ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ-ΑΠΟΔΟΣΗ ΤΙΜΗΣ
Κωνσταντίνος Θεοτόκης: γράφει ο Γιάννης Φραγκούλης
Ο Στέφανος-Κωνσταντίνος Θεοτόκης γεννήθηκε στις 13 Μαρτίου 1872 και πέθανε την 1η Ιουλίου 1923. Ήταν Έλληνας συγγραφέας και μεταφραστής. Σημαντικός εκπρόσωπος της Επτανησιακής Σχολής. Ασχολήθηκε τόσο με την πεζογραφία όσο και με την ποίηση. Μετέφρασε έργα των Ουίλλιαμ Σαίξπηρ, Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε, μεταξύ άλλων. Τα πιο γνωστά του έργα είναι οι νουβέλες «Η τιμή και το χρήμα» και «Κατάδικος», επίσης το μυθιστόρημά του «Οι σκλάβοι στα δεσμά τους».
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΘΕΟΤΟΚΗΣ: Η ΖΩΗ ΤΟΥ
Ο Κωνσταντίνος Θεοτόκης γεννήθηκε στην Κέρκυρα. Ήταν γόνος αριστοκρατικής οικογένειας. Ο πατέρας του ήταν ο Μάρκος Θεοτόκης και η μητέρα του η Αγγελική Πολυλά, ξαδέρφη του λόγιου Ιάκωβου Πολυλά. Τα μέλη της οικογένειάς του ασχολήθηκαν με την πολιτική και τη διπλωματία ήδη από τον 14ο αιώνα.
Φοίτησε στο Εκπαιδευτήριο Καποδίστριας. Στη συνέχεια στο Κερκυραϊκό Γυμνάσιο. Τέλος έκανε τις ανώτατες σπουδές του στο Παρίσι. Παρακολούθησε μαθήματα φιλολογίας, μαθηματικών, ιατρικής και χημείας. Ωστόσο δεν έλαβε κανένα πτυχίο. Εκτός της γαλλικής γλώσσας σπούδασε αγγλικά, γερμανικά, ιταλικά και λατινικά, αλλά και σανσκριτικά.
Έτσι πολύγλωσσος από νεαρά ηλικία, αφού γνώριζε ακόμη αρχαία περσικά, αρχαία ελληνικά και εβραϊκά, ασχολήθηκε εκτός της πεζογραφίας και της ποίησης, με τη μετάφραση. Σε ηλικία 19 ετών έγραψε στα γαλλικά το πρώτο του έργο, το «La vie des montagnes». Δημοσιεύθηκε από τον εκδοτικό οίκο Mercure de France. Την ίδια εποχή, το 1887. Εξέδωσε μία μελέτη για τον ηλεκτροχημικό τηλέγραφο και το επανδρωμένο (κυβερνούμενο) αερόστατο.
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΘΕΟΤΟΚΗΣ: ΟΙ ΣΠΟΥΔΕΣ
Το 1889 ξεκινά τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο της Σορβόνης. Δύο χρόνια αργότερα καταφεύγει στη Βενετία για οικονομικούς λόγους. Εκεί γνωρίζει την βαρώνη Ερνεστίνη φον Μάλοβιτς. Παρά τις αντιρρήσεις του πατέρα του την παντρεύεται δύο χρόνια αργότερα και αποκτά μαζί της μία κόρη.
Επιστρέφει στην Ελλάδα το 1895. Θα εγκατασταθεί στη Κέρκυρα, στον εξοχικό πύργο των Καρουσάδων. Συνδέθηκε με τον ποιητή Μαβίλη και προσχώρησε από τους πρώτους στο κίνημα του δημοτικισμού.
Από τότε φαίνεται ότι ασπάστηκε τις πρώτες σοσιαλιστικές ιδέες, από τις οποίες και διακρίνονται τα έργα του. Συμμετείχε στην επανάσταση της Κρήτης το 1896, ως εθελοντής και στον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897, στη Θεσσαλία, επικεφαλής δικού του σώματος.
Κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο έλαβε ενεργό μέρος στο κίνημα της Θεσσαλονίκης. Τότε έχασε ολόκληρη την προικώα περιουσία του στην Αυστρία, το 1917. Αναγκάσθηκε να δουλέψει αναλαμβάνοντας το γραφείο λογοκρισίας παντός εντύπου και αλληλογραφίας, θέση που διατήρησε για λίγο χρόνο.
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΘΕΟΤΟΚΗΣ: ΤΟ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΤΟΥ ΕΡΓΟ
Στην ελληνική λογοτεχνία η πεζογραφία του Κωνσταντίνου Θεοτόκη είχε σημαντική προσφορά. Στα εκτενή διηγήματά του: «Η τιμή και το χρήμα», «Η ζωή και ο θάνατος του Καραβέλα», «Ο κατάδικος» και «Οι σκλάβοι στα δεσμά τους» διακρίνεται η δραματικότητα της αφήγησης. Ακόμη η ρεαλιστική απόδοση της ζωής σε μια ηθογραφική ατμόσφαιρα, που διαπνέεται και από φιλοσοφική διάθεση.
Τα σύντομα διηγήματά του δημοσιεύτηκαν στην αρχή στο περιοδικό «Τέχνη» του Κ. Χατζόπουλου και στο «Νουμά». Αργότερα κυκλοφόρησαν με τον τίτλο «Κορφιάτικες ιστορίες». Αποδίδουν με απλότητα και λιτότητα την κερκυραϊκή ζωή της εποχής, με εικόνες αδρές και σκληρές.
Γεγονός είναι ότι επηρεάστηκε από το Νίτσε από την πρώιμη περίοδο της συγγραφικής του δραστηριότητας. Όταν, δηλαδή, έγραψε πεζογραφήματα όπως «Το πάθος» (1899) και διηγήματα όπως το «Πίστομα». Στη ποιητική του συγγραφή κυριαρχούν οι μεταφράσεις του Σαίξπηρ. Απέδωσε έμμετρα την «Τρικυμία», τον «Μάκβεθ», τον «Βασιλιά Ληρ» και τον «Οθέλλο». Επίσης μετέφρασε τα «Γεωργικά», του Βιργιλίου, τον «Έρμαν και Δωροθέα», του Γκαίτε, τον «Φαίδωνα», του Πλάτωνα. Από τη σανσκριτική τα «Σακούνταλα», «Μαλαβίκα» και «Αγνημίτρα». Έγραψε επίσης και μερικά σονέτα που διακρίνονταν για τη λεπτότητα του αισθήματος.
Ο Κωνσταντίνος Θεοτόκης γνώρισε το σοσιαλισμό. Συμμετείχε στην ίδρυση του Σοσιαλιστικού Ομίλου και του Αλληλοβοηθητικού Εργατικού Συνδέσμου Κερκύρας (1910-1914). Παράλληλα υποστήριξε το κίνημα για τη χειραφέτηση των γυναικών.
Πέθανε στην Κέρκυρα σε ηλικία 51 ετών, τον Ιούλιο του 1923, από καρκίνο.
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΘΕΟΤΟΚΗΣ: ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ
ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΑ
«Vie de montagne»,. Librairie Académique Didier, Perrin et Cie, Libraires-Editeurs, 1895. Επανέκδοση με ελληνική μετάφραση, Καστανιώτης 1999.
«Οι σκλάβοι στα δεσμά τους». Ελευθερουδάκης, 1922. Επανεκδόσεις: Κείμενα, 1970/1981, Σύγχρονη Εποχή 1987, Λιβάνης, 1991.
ΝΟΥΒΕΛΕΣ
«Η τιμή και το χρήμα», Ο Νουμάς, αρ. 487-497, 18 Τρυγητή-29 Δεκέμβρη 1912. Αυτοτελής έκδοση της «Συντροφιάς των Εννιά» από το Χρωμοτυπολιθογραφείο Αφών Ασπιώτη Κέρκυρας 1914. Επανεκδόσεις: Ελευθερουδάκης 1921, Κείμενα 1969/1978/1984, Γράμματα 1991, Νεφέλη 1993.
«Κατάδικος». Βασιλείου, 1919. Επανεκδόσεις: Βιβλιοθήκη Ελεύθερου Ανθρώπου 1934, Κείμενα 1973/1979, Εστία 1997, Νεφέλη 1990.
«Η ζωή και ο θάνατος του Καραβέλα». Λογοτεχνία, τ. Α΄, 15 Μαρ. 1920 (απόσπασμα) και Πρόοδος Βόλου, 11 Μαΐου-28 Ιουλίου 1920. Αυτοτελής έκδοση: Βασιλείου 1920. Επανεκδόσεις: Εστία 1990, Νεφέλη 1990, Δωρικός 1996.
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΘΕΟΤΟΚΗΣ: ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ
«Το βιο της κυράς Κερκύρας». Η Τέχνη, αρ. 1, Νοέμβριος 1898, σ.σ. 10-14, Αυτοτελής έκδοση: Κείμενα 1982, Νεφέλη 1993.
«Πίστομα!». Η Τέχνη, Ιανουάριος 1899, σ. 62.
«Πάθος». Η Τέχνη, αρ. 5-9, Μάρτιος-Ιούλιος 1899, σσ. 97-107, 143-156, 175-188 και 225-236. Αυτοτελής έκδοση: Γραφή 1980.
«Juventus Mundi». Ο Διόνυσος, τομ. Α΄, 1901, σ.σ. 187-189.
«Κασσώπη». Ο Διόνυσος, τομ. Β΄, 1902, σ.σ. 303-308 (απόσπασμα) και Ο Νουμάς, αρ. 93, 25 Απρίλη 1904, σσ. 2-12.
«Ακόμα;». Ο Νουμάς, αρ. 82, 8 Φλεβάρη 1904, σ.σ. 6-7.
«Υπόληψη». Ο Νουμάς, αρ. 135, 13 Φλεβάρη 1905, σ.σ. 2-12.
«Κάιν». Ο Νουμάς, αρ. 139, 13 Μάρτη 1905, σ.σ. 4-8.
«Απελλής». Ο Νουμάς, αρ. 144-146, 17 Απρίλη-1 Μάη 1905, σ.σ. 2-7, 2-6 και 2-11. [Αυτοτελής έκδοση: Κείμενα 1973/1982, Άγρα 1991.]
«Τίμιος κόσμος». Ο Νουμάς, αρ. 148, 15 Μάη 1905, σ.σ. 2-4.
«Ζωή του χωριού». Ο Νουμας, αρ. 151, 5 Θεριστή 1905, σ.σ. 3-9.
«Η παντρειά της Σταλαχτής». Ο Νουμάς, αρ. 167, 9 Οχτώβρη 1905, σ.σ. 2-12.
«Οι δυο αγάπες». Ο Νουμάς, αρ. 387-390, 11 Απρίλη-2 Μάη 1910, σ.σ. 2-7, 2-7, 2-7, 2-7.
«Αμάρτησε;». Κωνσταντίνου Φ. Σκόκου Εθνικόν Ημερολόγιον, έτος ΚΗ΄, 1913, σ.σ. 83-87.
«Κοσμογονία». Κερκυραϊκή Ανθολογία, χρ. Α΄, αρ. 2, 1 Νοεμβρίου 1915, σ.σ. 44-50.«Αγάπη Παράνομη» (απόσπασμα). Δοκιμασία, χρ. Α΄, τεύχος 2, Ιούλης-Αύγουστος 1973, σ.σ. 6-10. Αυτοτελής έκδοση: Καστανιώτης 1977/2022.
«Ο παπα-Ιορδάνης Περίχαρος και η ενορία του» (απόσπασμα). Συντεχνία, τεύχος 1-2, Γενάρης-Απρίλης 1974, σ.σ. 1-10 και 37-40. Αυτοτελής έκδοση: Συνέχεια 1994.
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΘΕΟΤΟΚΗΣ: ΤΑ ΑΛΛΑ ΕΡΓΑ ΤΟΥ
ΣΥΛΛΟΓΕΣ ΔΙΗΓΗΜΑΤΩΝ
Κορφιάτικες ιστορίες. Εταιρεία προς ενίσχυσιν των Επτανησιακών Μελετών, Κέρκυρα, 1935. Επανέκδοση: Κείμενα 1978/1982, Γαβριηλίδης 2005.
Η χάση του κόσμου, Το όνειρο του Σατνή, Κερκύρα: Ανέγδοτα Διηγήματα. Κείμενα, 1981.
ΜΕΛΕΤΕΣ
Οι ηλεκτροχημικοί τηλέγραφοι Βονέλλη και Κασέλλη: Φυλλάδιον Α΄: Ο τυποτηλέγραφος του Βονέλλη. Κέρκυρα, 1887.
Ιστορία της ινδικής λογοτεχνίας. Μ.Ι.Ε.Τ., 1993.
ΠΟΙΗΜΑΤΑ
Τα Σονέτα. Εισαγωγή-Επιμέλεια: Ορέστης Αλεξάκης, Ωκεανίδα, 1999.
ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ
Το δράμα που εσύνθεσε ο περίφημος Καλιδάσας, το ονομαζόμενο ο Αναγνωρισμός της Σακούνταλας. Χρωμοτυπολιθογραφείο Αφών Ασπιώτη, 1908.
Τα Γεωργικά του Βεργιλίου, Τυπογραφείο του Ερρίκου Λάουππ, Νεωτέρου, 1909. Επανέκδοση: Κείμενα 1970, Δρόμων 2013.
Νάλας και Νταμαγιάντη: Επεισόδιο του Μαχαμπχαράτα. Μετάφραση: Λορέντσος Μαβίλης, Κωνσταντίνος Θεοτόκης, Τυπογραφικά Καταστήματα Θ. Κασιμάτη και Κ. Ιωνά, 1914. Επανέκδοση: Ελευθερουδάκης 1928, Κείμενα 1983, Σελίδες 1990.
Σαίξπηρ, Ουίλλιαμ. Οθέλλος. Βασιλείου, 1915.
Σαίξπηρ, Ουίλλιαμ. Η τρικυμία. Τυπογραφικά Καταστήματα Θ. Κασιμάτη και Κ. Ιωνά, 1916. Επανέκδοση: Ελευθερουδάκης 1930.
Γκαίτε. Ερμάννος και Δωροθέα, Βασιλείου, 1920.
Ράσελ, Μπέρτραντ. Τα προβλήματα της φιλοσοφίας, Βασιλείου, 1923.
Σαίξπηρ, Ουίλλιαμ. Μάκβεθ. Βασιλείου, 1923.
Φλωμπέρ, Γκυστάβ. Η κυρία Μποβαρύ, Βασιλείου 1923-1924. 2 τόμοι. Επανέκδοση: Γράμματα 2006, Πατάκης 2013.
Τίτου Λουκρητίου Κάρου Περί Φύσεως, Κείμενα 1973/1986. Επανέκδοση: Νεφέλη 1990.
Σαίξπηρ, Ουίλλιαμ. Άμλετ. Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας Σχολής Μωραΐτη, 1977. Επανέκδοση: Το Ποντίκι 2009.
Η ιστορία της Σακούνταλας κατά το Μαχαβάρατα. Κείμενα, 1986.
Ινδικά μεταφράσματα: Φυλλάδιο Πρώτο. Κείμενα, 1988.
Η Λυσιστράτη του Αριστοφάνη. Βιβλιοθήκη Γεωργίου Ι. Θεοτόκη, 2004.
Σαίξπηρ, Ουίλλιαμ. Ο Βασιληάς Ληρ. Δωδώνη/Ιδεόγραμμα, 2005.
Ο Φαίδωνας του Πλάτωνα. Εταιρεία Κερκυραϊκών Σπουδών, 2009.
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΘΕΟΤΟΚΗΣ: Η ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ
Αυτό που μπορούμε να δούμε είναι το πλούσιο έργο του στη μυθιστορηματική τέχνη. Τα αφηγήματά του ήταν μπολιασμένα από τα πάθη του ελληνικού λαού που ακόμα υπέφερε από τους συνεχείς πολέμους, την καταπίεση των κυβερνήσεων, όπου υπήρχαν ακόμα τα «τζάκια» αυτών που είχαν συνεργαστεί με τους Οθωμανούς.
Ο Έλληνας πολίτης δεν είχε πολλές ελπίδες να ζήσει μια ζωή ξέγνοιαστη, χωρίς καταπίεση. Ο Κωνσταντίνος Θεοτόκης μελέτησε καλά αυτά τα πάθη. Δεν ξέρουμε αν είχε μελετήσει το μαρξισμό, το σίγουρο είναι ότι είχε μπει μέσα στον πυρήνα της ελληνικής ψυχής και είχε ανακαλύψει το θείο δράμα της.
Ίσως το βοήθησαν οι σπουδές που είχε κάνει και, κυρίως, η επαφή με τους Ευρωπαίους πολίτες που αμφισβητούσαν την εξουσία των αυλών και των ανάλγητων κυβερνήσεων, που ήθελαν διακαώς την ελευθερία από οποιοδήποτε ζυγό.
Στο Θεοτόκη βρίσκουμε τις προοδευτικές ιδέες που ήθελαν μια επανάσταση πετυχημένη εφόσον ο λαός απελευθερωθεί από αυτούς που τον καταδυνάστευαν, τα προηγούμενα χρόνια. Η σκέψη του Θεοτόκη έρχεται να συναντήσει αυτή του Σκαρίμπα. Και στις δύο περιπτώσεις η προοδευτική σκέψη και η βαθιά ανάλυση των χαρακτήρων και των ιστορικών καταστάσεων μας έδωσε αυτό που θέλαμε: την αλήθεια για την ελληνική κοινωνία.
Στην περίπτωση του Θεοτόκη θα βρούμε αυτά τα προϊόντα της ανάλυσής του στα αφηγήματά του, με γλαφυρό και ευκολοδιάβαστο τρόπο. Μας βάζει μέσα στο πνεύμα του ανθρωπισμού. Μας αναγκάζει να αντιταχθούμε σε οποιαδήποτε μορφή καταπίεσης του ανθρώπου.
Στις μέρες μας η σκέψη του Θεοτόκη και ο τρόπος γραφής του είναι επίκαιρος, περισσότερο απ’ότι πριν από 20 ή 30 χρόνια. Είναι αυτονόητο ότι θα πρέπει να ανατρέξουμε σε αυτές τις μορφές της λογοτεχνίας και της πολιτικής ανάλυσης για να βρούμε αυτό το νόημα που μας κάνει να λεγόμαστε άνθρωποι. Η τιμή στον Κωνσταντίνο Θεοτόκη που κάνουμε σήμερα είναι μια αυτονόητη πράξη.
Αυτό το κείμενο εκφωνήθηκε κατά τη διάρκεια της τιμητικής εκδήλωσης στον Κωνσταντίνο Θεοτόκη στο Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο που διοργάνωσε ο Σύλλογος Εσαεί Εν Ροή.
