ΠΟΛΙΤΙΚΗ
ΔΩΣΤΕ ΛΟΥΛΟΥΔΙΑ ΣΤΟΥΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΕΣ ΠΟΥ ΑΠΕΤΥΧΑΝ
Η δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη: γράφει ο Τάσος Κατσαρός
Με βάση την δημοσίευση δύο φωτογραφιών που βρέθηκαν ξεχασμένες στο συρτάρι του σπιτιού μου, που περιλαμβάνουν πρόσωπα από μια παρέα της ΕΔΑ Θεσσαλονίκης (μαζί μ’ αυτούς και τον πατέρα μου Άγγελο Κατσαρό), που είχαν πάει εκδρομή το καλοκαίρι του 1965 στον Άη Στράτη, θα αναφερθώ στην ημέρα της δολοφονικής επίθεσης κατά του Γρηγόρη Λαμπράκη. Όλοι οι άνθρωποι της φωτογραφίας συμμετείχαν στην προετοιμασία της συγκέντρωσης. Έτσι, σ’ αυτό το άρθρο περιέχονται στοιχεία από δικές τους μαρτυρίες, όπως και μαρτυρίες άλλων ανθρώπων που βρίσκονταν την ημέρα εκείνη στον τόπο της συγκέντρωσης.
Η ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ ΤΟΥ ΓΡΗΓΟΡΗ ΛΑΜΠΡΑΚΗ: Η ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ
Στις 22 Μαΐου 1963 ήταν προγραμματισμένη να γίνει στη Θεσσαλονίκη συγκέντρωση της Επιτροπής για τη Διεθνή Ύφεση και Ειρήνη. Ομιλητής ήταν ο Γρηγόρης Λαμπράκης.
Ένα χρόνο πριν είχε προηγηθεί η κρίση των πυραύλων της Κούβας που παραλίγο να προκαλέσει στην ανθρωπότητα έναν πυρηνικό πόλεμο. Το διεθνές αλλά και το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα έριξε όλες του τις δυνάμεις για τη δημιουργία φιλειρηνικού κινήματος. Ο Λαμπράκης ήταν μέλος του Παγκόσμιου Συνδέσμου Νέων για τον Πυρηνικό Αφοπλισμό. Ήρθε στη Θεσσαλονίκη γι’ αυτόν τον σκοπό. Στην ομιλία του δε, συμπεριελάμβανε κομμάτια απ’ τις ομιλίες του Μπέρτραντ Ράσσελ επικεφαλής του Συνδέσμου.
«Η δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη:
η Ασφάλεια τον είχε απειλήσει ότι
αν δεχόταν να γίνει η εκδήλωση,
θα του έκλεινε το μαγαζί.»
Αρχικά η συγκέντρωση είχε οριστεί να γίνει στο Πικαντίλι, στην πλατεία Αριστοτέλους λίγες εκατοντάδες μέτρα απ’ τον τόπο δολοφονίας του βουλευτή. Όταν όμως το μέλος της ΕΔΑ που είχε προπληρώσει το αντίτιμο πήγε στο χώρο για να κανονίσει τις τελευταίες λεπτομέρειες βρέθηκε μπροστά σε μια έκπληξη. Όπως μου είχε πει παλιότερα ο Άγγελος, ο ιδιοκτήτης τρομοκρατημένος του έδωσε πίσω τα χρήματα και μ” έναν φοβισμένο τρόπο του είπε: «Πάρε τα λεφτά και φύγετε, φύγετε». Δεν υπήρξε αμφιβολία ότι η Ασφάλεια τον είχε απειλήσει ότι αν δεχόταν να γίνει η εκδήλωση, θα του έκλεινε το μαγαζί. Την τελευταία στιγμή βρέθηκε η λύση να γίνει η συγκέντρωση στα γραφεία του Δημοκρατικού Συνδικαλιστικού Κινήματος, στην οδό Ερμού 21 με Σπανδωνή γωνία. Μερικές εκατοντάδες μέτρα απ’ τον προαναγγελθέντα χώρο της εκδήλωσης.
Η ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ ΤΟΥ ΓΡΗΓΟΡΗ ΛΑΜΠΡΑΚΗ: ΤΟ ΠΑΡΑΚΡΑΤΟΣ
Ο ρόλος του Άγγελου ήταν να παραμείνει στο Πικαντίλι και να ενημερώνει τον κόσμο για τη νέα διεύθυνση της συγκέντρωσης. Η ώρα είχε περάσει κι ετοιμαζόταν να πάει κι αυτός ώσπου εμφανίστηκε μια ομάδα νέων της ΕΔΑ που του λένε: «Δεν καταφέραμε να μπούμε μέσα. Οι παρακρατικοί μας τσάκισαν στο ξύλο με σιδερογροθιές». «Δεν πειράζει», τους λέει, «Πάμε μαζί».
Οι παρακρατικοί εκτός από τον υπόκοσμο και τους ακροδεξιούς είχαν μαζί τους κι οργανωμένα σωματεία όπως αυτό του ΟΑΣΘ και των Λιμενεργατών. Όπως μου είχε εκμυστηρευτεί ο Άγγελος αλλά και ο Μόρφης Στεφούδης. Εκείνα τα χρόνια είχαν πιάσει την είσοδο του Εργατικού Κέντρου Θεσσαλονίκης (ΕΚΘ) οι παρακρατικοί με την Ασφάλεια και χτυπούσαν αριστερούς συνδικαλιστές.
«Γνωρίζαμε από πριν ότι θα τρώγαμε ένα κάρο ξύλο αν θα πηγαίναμε στις συγκεντρώσεις του ΕΚΘ αλλά έπρεπε να πάμε για να βάλουμε τα δικά μας αίτημα στους εργάτες. Οι παρακρατικοί πετάγονταν απ’ τα στενά και με υπόδειξη της Ασφάλειας μας επιτίθονταν με σιδερογροθιές και ρόπαλα, δίνοντας την εικόνα μιας ζούγκλας που σου επιτίθενται από παντού τα άγρια θηρία».
Η ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ ΤΟΥ ΓΡΗΓΟΡΗ ΛΑΜΠΡΑΚΗ: ΟΙ ΔΙΑΔΗΛΩΤΕΣ
Σε λίγα λεπτά η ομάδα των διαδηλωτών φθάνει στον χώρο συγκέντρωσης. Ο Άγγελος επικεφαλής, ανοίγει την πρώτη αλυσίδα των αστυνομικών και περνάνε. Σε λίγα μέτρα βρίσκονται μπροστά στο μπλόκο των παρακρατικών που με ρόπαλα και ξύλα με καρφιά απειλούν τον συγκεντρωμένο κόσμο μέσα στο κτίριο. Με μια δυναμική κίνηση σπάνε τον κλοιό και με γρήγορο βήμα περνάνε στο χώρο της συγκέντρωσης.
«Η δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη:
τα τζάμια έπεφταν πάνω
στα κεφάλια των διαδηλωτών.»
Με το που βάζει μέσα τους νέους, ο Άγγελος αισθάνεται πίσω του κάποιους να προσπαθούν κι αυτοί να μπουν μέσα στο κτίριο. Γυρνώντας πίσω το κεφάλι του και θεωρώντας ότι είναι δικοί τους τούς λέει με έναν απότομο τρόπο: «Ελάτε μέσα ρε παιδιά». Αυτοί με το που άκουσαν αυτό τρανταχτήκαν και γύρισαν πίσω. Ήταν παρακρατικοί που αιφνιδιάστηκαν κι επέστρεψαν στις εστίες τους.
Η πόρτα κάτω κλείνει. Ο τελευταίος διαδηλωτής ήταν ο Άγγελος. «Η ομιλία είχε μόλις ξεκινήσει και γύρω απ” την πόρτα υπήρχαν παντού σπασμένα γυαλιά. Απ’ τις πέτρες που πετούσαν ανενόχλητοι οι παρακρατικοί, τα τζάμια έπεφταν πάνω στα κεφάλια των διαδηλωτών που βρίσκονταν μέσα, μπροστά στην είσοδο του κτιρίου. Παρά την άγρια τρομοκρατία, στη συγκέντρωση είχαν καταφέρει να φθάσουν αρκετές εκατοντάδες κόσμου, μπορεί και χίλια άτομα».
Η ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ ΤΟΥ ΓΡΗΓΟΡΗ ΛΑΜΠΡΑΚΗ: Ο ΣΤΟΧΟΣ
Ο Λαμπράκης ολοκλήρωνε την ομιλία του με έκκληση για παγκόσμια ειρήνη και αφοπλισμό των πυρηνικών όπλων, αλλά και με προτροπή προς τους Διοικητές της χωροφυλακής και της αστυνομίας να προστατέψουν τη ζωή του και τις ζωές των διαδηλωτών.
Λίγο πριν τη συγκέντρωση στη διαδρομή απ’ το Ξενοδοχείο Κοσμοπολίτ προς τον χώρο ομιλίας, δέχτηκε πισώπλατο χτύπημα στο κεφάλι μάλλον από σιδερογροθιά. Η ομιλία τελειώνει και ο κόσμος πρέπει να βγει έξω. Ο Λαμπράκης κατεβαίνει τις σκάλες και βγαίνει ατρόμητος έξω απ’ το κτίριο. Ένας χωροφύλακας που ήταν έξω, στην είσοδο του κτιρίου, κλείνει την πόρτα και λέει: «Θα βγαίνετε λίγοι λίγο». Προφανώς είχε εντολή να μην βγει πολύς κόσμος έξω και χαθεί ο Λαμπράκης από στόχος.
Μία απόπειρα διαπραγμάτευσης που έγινε απ’ την αστυνομία να έρθουν λεωφορεία του ΟΑΣΘ για να πάρουν τους διαδηλωτές, βρήκε την άρνηση των ανθρώπων της ΕΔΑ, αφού σε μία παλιότερη περίπτωση που είχαν δεχθεί, τους περίμεναν πιο κάτω παρακρατικοί και
ασφαλίτες και τους χτύπησαν άσχημα.
Σ” αυτήν την δεκάδα που πρόλαβαν να βγουν έξω με τον Λαμπράκη ήταν: ο Σύλλας Παπαδημητρίου, δικηγόρος, ο Σπύρος Σακκέτας, μέλος της Νεολαίας ΕΔΑ, και ο Νίκος Τζένας, μέλος της Διοικούσας Επιτροπής της ΕΔΑ και πρώην μαυροσκούφης του Άρη Βελουχιώτη. Ήταν ένας απ’ αυτούς που τον ακολούθησαν όταν ο Άρης αρνήθηκε να παραδώσει τα όπλα. Τον θυμάμαι αμυδρά σαν παιδάκι όταν είχε έρθει μια φορά σπίτι μας.
«Η δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη:
εξουδετέρωσε τον δολοφόνο Εμμανουηλίδη.»
Σ’ αυτήν τη δεκάδα ήταν επίσης ο παλαίμαχος εκδότης και τυπογράφος Νίκος Καστρινός που, κατά τον Μορφή Στεφούδη, ήταν αναρχοσυνδικαλιστής. Παρόλη τη διαφορετική πολιτική του κατεύθυνση αγαπούσε και στήριζε τους ανθρώπους της αριστεράς.
Η ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ ΤΟΥ ΓΡΗΓΟΡΗ ΛΑΜΠΡΑΚΗ: Ο ΤΙΓΡΗΣ
Φυσικά στην ομάδα που κατάφερε να βγει απ’ το κτίριο ήταν ο Μανώλης Χατζηαποστόλου «Τίγρης» που όρμησε ενστικτωδώς πάνω στο τρίκυκλο και εξουδετέρωσε τον δολοφόνο Εμμανουηλίδη. Ο «Τίγρης» ήταν ο πολυτιμότερος άνθρωπος της υπόθεσης, αφού χάρη σ’ αυτόν η Ασφάλεια έχασε την ευκαιρία να παρουσιάσει τη δολοφονία ως αυτοκινητιστικό ατύχημα.
Δίπλα του βρισκόταν ο Κώστα Βέρρος επαγγελματικό στέλεχος της ΕΔΑ. Ήταν αυτός που μετά το χτύπημα έβαλε τον Λαμπράκη σ’ ένα αυτοκίνητο που εμφανίστηκε σαν από μηχανής θεός, ενώ η κυκλοφορία είχε διακοπεί. Στο πίσω κάθισμα του αυτοκινήτου βρίσκονταν όμως ένας χωροφύλακας. Η σκηνή φαίνεται καλά στην ταινία του Γαβρά.
Ο Βέρρος είναι αυτός που πετάει έξω τον χωροφύλακα και κάθεται αυτός, προτρέποντας τον οδηγό να πάει στο Α” βοηθειών. Στην μετέπειτα έρευνα που έκανε ο τότε δημοσιογράφος της Αυγής, Γιάννης Βούλτεψης, το αυτοκίνητο αυτό το οδηγούσε αστυνομικός και προσωπικός οδηγός του Υπουργού Βορείου Ελλάδος Γ. Χολέβα που ήταν και σύνδεσμος με το παρακράτος.
Ο τελευταίος διαδηλωτής που βγήκε απ” το κτίριο πριν προλάβει ο αστυνομικός να κλείσει την πόρτα ήταν ο Άγγελος Κατσαρός. Όπως μου είχε διηγηθεί όλα έγιναν αστραπιαία. Άκουσε έναν δυνατό θόρυβο και μόλις πρόλαβε να δει με την άκρη των ματιών του τον Λαμπράκη να πέφτει κάτω και μετά χαμός!
Ο υπόλοιπος κόσμος βρίσκονταν μέσα στο κτίριο χωρίς να μπορεί να αντιδράσει γιατί δεν είχε καταλάβει τι ακριβώς είχε συμβεί, αρκετή ώρα μετά το συμβάν.
Στο τρίτο και τελευταίο μέρος θα επιχειρηθεί να γίνει μια διαφορετική προσέγγιση της ιστορίας του χθες ως το σήμερα.
Τι τελικά άφησε εκείνη η εποχή;
