ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ
ΜΙΑ ΓΕΝΙΚΗ ΑΠΟΨΗ
Ορφέας: γράφει ο Γιάννης Φραγκούλης
Από τα βάθη του χρόνου εμφανίζεται μια φυσιογνωμία, μια σκιά που βγαίνει από την θαμπή αυγή της Ιστορίας. Μια μορφή θαυμάσια αλλά και παράξενη. Γύρω από αυτήν υπάρχουν τα μυθικά στοιχεία που δημιουργούν μια νεφελώδη ατμόσφαιρα. Παρόλα αυτά αυτό το πρόσωπο είναι ιστορικό. Μιλάμε για τον Ορφέα που έχει συνδέσει το όνομά του τόσο με μυθικές και απόκρυφες αναφορές όσο και με ιστορικές.
Ορφέας: Το όνομα
Αυτό το όνομα ετυμολογείται ως εξής: Από την Όρφνη, το χθόνιο σκοτάδι, αναφέρεται από τις προομηρικές αφηγήσεις, ή από τα όρφνα, σκοτεινό, μαύρη νύχτα, σύμφωνα με τον Ησύχιο. Από αουρόφε που είναι ο φωτοθεραπευτής στη φοινικική διάλεκτο. Όντως η προσωπικότητα του Ορφέα είχε αυτές τις ιδιότητες.
Τρία τουλάχιστον μυθικά πρόσωπα υπήρχαν στα οποία οι αρχαίοι Έλληνες έδιναν το όνομα Ορφέας. Σε ένα ποίημα του Ίβυκου, στα 500 π.Χ., μνημονεύεται για πρώτη φορά ως ένας ανάμεσα στους επιφανείς άντρες. Όμως πριν από αυτή την αναφορά το όνομά του μνημονεύεται στο μύθο της Αργοναυτικής εκστρατείας.
Ο Απολλώνιος ο Ρόδιος επιβεβαιώνει ότι ο Ορφέας είχε συσχετιστεί με το ταξίδι των Αργοναυτών. Το ίδιο συμβαίνει με μια παράσταση στο θησαυρό των Σικυωνίων, στους Δελφούς. Σε αυτή εμφανίζεται ο Ορφέας με τη λύρα στα χέρια του πάνω στην Αργώ, κοντά στους Διοσκούρους. Μια ακόμη αναφορά είναι στα «Αργοναυτικά», του Ορφέα.
Ορφέας: Τα μυστήρια
Από τον αρχαίο κόσμο πίστευαν ότι ήταν κιθαρωδός και ιδρυτής των μυστηρίων. Συνδέεται το όνομά του, κατά συνέπεια, με τις νέες τελετές και τις αποκαλύψεις. Στην εποχή του Πεισίστρατου για να γίνουν πιστευτοί οι χρησμοί και οι τελετές γίνεται αναφορά σε αυτόν ως ιδρυτή της λατρείας των Ελευσινίων μυστηρίων.
Στα μεταγενέστερα χρόνια το κύρος που έχει το όνομά του είναι μεγαλύτερο. Πιστεύουν ότι είναι γιος θεού. Θεωρείται ότι είναι ο πατέρας της θεογονίας των Ελλήνων και η μεγαλύτερη αυθεντία στις αποκαλύψεις για την γένεση του κόσμου και των θεών. Θεωρούν ότι είναι ο μεγάλος εισηγητής της ελληνικής θρησκείας και ο πιο εμπνευσμένος εκ των Ελλήνων.
Πιστεύεται ότι ήταν ο εισηγητής της διδασκαλίας για αγνό βίο, για να αποφύγουν την μετά θάνατον τιμωρία, η οποία περιγράφεται εκτενώς από τους ορφικούς. Τα Ορφικά Μυστήρια, στην Θράκη πήραν το όνομά τους από τον Ορφέα γιατί αυτός εισήγαγε στην Ελλάδα τα ιερά τυπικά της μύησης και τα μυστικά δόγματα. Ακόμη, ήταν μυημένος στα Καβείρια Μυστήρια.
Ορφέας: Οι τελετές
Αρκετοί, μεταξύ αυτών και ο Έφορος, αφηγούνται ότι οι ονομαζόμενοι Ιδαίοι Δάκτυλοι υπήρξαν στην Ίδη της Φρυγίας. Μετοίκησαν στον γεωγραφικό χώρο της σημερινής Ευρώπης, ακολουθούμενοι από τον Μίνωα. Ήταν γοητευτικοί άνθρωποι και επινόησαν τις επωδές και τα μυστήρια. Στο πέρασμά τους από την Σαμοθράκη εξέπλητταν πολύ τους ντόπιους. Σε αυτή την εποχή αναφέρεται ότι ο Ορφέας έγινε μαθητής τους και μεταλαμπάδευσε την γνώση των τελετών στους Έλληνες.
Από τα παλιά χρόνια πίστευαν ότι ήταν ο ιδρυτής των μυστικών τελετών που αναφέρονται στην λατρεία του Διόνυσου. Ο Απολλόδωρος αναφέρει ότι «Εύρεν Ορφεύς τα Διονύσου μυστήρια» και Διόδωρος λέει ότι «διο και τα υπό Διονύσου γενομένας τελετάς ορφικάς προσαγορεύεσθαι». Όπου βρίσκουμε αναφορές στον Διόνυσο, εκεί θα δούμε και το όνομά του. Εξάλλου ο Ηρόδοτος αναφέρεται στα ορφικά και στα βακχικά μυστήρια.
Ορφέας: Τα γράμματα
Αναφέρεται ότι αυτός ήταν ο εισηγητής των γραμμάτων. Ο Αλκιδάμας λέει ότι «Τα γράμματα μεν λοιπόν πρώτος ο Ορφέας ανακάλυψε, αφού τα έμαθε από τις Μούσες, όπως δηλούν τα επιγράμματα που είναι πάνω στο μνήμα του. Τον προφήτη των Μουσών Ορφέα εδώ έθαψαν οι Θράκες, τον οποίο φόνευσε αυτός που βασιλεύει στα ύψη, ο Ζευς, με αιθαλώδες βέλος, τον αγαπητό γιο του Οίαγρου, ο οποίος δίδαξε τον Ηρακλή και εφεύρε για τους ανθρώπους γράμματα και σοφία».
Ο Πρόκλος, στον «Τίμαιο», του Πλάτωνα, αναφέρει ότι «άπασα γαρ η παρ’ Έλλησι θεολογία της ορφικής εστί μυσταγωγίας έκγονος, πρώτον μεν Πυθαγόρου παρ’ Αγλαοφάμω τα περί θεών όργια διδαχθέντος, δεύτερον δε Πλάτωνος υποδειξαμένου την παντελή περί τούτων επιστήμη εκ τε των Πυθαγορείων και των Ορφικών γραμμάτων».
Ο Διόδωρος αναφέρει ότι ο Ορφέας, ο Λίνος και ο δάσκαλος του Ομήρου, Προναπίδης, χρησιμοποίησαν τα πελασγικά γράμματα.
Ορφέας: Η ανάσταση
Ο Ισοκράτης αναφέρει ότι αυτός έφερνε στη ζωή νεκρούς από τον Άδη.
Κατά μία άποψη, ο Ορφέας συγκέντρωσε όλη τη σοφία της εποχής του, όπως την είχαν διδάξει οι μεγάλοι εκπαιδευτές. Μπορούμε να δούμε μια συνέχεια: Όσιρι, Ζωροάστρη, Χαμουραμπί, Μανού, Μωυσής, Μίνωας, στοιχεία από όλα αυτά υπάρχουν στην ποίησή του και στην Θεογονία που αυτός δημιούργησε.
Η εποχή που έζησε δεν είναι εξακριβωμένη. Υπάρχουν διαφορετικές απόψεις για αυτή:
Ο Συρέ αναφέρει ότι έζησε στην εποχή του Μωυσή, πέντε αιώνες πριν από τον Χριστό. Λένε ότι εμφανίστηκε πριν από τον Τρωικό πόλεμο. Σώζονται τρεις γενεαλογίες που τον παρουσιάζουν ως μακρινό πρόγονο του Ομήρου.
Ορφέας: Η χρονική προτεραιότητα
Ο Κ. Χασάπης δείχνει την χρονική του προτεραιότητα ως προς τους άλλους γνωστούς ποιητές, στην «Ελληνική αστρονομία της Β΄ χιλιετηρίδας π.Χ. κατά τους ορφικούς ύμνους», στη διδακτορική διατριβή του, το 1967, στην Αθήνα. Συμπεραίνει ότι οι ιδέες των ορφικών ύμνων ανάγονται περί τα μέσα της Β΄ χιλιετηρίδας π.Χ.
Όμως, πολλές πηγές αμφισβητούν την ιστορικότητά του. Πρώτα πρώτα ο Ηρόδοτος αμφισβητεί την ύπαρξή του. Μετά ο Αριστοτέλης, σύμφωνα με τον Φίλοπο, τον σχολιαστή του, πίστευε ότι ο Ορφέας δεν υπήρξε ποτέ.
Το θέμα της ιστορικότητάς του είναι δύσκολο να απαντηθεί. Μέχρι σήμερα είναι αναπάντητο. Ο Ι. Πασσάς δέχεται την άποψη ότι ο Ορφέας υπήρξε κι ότι έζησε πολύ πριν από τα χρόνια που έγινε η Αργοναυτική εκστρατεία. Αυτή την άποψη την στηρίζει στην ηλικία των ορφικών ύμνων, όπως αυτή προσδιορίζεται αστρονομικώς.
Ορφέας: Ενσάρκωση
Στο λεξικό της Σούδας, στο λήμμα Ορφεύς, αναφέρει ότι «Ορφεύς Λειβήθρων των εν Θράκη (πολις δε έστιν υπό την Πιερία), υιός Οιάγρου και Καλλιόπης, ο δει Οίαγρος πέμπτος ην από Άτλαντος, κατά Αλκυόνην μιαν των θυγατέρων αυτού, γέγονε δε προ ια΄ γενεών των Τρωικών, και φάσι μαθητήν γενέσθαι αυτόν Λίνου, βιώναι δε γενεάς θ΄, οι δε ια΄ φασίν.».
Αυτό το ενδεχόμενο δεν έχει μεγάλη αξία επειδή δεν υπάρχει κάποια θεολογία που να είναι ορφική και που να δίνει σημασία στην ιστορικότητα του προσώπου του. Σύμφωνα με τις θεοσοφικές αντιλήψεις ο Ορφέας είναι ενσάρκωση του Βοδισσάβα και ιδρυτής των Ορφικών Μυστηρίων.
Σύμφωνα με τον Leadbeater ο Βούδας προϋπήρξε ως Βεάσας, Ερμής, Ζωροάστρης και Ορφέας. Σύμφωνα με την Άννα Μπέζαντ ο Ερμής-Θωτ, ο Ζαρατούστρα και ο Ορφέας είναι ενσαρκώσεις του αυτού μεγάλου όντος.
Διαβάστε τα άρθρα που αναφέρονται στην φιλοσοφία
