ΑΝΑΛΥΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΩΝ
ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗ ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΗ ΠΑΙΔΙΩΝ
Ένα κορίτσι κακοποιείται: γράφει ο Γιάννης Φραγκούλης*
Με αφορμή την παράσταση «Γυναίκα μόνη» θα αναφερθούμε σε αυτό το τραγικό θέμα που, δυστυχώς, είναι επίκαιρο στις μέρες μας. Μπορούμε να το συνοψίσουμε ως εξής: ένα κορίτσι κακοποιείται. Το θεατρικό μονόλογο έχει γράψει ο Στέργιος Βαγγλής, έχει σκηνοθετήσει ο Σταύρος Παρχαρίδης και παίζει η Μαρία Ιωαννίδου. Σε αυτό το σημείωμα θα προσπαθήσουμε να αναλύσουμε τη ψυχολογική κατάσταση των δύο πλευρών: του θύματος και του θύτη.
ΕΝΑ ΚΟΡΙΤΣΙ ΚΑΚΟΠΟΙΕΙΤΑΙ: ΤΟ ΘΕΜΑ
Διαβάζουμε πολύ συχνά στις εφημερίδες και στο διαδίκτυο για τη σεξουαλική κακοποίηση παιδιών ή εφήβων. Προφανώς το θέμα αυτό δεν έχει πάρει αυτές τις διαστάσεις μόνο στην εποχή μας. Η κακοποίηση παιδιών ήταν συχνό φαινόμενο από πολύ παλιά. Όμως αυτές οι περιπτώσεις δεν γίνονταν γνωστές ούτε στις μικρές κοινωνίες που συνέβαιναν. Το θέμα που μας ενδιαφέρει, σε αυτή την ανάλυση, είναι για ποιο λόγο λαμβάνει χώρα αυτή η κακοποίηση. Αναλύοντας το θέμα δεν έχουμε πρόθεση να δικαιολογήσουμε αυτόν που κακοποιεί ένα παιδί. Θέλουμε να δείξουμε τις πλευρές αυτού του χαρακτήρα. Έτσι μπορούν να βγουν κάποια συμπεράσματα.
«Ένα κορίτσι κακοποιείται: θα έχουμε
μια πλήρη εικόνα αυτού που ονομάζουμε
παιδική σεξουαλική κακοποίηση.»
Αυτός που εξασκεί την κακοποίηση είναι, στις περισσότερες περιπτώσεις, άντρας. Σπάνια μια γυναίκα θα κακοποιήσει σεξουαλικά ένα παιδί. Η ψυχολογική κακοποίηση είναι συχνό φαινόμενο: Γίνεται είτε από τους γονείς είτε από το στενό οικογενειακό περιβάλλον είτε από την κοινωνία. Μπορεί να είναι πιο βάναυση, αλλά είναι ένα θέμα που χρίζει άλλης ψυχολογικής ανάλυσης που θα επιχειρηθεί σε άλλο σημείωμά μας.
Θα πρέπει να δούμε τα δύο μέρη: το παιδί και τον ενήλικο. Να περιγράψουμε τον έναν και τον άλλο ψυχολογικό χαρακτήρα για να δούμε, κατόπιν, τις γραμμές που τους συνδέουν. Με αυτό τον τρόπο θα έχουμε μια πλήρη εικόνα αυτού που ονομάζουμε παιδική σεξουαλική κακοποίηση. Επικεντρώνουμε στο κορίτσι γιατί είναι πιο συνηθισμένο συμβάν.
ΕΝΑ ΚΟΡΙΤΣΙ ΚΑΚΟΠΟΙΕΙΤΑΙ: ΟΙ ΔΥΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ
Ένα κορίτσι που δεν έχει ενηλικιωθεί, είναι ένα εύκολο θύμα. Δεν είναι εύκολο να αντιδράσει, έχει πολύ μικρότερη μυϊκή δύναμη από έναν ενήλικα. Είναι μια γυναίκα που δεν έχει ακόμα διαμορφωθεί. Από την ηλικία των 13 ετών μπορεί να τεκνοποιήσει. Έχει ήδη διαμορφώσει τα πρώτα στάδια της σεξουαλικής της ζωής. Δεν ξέρει πολλά για τον έρωτα και ακόμα ψάχνεται. Στην περίπτωση που δεν έχει περάσει ομαλά στη φάση της λίμπιντο, ψάχνει να βρει στοιχεία του πατέρα της. Αυτή η αναζήτηση την οδηγεί σε παρερμηνεία των χαρακτήρων. Μπορεί να πιστέψει άτομα που φαινομενικά έχουν αυτά τα στοιχεία που αναζητεί.
Ένας ενήλικας θέλει να έχει ερωτική σχέση με ένα παιδί. Αυτό δεν γνωρίζει σε βάθος την ερωτική διαδικασία, έτσι η συναίνεσή του δεν είναι δεδομένη. Ξέρει ότι εκπέμπει στοιχεία που αυτό το παιδί θέλει να έχει. Γνωρίζει τον τρόπο να τραβήξει πάνω του αυτό το παιδί, παραποιώντας τις πραγματικές προθέσεις του. Βλέπει στο κορίτσι μια γυναίκα που δεν έχει διαμορφωθεί και αυτό του προξενεί επιπρόσθετη ερωτική διέγερση. Ακόμα, διακρίνει σε αυτό το κορίτσι μέρος του εαυτού του, ερωτεύεται αυτή την προβολή.
«Ένα κορίτσι κακοποιείται: ο ενήλικας έχει
ερωτευτεί τον ίδιο τον εαυτό του,
αυτές οι προβολές τον διεγείρουν ερωτικά.»
Παραθέσαμε τα βασικά στοιχεία των δύο χαρακτήρων, του ενηλίκου ατόμου και του κοριτσιού. Φυσικά υπάρχουν και άλλα. Σε κάθε περίπτωση θα βρούμε πολλά και διαφορετικά στοιχεία που κάνουν τον κάθε άνθρωπο μια ξεχωριστή περίπτωση.
ΕΝΑ ΚΟΡΙΤΣΙ ΚΑΚΟΠΟΙΕΙΤΑΙ: ΤΟ ΤΡΑΥΜΑ
Ας ξεκινήσουμε όμως από αυτό που τραβά πιο πολύ την ερωτική προσοχή του ενήλικου ανθρώπου σε ένα μικρό κορίτσι. Βλέπει σε αυτό ένα παιδί. Υπάρχει ένα χάσμα στον ψυχικό του κόσμο: Η παιδική αθωότητα που δεν έχει ζήσει όπως, κατά βάθος, θα ήθελε. Αυτό του δημιουργεί μια έλξη. Σε αυτό το κορίτσι δεν βλέπει αυτό που είναι πραγματικά. Δημιουργεί προβολές, το επιφορτίζει με αυτά τα στοιχεία που αυτός δεν είχε γνωρίσει στην παιδική του ηλικία. Μπορούμε εδώ να δούμε μια ναρκισσιστική νεύρωση, ο ενήλικας έχει ερωτευτεί τον ίδιο τον εαυτό του και αυτές οι προβολές τον διεγείρουν ερωτικά.
Στην πραγματικότητα το θέμα είναι περίπλοκο. Στις περισσότερες περιπτώσεις δεν έχει περάσει με ομαλό τρόπο το οιδιπόδειο σύμπλεγμα. Ψάχνει να βρει ακόμα τη μητέρα του και αυτό τον «τραβά» στην παιδική του ηλικία για να ανακαλύψει αυτά τα στοιχεία που του λείπουν. Υπάρχουν, βέβαια, και οι περιπτώσεις που ο πατέρας παίζει σημαντικό ρόλο όταν η μητέρα δεν επικοινωνεί. Αν, σε αυτή την περίπτωση, ο πατέρας δεν παρέχει την επικοινωνία που θα οδηγήσει το παιδί σε μια ολοκλήρωση του χαρακτήρα του, τότε το χάσμα παραμένει και γίνεται τραύμα.
Στην ψυχανάλυση ξέρουμε ότι το ψυχικό τραύμα παράγεται όταν ο άνθρωπος γνωρίζει την απόλαυση. Εκεί αισθάνεται ασφαλής και ολοκληρωμένος. Όμως, η πραγματικότητα είναι πολύ διαφορετική και αυτό το ξέρει γιατί το ζει κάθε φορά. Η μεγάλη διαφορά μεταξύ πραγματικότητας και απόλαυσης δημιουργεί το ψυχικό τραύμα.
ΕΝΑ ΚΟΡΙΤΣΙ ΚΑΚΟΠΟΙΕΙΤΑΙ: Η ΨΥΧΩΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ
Ο ενήλικας που έλκεται ερωτικά από ένα παιδί έχει μέσα του το ψυχικό τραύμα που έχει παραχθεί με κάποιο τρόπο, όπως περιγράψαμε πιο πάνω. Η κάθε περίπτωση είναι διαφορετική. Ο άνθρωπος που κακοποιεί ερωτικά ένα κορίτσι δεν έχει ερωτευτεί αυτό το παιδί, αλλά τον ίδιο τον εαυτό του, σε αυτό το εύρος της ηλικίας. Κατά συνέπεια, δεν μπορεί να δώσει τίποτε στο παιδί. Αντίθετα θέλει να του πάρει. Αν αυτό δε δεχτεί, τότε θα το πάρει με τη βία. Το θέλει και το απαιτεί γιατί αυτό νομίζει ότι είναι που του λείπει.
«Ένα κορίτσι κακοποιείται: το ψυχικό
τραύμα, πιθανώς, να την ακολουθεί σε όλη της τη ζωή.»
Το ψυχικό του τραύμα τον έχει οδηγήσει σε μια ψυχωτική κατάσταση από την οποία δεν μπορεί να βγει εύκολα. Στις περισσότερες περιπτώσεις η έξοδος είναι αδύνατη. Παίρνει σεξουαλική ευχαρίστηση από τη συνεύρεση με ένα μικρό κορίτσι. Μετά καταλαβαίνει ότι αυτό δεν ήταν ό,τι έψαχνε. Πάει να κυνηγήσει για να βρει το επόμενο θύμα του. Αυτή η πορεία δεν έχει τέλος. Μόνο η θεραπεία θα το βγάλει σε ένα δρόμο όπου θα βλέπει, προοδευτικά, πιο καθαρά αυτό που είναι πραγματικό.
Έχουμε δει ότι το τραύμα αυτού του ανθρώπου, στην παιδική του ηλικία, τον έχει οδηγήσει σε ένα δρόμο: Δεν είναι αυτός που η κοινωνία δέχεται ως αρμοστή συμπεριφορά. Παράγει όμως ένα άλλο τραύμα, σε έναν άλλο άνθρωπο.
ΕΝΑ ΚΟΡΙΤΣΙ ΚΑΚΟΠΟΙΕΙΤΑΙ: Η ΠΡΟΛΗΨΗ
Το μικρό κορίτσι δέχεται μια επίθεση. Αυτή δεν εκδηλώνεται μόνο στο σώμα της. Το πιο σημαντικό είναι ότι πληγώνει την ψυχή της. Η σωματική επίθεση είναι λογικό να ιαθεί, μετά από κάποιο καιρό. Το ψυχικό τραύμα, πιθανώς, να την ακολουθεί σε όλη της τη ζωή. Αν δεν καταφέρει μόνη της να απαλλαγεί από αυτό, τότε θα πρέπει να απευθυνθεί σε κάποιο ψυχοθεραπευτή.
Αυτό το παιδί μπορεί να έχει ξεφύγει από τον έλεγχο των δικών της. Ίσως αυτός ο έλεγχος δεν ήταν όσο έπρεπε στενός: δημιουργούσε είτε απωθητικές τάσεις είτε παράλογες ελευθερίες. Οι πρώτες γίνονται όταν αυτός ο έλεγχος είναι παράλογα ασφυκτικός. Οι δεύτερες όταν νομίζουμε ότι ο νέος άνθρωπος μπορεί να ζήσει με ασφάλεια χωρίς εμάς. Το νόημα της εκπαίδευσης απουσιάζει. Πολύ περισσότερο, αυτή η εκπαίδευση δεν έχει κάνει αυτό το έργο που θα θέλαμε. Δεν κατάφερε να διαμορφώσει τον άνθρωπο έτσι ώστε να του δώσει άμυνες.
Αυτό που θα πρέπει να δούμε είναι τι θα πρέπει να κάνουμε πριν φτάσουμε στο στάδιο της επιβολής ποινικών κυρώσεων. Το πιο σωστό θα ήταν να προλάβουμε μια κακή πράξη παρά να τιμωρήσουμε έναν άνθρωπο. Με την ανάλυση που έχουμε κάνει μπορεί κάποιος εύκολα να συμπεράνει τι θα πρέπει να πράξει στη διαπαιδαγώγηση του παιδιού του και τι θα πρέπει να αποφύγει. Με άλλο λόγια, τι θα πρέπει να γίνει για να προσεγγίσουμε μια υγιή κοινωνία.
*Ο Γιάννης Φραγκούλης είναι ψυχαναλυτής.
