κριτική της. Στο πρόσωπό της ο Θωμάς βλέπει αυτή τη μητέρα που θα ήθελε να είχε, δεν είναι όμως ικανός να εισπράξει αυτά τα στοιχεία και να μπει σε ένα άλλο δρόμο, αφού είναι ανάμεσα στις δύο προβολές της μητρικής φιγούρας, στη γυναίκα και στην κόρη του, προτιμώντας αυτή της γυναίκας του, η οποία παραποιεί την μητρική περσόνα και, επειδή δεν μπορεί να συμβάλλει στην κατανόηση, δημιουργεί επιπλέον φορτίο στη νεύρωσή του.
Ο Χάρης, ο γιος του, είναι ακριβώς η περσόνα του πατέρα του, με στοιχεία δικά του. Είναι αυστηρός, τα θέλει όλα, όπως αυτός, και βλέπει μόνο τον εαυτό του. Είναι παντρεμένος και έχει βολευτεί σε μια σχέση με μια γυναίκα που λειτουργεί δεσποτικά, δεν εκφράζει την άποψή του, επειδή δεν θέλει να ξεβολευτεί από αυτή τη σχέση. Αυτό το πρόσωπο είναι που τραυματίζει περισσότερο τον Θωμά. Το τραυματικό φορτίο έρχεται να προστεθεί σε αυτό που δημιουργεί ο Παντελής, ο τοκογλύφος, και είναι αυτή η αιτία που ο Θωμάς τον έχει βάλει στόχο, θέλει να τον πλήξει.
Σπασμένη φλέβα: Ο αρχετυπικός πατέρας
Ο Παντελής, ο τοκογλύφος και ο μαφιόζος, είναι η φιγούρα που έχει όλα τα στοιχεία ενός δεσποτικού πατέρα, ενός αρχέτυπου που θα βρούμε στην κοινωνία που κανονίζεται από την φιλοσοφία των μονοθεϊστικών θρησκειών. Είναι βίαιος όταν θέλει να εκφράσει τον λόγο του. Είναι μετρημένος στις πράξεις και στα λόγια του. Τιμωρεί τόσο όσο οι νόμοι που διέπουν αυτή την κοινωνία του επιτρέπουν. Αυτός ο πατέρας-τιμωρός έχει στοιχεία από τον δικό του πατέρα, αλλά αυτά που κυριαρχούν είναι όσα φέρνει ο απόλυτα εξουσιακός πατέρας -που δεν είναι ο δικός του- που βλέπουμε στις διάφορες εκφάνσεις της εξουσίας, στη δυτική κοινωνία.
Ο Παντελής είναι αυτός που αφορμίζει το τραύμα του Θωμά, τον οδηγεί στο να κάνει πράξεις που δε θα ήθελε, υπό άλλες συνθήκες, να πράξει. Ποιος είναι αυτός ο δρόμος; Θα δούμε ότι η βία που δεν εκτονώνεται φτάνει στο ψυχωτικό που, κάποια στιγμή, θα θέλει να εκτονωθεί, πριν το σημείο όπου θα μπει στο πεδίο της σχιζοφρένειας. Από το σημείο αυτό κρατά μια απόσταση τόσο μικρή που είναι εύκολο να τη διαβεί χωρίς να το καταλάβει. Σε όλη την ταινία υποβόσκει η εκδήλωση της βίας που, όμως, δε γίνεται. Αυτό θα συμβεί μόνο στο τέλος, με τη ληστεία και τον φόνο.
Σπασμένη φλέβα: Η αρμονία
Η βία που αυτός ο άνθρωπος έχει εισπράξει από το οικογενειακό του περιβάλλον και από την υπόλοιπη κοινωνία είναι τόσο μεγάλη που έχει φτιάξει έναν άνθρωπο που θέλει να είναι βίαιος αλλά δεν μπορεί. Μπορεί μόνο να φαντασιώνεται ότι είναι ένας βίαιος άνθρωπος, αλλά επειδή δεν του επιτρέπει ο εαυτός του να είναι έτσι, τότε επιστρέφει στο τραύμα και προσφέρει σε αυτό περισσότερο τραυματικό φορτίο. Ο εαυτός του δεν του επιτρέπει επειδή το δίπολο, μητέρα που δεν μπορεί να κανονίσει τα θέματα και πατέρας που είναι αυστηρός και αδιάλεχτος, τον έχει οδηγήσει στο χώρο του μαζοχισμού, να δέχεται, τελικά, την εξουσία, χωρίς να αντισταθεί.
Η βία είναι η λύση; Φυσικά και όχι. Ούτε από τη μία ούτε από την άλλη μεριά. Έχουμε δει πως αυτή παράγεται στα διαφορετικά στάδια της ζωής του ανθρώπου. Κάπου αυτό θα πρέπει να σταματήσει και ο άνθρωπος θα πρέπει να δει τον πραγματικό εαυτό του, για να αντιληφθεί τα λάθη του, τα τραυματικά φορτία, να απελευθερωθεί και, σαν άλλος Προμηθέας, να γίνει μια άλλη οντότητα πιο ήρεμη και θετική. Για αυτό θέλει βοήθεια που, κανονικά, οι κρατικές δομές θα έπρεπε να του την προσφέρουν. Αυτό όμως είναι ένα άλλο ζήτημα που αγγίζει την πολιτική ανάλυση που θα μας πρότεινε μια άλλη δομή της κοινωνίας, φιλική στον άνθρωπο, η οποία δεν υπάρχει στο καπιταλιστικό σύστημα στο οποίο ζούμε.
Διαβάστε τα άρθρα που έχουμε δημοσιεύσει σχετικά με την ψυχανάλυση
