ΛΕΒΙΑΘΑΝ
(LEVIAFAN-LEVIATHAN)
Σκηνοθεσία: Αντρέι Ζβιάγκιντσεφ
Παίζουν: Αλεξέι Σερεμπριάκοφ, Ελένα Λιαντόβα, Ρόμαν Μαντιανόφ
Διάρκεια: 140’
ΟΛΥΜΠΙΟΝ
ΠΑΥΛΟΣ ΖΑΝΝΑΣ
Όταν ο Λεβιάθαν γίνει αρκούδα…
Αυτό το τέρας που κείται νεκρωμένο δίπλα στα επίσης βαλτωμένα νερά των βορείων ρωσικών θαλασσών, αυτός είναι ο Λεβιάθαν. Είναι το κήτος που τρόμαξε τον Ιώβ της Παλαιάς Διαθήκης, είναι το κράτος-τέρας του Τόμας Χομπς στο ομότιτλο μνημειώδες έργο του, άτυπη μήτρα του φιλελευθερισμού. Στην πρώτη εκδοχή, ο πρωταγωνιστής της ταινίας του Αντρέι Ζβιαγκίντσεφ μετατρέπεται σ’ ένα σύγχρονο Ιώβ, με σωρεία βασάνων να δοκιμάζουν την αντοχή του.
Η, έστω και υπερβολική, αυτή συσσώρευση δεινών προέρχεται από ένα κράτος, το οποίο υλοποιεί το κατά Χομπς «ο θάνατος σου η ζωή μου»: ένας δήμαρχος που επιθυμεί να τσακίσει και το τελευταίο περιουσιακό κοκαλάκι του πρωταγωνιστή, ένας αστός δικηγόρος, επιβήτορας της συζύγου του, εκπρόσωπος του συγκεντρωτικού μοσχοβιτισμού, μια εκκλησία συνεταίρος στις μαφιόζικες ανομίες. Όλα τούτα ανάμικτα με την αποφορά του αλκοόλ (ο αλκοολισμός γιγάντιο πρόβλημα στη ρωσική παραγωγικότητα) και το εμπόριο των όπλων, βοηθός πάντα στο έκνομο ξεκαθάρισμα λογαριασμών.
Από την πρώτη του ταινία ακόμη, την «Επιστροφή», ο Ζβιαγκίντσεφ προσβλέπει στη στιγμή που η Ρωσία θα απαλλαγεί από τα ιστορικά της αμαρτήματα και θα αναστηθεί μετά την ιστορική της σταύρωση: Η διαφθορά ως ενορχηστρωτής της κρατικής δομής. Μια σειρά από χθαμαλούς ηγέτες στα πορτρέτα των οποίων ασκούνται οι ήρωες του «Λεβιάθαν». Η ανημποριά της δικαιοσύνης, πληγωμένης από τα χρόνια που οι δίκες της Μόσχας, με συνοπτικές διαδικασίες, έστελναν κόσμο και κοσμάκη στα γκουλάγκ και στα εκτελεστικά αποσπάσματα. Η δικαστική διαδικασία στο «Λεβιάθαν» δεν απέχει πολύ από τις ημέρες εκείνες…. Ο μεγαλόσχημος και μεγαλαυχής λόγος της εκκλησίας, σε ρόλο κρατικού υπηρέτη από τα χρόνια της τσαρικής απολυταρχίας.
Θα ’ρθει μια μέρα όμως που ο Λεβιάθαν θα ξυπνήσει! Θα είναι τότε που ο λόγος του μοναχού Βασίλειου, αυτού του ταπεινού ασκητή τον οποίον συναντά ο πρωταγωνιστής σ’ ένα απομονωμένο μπακάλικο, θα κυριαρχήσει και θα επιβάλει το δικό του τρόπο στη ρωσική ψυχή. Στην έντονη, σχεδόν μανιακή, συμβολοδοσία που διακρίνει το έργο του Ζβιαγκίντσεφ, τα λόγια του μοναχού την οδηγούν σε πυρετικό σημείο. Ο σκηνοθέτης στην προσπάθειά του να βρει το λάβδανο στα τραύματα της ρωσικής ψυχής δεν διστάζει να οδηγηθεί σ’ ένα χριστιανοκεντρικό κήρυγμα. Προφανώς, με δεδομένη τη στήριξη της ελπίδας του στο εκκλησιαστικό γεγονός, ψάχνει να βρει την απάντηση στα φθαρμένα και διεφθαρμένα μητροπολιτικά άμφια, τα οποία ενδύονται οι συνεταίροι του κράτους. Αυτοί που φεύγουν παρέα στα τελευταία πλάνα του φιλμ, έχοντας σπείρει τον «ορθόδοξο τζιχαντισμό».
Εάν δεν επρόκειτο για τον Αντρέι Ζβιαγκίνστεφ, ένα σπουδαίο σκηνοθέτη, όλη αυτή η απώλεια κινηματογραφικής ψυχραιμίας και το στοίβαγμα υπερβολών, θα οδηγούσαν το έργο στην καταστροφή. Ο Ζβιαγκίντσεφ ακολουθεί τις γνώριμες και ογκώδεις φόρμες της ρωσικής λογοτεχνίας και μουσικής. Και όπως στις ρεαλιστικές γραμμές του Τολστόι συγχωρούνται τα …θαύματα ή πάλι στις γκραντιόζο νότες του Τσαϊκόφσκι επιτρέπονται οι εξάρσεις, στον Ζβιαγκίντσεφ δικαιολογείται η σχεδόν κάθιδρη κινηματογραφική αγωνία.
Άλλωστε, οι εικόνες του λένε περισσότερα από τα λόγια του. Και αυτές γίνονται μ’ ένα μαγικό τρόπο προφητικές, καθώς ξεπετάγονται από το κουφάρι του νεκρωμένου Λεβιάθαν, λάιτ μοτίβ του φιλμ: θα ’ρθει μια μέρα που τα βαλτωμένα νερά των ρωσικών θαλασσών θα αναστατωθούν και οι νεκροί τους θ’ αναστηθούν, τα στάχυα στους ρωσικούς σιτοβολώνες θα πετάξουν καρπούς, οι πηγές από το έδαφος του κάτω κόσμου θα αναβλύσουν μαύρο νερό, δώρα θα ’ρθουν από τα δάση, η φύση θα εκδικηθεί τους ασεβείς. Θα ‘ναι τότε που ο Λεβιάθαν θα γίνει αρκούδα…
Αξιολόγηση: ****
Βασίλης Κεχαγιάς
