ΈΧΟΥΜΕ ΠΟΛΥ ΔΡΟΜΟ ΑΚΟΜΑ
Συνέντευξη στον Κώστα Γ. Καρδερίνη
Ο Γιάννης Τσαρούχης μετέφρασε Ευριπίδη (Ορέστης, Τρωάδες) και Σοφοκλή (Επτά επί Θήβας). Έκανε ελεύθερες αποδόσεις χωρίς ρίμα σε πολύ καθημερινή γλώσσα, χρησιμοποιώντας μόνο την ποίηση και τη μουσικότητα της εκφοράς του κοινού λόγου. Για τον Ορέστη ήθελε να κάνει δεύτερη, ακόμη πιο τολμηρή και καθομιλουμένη, μεταφορά αλλά τον πρόλαβε… ο θάνατος. Σχέδια υλοποιήσιμα είχε και για τις Τρωάδες, ως γνωστόν.
Ο Σίμος Κακάλας φρονεί ότι ο Ορέστης ξεπερνά τα όρια της τραγωδίας και ψάχνει μαζί του από σκηνής το πλαίσιο επικοινωνίας με το κοινό. Οι πολιτικοί εκμεταλλεύονται την υποκριτική για να περάσουν τα ψέματά τους ενώ εμείς προσπαθούμε μέσα από το ψέμα να πούμε αλήθεια, λέει χαρακτηριστικά. Στο μυαλό του τριγυρίζει συνεχώς η φράση του έργου «Τάνταλος, ο ευτυχισμένος αυτός άνθρωπος» γιατί τα μαρτύριά μας είναι χειρότερα από εκείνου, πιστεύει. Τι άλλο συλλογάται όμως;
Γιατί ο Ορέστης, από τις μεταφράσεις του Τσαρούχη;
Ο Ορέστης είναι… τρεις νέοι στους οποίους έχει κληροδοτηθεί ένα προπατορικό αμάρτημα από την εποχή του Τάνταλου, του προπάππου τους, και βρίσκονται σήμερα σε αδιέξοδο. Η λύση είναι να τα βάλουν όλα φωτιά: ο τρόπος να ξεφύγουν, μια και δεν έρχεται η υποσχεθείσα από τον Απόλλωνα βοήθεια. Ο θείος τους, ο Μενέλαος της Σπάρτης, είναι ένας κοινός πολιτικάντης που βαδίζει σύμφωνα με το συμφέρον του. Η λύση λοιπόν είναι να τα γκρεμίσουν όλα. Λέει ο Ορέστης σε κάποια στιγμή: αφού είναι να πάθουμε όλα αυτά, ας πάθει κι ο Μενέλαος μαζί μας, δεν μας νοιάζει.
Υπάρχουν άνθρωποι που σκέφτονται έτσι σήμερα;
Ένας ολόκληρος λαός σκέφτεται έτσι! Η αλήθεια είναι ότι όταν στριμώχνεις κάποιον σε μια γωνία για αρκετό καιρό, η έκβαση μπορεί να είναι απρόβλεπτη. Δεν είναι αυτό που προτείνω ως λύση, φυσικά, όμως είναι μια πραγματικότητα, η οποία αποτυπώνεται στον Ορέστη. Αυτήν τη στιγμή βιώνουμε μια τέτοια κατάσταση, είμαστε στη γωνία αρκετό καιρό.
Φαίνεται να βγαίνουμε απ” το τούνελ αυτό;
Να δούμε! Μακάρι! Μακάρι. Αρχίζει πλέον μια αντίδραση. Γιατί… πόσον καιρό θα στριμώξεις κάποιον; Ο κίνδυνος να γκρεμίσει τα πάντα, να κάνει κακό και σε σένα και στον εαυτό του, είναι ορατός και πάντα εκεί. Να γιατί διαλέξαμε αυτό το έργο, πραγματεύεται μια ανάλογη περίσταση.
Το βλέπουνε οι έξω, συνειδητοποιούνε τον κίνδυνο;
Νομίζω ότι τον αντιλαμβάνονται όλοι. Κάποιοι λιγότερο, κάποιοι περισσότερο. Η απελπισία είναι πολύ κακό μονοπάτι. Είμαστε στο όριο της απελπισίας.
Μαθαίνουμε να τιθασεύουμε το συναίσθημα με τη φρόνηση;
Έχουμε πολύ δρόμο ακόμα. Πέρασαν εκατοντάδες χρόνια, μην πω χιλιάδες, που δεν το έχουμε ακόμη καταφέρει αυτό. Ίσως θα πρέπει απλά να δεχτούμε αυτό που είμαστε. Και ίσως να μας πάρουν τότε κι άλλοι στα σοβαρά. Αν ορθώσεις το ανάστημά σου και πεις, εγώ αυτός είμαι με τα καλά μου και τα κακά μου, όπως όλοι… Υπάρχει άνθρωπος που να “ναι ιδανικός, ή κάποιος λαός που να είναι τέλειος; Άσχετα από το τι πιστεύουν οι λαοί για τους εαυτούς τους. Ο κάθε λαός θεωρεί ότι είναι ο καλύτερος στη Γη. Πέρα απ” αυτό, ας δούμε ότι είμαστε άνθρωποι. Κι οι χαρακτήρες αυτής της τραγωδίας δεν είναι ιερά τέρατα, ανθρώπους αντιπροσωπεύουνε, ειδικά στον Ευριπίδη.
Το εδώ τραγικό τέλος του Ευριπίδη ήταν ατύχημα;
Τον έφαγαν λιοντάρια ή σκυλιά; Χάνεται μεταξύ ιστορίας και μύθου. Δεν ξέρεις αν είναι αλήθεια. Με στεναχωρούσε πάντα αυτό. Ήρθε εδώ στη Μακεδονία να βρει την ησυχία του και του συνέβη αυτό. Είναι κωμικοτραγικό. Μάλλον τυχαία το έπαθε. Βασανίστηκε πολύ στη ζωή του ο Ευριπίδης. Είχε δυο γυναίκες που τον ταλαιπώρησαν. Οι συμπατριώτες του δεν τον παραδέχονταν. Ο Αριστοφάνης τού «τα έχωνε» συνέχεια. Η δημοκρατία της εποχής παρακμάζει και οι πολίτες παρασύρονται από δημαγωγούς που φωνάζουν δυνατά και διώχνουν έτσι ή αλλιώς όλους τους επιφανείς άνδρες.
Πώς επέλεξες τους Mohammad για τη μουσική της παράστασης;
Με τον Βελιώτη δουλεύουμε μαζί από το Λιωμένο Βούτυρο ήδη. Όταν άρχισα να ακούω Mohammad μου φάνηκε πολύ ταιριαστός ο ήχος τους με την τραγωδία. Κάναμε επιλογές από τις συνθέσεις τους. Κάποια στιγμή θα διασκευάσουν το περίφημο στάσιμο που έχει διασωθεί από τον Ορέστη του Ευριπίδη (με τη μουσική του ίδιου του δραματουργού). Σχεδιάζουμε να την ενσωματώσουμε στις παραστάσεις όταν θα είναι έτοιμη αυτή η διασκευή. Αναμένεται… Η μουσική τους είναι κάτι πολύ καινούργιο. Δεν ξέρω τι συναίσθημα θα προκαλέσει. Είμαι περίεργος να δω πώς θα λειτουργήσει.
Παράσταση και μουσική σε εξέλιξη λοιπόν;
Το ταξίδι τώρα ξεκινά. Από δω, απ” τη Θεσσαλονίκη. Η μουσική παίζει οργανικό ρόλο και είναι κομμάτι της παράστασης πολύ σημαντικό. Όπως και τα φώτα, τα οποία δεν είναι ακριβώς θεατρικά, είναι σκηνικά, κάποιες εστίες μέσα στο σκηνικό. Περιμένουμε πολλά για την εξέλιξή της από το κοινό. Θέλουμε να το συζητήσουμε στην παράσταση. Θ” ανοίξουμε διάλογο είτε στη μέση είτε στο τέλος του έργου, θα δούμε πώς.
Ο Ορέστης του Ευριπίδη, σε μετάφραση Τσαρούχη, στο Θέατρο Αυλαία ως και την Κυριακή 1η Μαρτίου. Τετάρτη ως και Σάββατο στις 9 μ.μ. και Κυριακή στις 7 μ.μ.
