Ποιος είναι ο ρόλος της γυναίκας, πιο ειδικά μέσα στο αστικό τοπίο; Ποιο είναι το ειδικό βάρος της; Πόσες λίγες φορές, αλήθεια, έχουμε σκεφτεί για του ρόλους που μία γυναίκα καλείται να παίξει μέσα στην αστική κοινωνία, υπό το βάρος όλων αυτών που βαρύνουν τη θέση της στην κοινωνία. Ας μείνουμε λίγο στο σώμα.
Το σώμα της γυναίκας τραβάει τα βλέμματα που το βλέπουν πολλές φορές ηδονικά. Το σώμα σα σχήμα έχει κάποια προαπαιτούμενα. Από την αρχαία εποχή μέχρι σήμερα δεν παύει ο άντρας να ασχολείται με αυτό το σώμα με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους. Όλοι αυτοί σημασιοδοτούν τις αντιλήψεις των αντρών και των γυναικών για το γυναικείο σώμα. Είναι αυτό που τόσο έχει υμνηθεί όσο έχει κατηγορηθεί και υπονομευθεί από στοχαστές, ποιητές, λογοτέχνες και εικαστικούς και από τα δύο φύλα. Με όλο αυτό το λόγο δεν μπορούμε παρά να μιλάμε για μία πολυσημεία του γυναικείου σώματος. Δηλαδή, οι έννοιες που βγαίνουν από αυτό είναι πολλές και διαφορετικές, όσο και να φαίνεται περίεργο. Ας τις δούμε, σε σχέση με το αστικό περιβάλλον.
Η μητέρα, είναι η πρώτη που μας έρχεται στο μυαλό. Αυτή που από το σώμα της βγαίνει το νέο μέλος της κοινωνίας, αυτή που ζει το θάνατο του εμβρύου και τη ανάσταση του νεογνού αυτή ακριβώς τη στιγμή που γεννά. Μετά, με το ίδιο το σώμα της, το μεγαλώνει και το φτάνει σε ένα σημείο να μπορεί να αντιμετωπίσει όλο και περισσότερο τα προβλήματα του κόσμου. Είναι το παιδί της και είναι η μάνα του. Δύο έννοιες που ο άνθρωπος ποτέ δεν μπορεί να ξεχάσει, όσο φορτισμένες είναι θετικά ή αρνητικά από τις συμπεριφορές που εγγράφονται από και προς το παιδί. Αλλά θα είναι η μάνα του.
Η ερωμένη. Σε ηλικία που η λίμπιντό της έχει αναπτυχθεί, αισθάνεται την ανάγκη να κάνει έρωτα. Για την αναπαραγωγή και την απόλαυση. Και για τα δύο. Όσο οι περιορισμοί των θρησκειών προσπάθησαν να περιορίσουν την απόλαυση, η γυναίκα δεν μπορεί να την αρνηθεί με τίποτε. Την αποζητά και τη δίνει. Ο άνθρωπος μέσω της απόλαυσης καταλαβαίνει αυτό που γίνεται γύρω του, αυτό που λέμε «πραγματικότητα», μαθαίνει και κρίνει. Το όχημα για την επίτευξη αυτής της σημαντικής ψυχικής λειτουργίας είναι το σώμα, το γυναικείο και το αντρικό. Και η απόλαυση είναι το μεγάλο ζητούμενο στην ψυχολογία από αρχαιοτάτων ετών, μέχρι τις ταοϊστικές απελευθερωμένες αντιλήψεις.
Η νοικοκυρά. Αυτή που κανονίζει το σπίτι, τις συνθήκες διαβίωσης, την απόλαυση, πάλι, που θα πάρουμε με άλλους τρόπους ψευδοερωτικούς. Το φαγητό, το όμορφο περιβάλλον, το σπιτικό έτσι όπως μας αρέσει, είναι πρακτικές που το γυναικείο μυαλό και το ένστικτο της λειτουργούν προς αυτή την κατεύθυνση. Αυτά τα δύο η γυναίκα, από πολύ μικρό παιδί, από βρέφος, έχει μάθει να τα αναπτύσσει, από το οικείο περιβάλλον, πρώτα, και από τον κοινωνικό περίγυρο, κατόπιν. Γράφονται στο ασυνείδητό της και ανασύρονται με την πρώτη ευκαιρία φτιάχνοντας μία μοναδική «πραγματικότητα» για τον κάθε άνθρωπο.
Η εργαζόμενη που συνδυάζει το δρων πρόσωπο στην κοινωνία, που πνίγει τον ερωτισμό της μέσα στις συνθήκες παραγωγής, μέσα στην αλλοτρίωση που δέχεται από τις παραγωγικές δυνάμεις, στον εργασιακό της χώρο. Και αναπτύσσεται. Το σώμα πλέον χάνει όλο και περισσότερο τη σημασία του. Γίνεται χρηστικό αντικείμενο και ελαχιστοποιείται η σημαντικότητά του, με έναν τρόπο βάρβαρο και απαξιωτικό.
Αυτό το σώμα της γυναίκας-ερωμένης-συζύγου-νοικοκυράς-μάνας-εργαζόμενης δεν είναι πλέον το συγκεκριμένο σώμα, αλλά ένα σώμα, ένα οποιοδήποτε σώμα στον κόσμο. Η αλλοτρίωσή του το έχει κάνει σημαίνον, άρα αυθαίρετο, εκτεθειμένο σε πολλές ερμηνείες, ακόμη και σε αυτές που δεν τις έχει σκεφτεί αυτή ούτε κανένας, αλλά έρχονται μέσα από την παραγωγική διαδικασία του λόγου της κοινωνίας. Το σώμα, μέσα από την κοινωνικοποίησή του, αποκτά την αυθαίρετη έννοια, ως σημαίνον, και μπορεί πλέον να γεννήσει νέες έννοιες, μέσα από την επαφή από τα σημαίνοντα που έτσι νοηματοδοτούν, γίνεται ξανά το γυναικείο σώμα μητρικό, χωρίς να το ξέρει και να το επιδιώκει. Αυτή η παραγωγική διαδικασία του λόγου, όπου ο άντρας έχει βοηθητικό ρόλο, αναπτύσσει, μέσα από το λόγο της κοινωνίας, τον πολιτισμό και της ιστορία αυτής της κοινωνίας όπου τα σώματα εγγράφουν τη διαδρομή τους.
Επειδή η γυναίκα μπορεί, μόνο αυτή, να βιώσει το θάνατο και τη γέννηση, συγχρόνως, μέσα στο σώμα της, ξέρει πολύ καλά ότι ο λόγος θα πρέπει να μην είναι στεγνά συμπερασματικός, αν θέλουμε να παράγουμε και να αναπαράγουμε το λόγο στην κοινωνία. Και το κάνει. Τι γίνεται όμως όταν αποποιείται αυτό το ρόλο;
Η απώθηση του γυναικείου λόγου, όπως το αναφέρουμε πιο πάνω, από την ίδια τη γυναίκα δημιουργεί συγκρούσεις. Είναι μία από τις σοβαρές αιτίες για την ανάπτυξη των νευρώσεων και των υστεριών που φτάνουν πολύ συχνά στο ψυχωτικό πεδίο. Έχει ένα ρόλο βασικό για την αναπαραγωγή και τον αρνείται. Το ίδιο το σώμα της αντιδρά. Η απόλαυση φρακάρει, η αντίληψη της «πραγματικότητας» είναι αδύνατη, η μόνη λύτρωσή της είναι ο ναρκισσισμός, ο οποίος όμως δημιουργεί επιπρόσθετη νεύρωση και τελικά υστερία.
Το σώμα της εκμηδενίζεται, από αυτή την ίδια, όταν δέχεται να ακολουθήσει τις νόρμες που η κοινωνία έχει θέσει, αυτές που είναι απόρροια ενός άγονου αντρικού λόγου που μόνο τη βία ξέρει να επιδεικνύει. Αυτός ο δεσποτικός λόγος ξέρει μόνο να σκοτώνει το καινούργιο μόλις έχει γεννηθεί, αγαπά το παλιό, μέσα από μία νεκροφιλική τάση, όπως λατρεύει οτιδήποτε είναι μηχανικό και αποστρέφεται τη σωματική ευχαρίστηση. Με αυτό τον τρόπο έρχεται η βία στο γυναικείο λόγο.
Αυτή όμως η βία είναι άλογη. Δεν ξέρει να εκφράζεται και βρίσκει τον παράλογο τρόπο, αυτόν εξασκεί, ξέρει να σκοτώνει βάναυσα, οτιδήποτε δεν της αρέσει. Τι της αρέσει όμως; Μόνο το τραύμα της. Αυτό με το οποίο έχει μάθει να ζει και αυτό στο οποίο έχει εκπαιδευτεί από αυτούς που θέλουν μία ετοιμοθάνατη κοινωνία, απαρνούμενοι τον ηδονισμό και την απόλαυση, αυτά που τα χαρακτηρίζουν ως αμαρτίες. Είναι η αμαρτία απόλαυση; Μήπως η απόλαυση είναι αμαρτία; Εδώ ο Ιωάννης μπερδεύεται. Έχει μπερδευτεί με τον ίδιο το λόγο του που αριστοτεχνικά τόσο φόβο έσπειρε.
Κάθεται μπροστά σε ένα τεράστιο κτήριο. Το σώμα της κοινωνίας συνθλίβει το σώμα της γυναίκας. Αναρωτιέται. Ποια είναι η μοίρα της; Ποιος είναι ο πραγματικός ρόλος της; Ποιος είναι αυτός ο ρόλος που η κοινωνία, στην οποία ζει, της προσφέρει; Μπερδεύεται. Προσπαθεί να βρει μία λύση. Αν αφήσει το σώμα της να της υποδείξει ένα δρόμο, ένα ταό, μπορεί να τη βρει. Αν το καταπιέσει θα χτυπά το σώμα της στα αδιέξοδα του μυαλού της. Δεν φταίει μόνο αυτή. Έχει ένα μερίδιο ευθύνης, αλλά είναι μικρό.
Άσε τους άλλους, άκου τον παλμό σου, το τύπο της καρδιάς σου, αφουγκράσου την ψυχή σου. Σου μιλούν και δεν τους ακούς. Κάνε λίγο σιωπή για να βρεις τον εαυτό σου. Πορέψου με τους άντρες που έχουν κάνει το ίδιο ταξίδι με εσένα. Αυτοί είναι οι σύντροφοί σου. Μαζί θα κάνετε το ταξίδι της ζωής σας για να βρείτε τη φύση σας, τη γόνιμη και εποικοδομητική απόλαυση, αυτή που θα γεννήσει το παιδί σας.
Φωτογραφία: Γιώργος Πιπέλιας
Κείμενο: Γιάννης Φραγκούλης
