ΚΡΙΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΥ

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΤΑΚΗ ΣΠΕΤΣΙΩΤΗ

Προσευχές έκτακτης ανάγκης: γράφει ο Γιάννης Φραγκούλης

Διαβάσαμε το βιβλίο του Τάκη Σπετσιώτη, «Προσευχές έκτακτης ανάγκης», από τις εκδόσεις Βιβλιοπωλείο της Εστίας Ι. Δ. Κολλάρου και Σιας ΑΕ, ένα μυθιστόρημα που μιλά για τον έρωτα, σε όλη του την διάσταση. Ο συγγραφέας έχει σπουδάσει κινηματογράφο και έχει ολοκληρώσει με επιτυχία αρκετές ταινίες. Η αφήγησή του θυμίζει αυτή του κινηματογράφου. Δεν είναι όμως καθαρά κινηματογραφική, αλλά ολοκληρωμένη μυθιστορηματικά, γλαφυρή που σε κρατά μέχρι το τέλος, στην κυριολεξία. Σε παροτρύνει, όταν φτάσεις στο τέλος, να κάνεις μια ανάγνωση, με την αντίθετη φορά, για να ανακαλύψεις τα νοήματα που κρύβονται επιμελώς στις αριστουργηματικά δομημένες πτυχές του. Σαν ένα δώρο στον αναγνώστη που όσες φορές το διαβάσει τόσες θα το ευχαριστηθεί και θα φτιάξει, κάθε φορά, μιαν άλλη αφήγηση.

Προσευχές έκτακτης ανάγκης: Ο συγγραφέας

Ο Τάκης Σπετσιώτης γεννήθηκε στον Πειραιά το 1954. Σπούδασε σκηνοθεσία κινηματογράφου στην Αθήνα και εργάστηκε σε κινηματογραφικές, τηλεοπτικές και θεατρικές παραγωγές. Ανάμεσα στις κυριότερες δουλειές του στην εικόνα είναι οι ταινίες «Η Λίζα και η άλλη», «Καλλονή», «Στην αναπαυτική μεριά», «Μετέωρο και σκιά», με θέμα τη ζωή του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη, Α” Κρατικό Βραβείο υπουργείου Πολιτισμού 1986, το 2000 κυκλοφόρησε και σε dvd στις ΗΠΑ. Ακόμη, «Εις το φως της ημέρας», τηλεταινία παραγωγής ΕΡΤ1, πάνω στο μοναδικό ομώνυμο διήγημα του Κ.Π. Καβάφη, και «Κοράκια», πάνω στο διήγημα «Το παράπονο του νεκροθάπτου», του Εμμανουήλ Ροΐδη. Με το γράψιμο ασχολείται απ” την μαθητική του ηλικία, έχοντας εκδώσει τα βιβλία πεζογραφίας και μελετών «Χαίρε Ναπολέων», «Δελτίον ταυτότητος», «Ταχτσής -δεν ντρέπομαι», «Τριανδρίες και Σία», «Το άλλο κρεβάτι», «Γραμματικός σ’ ένα παιδί του δρόμου», και «Ξεδιάλεγμα». Οι «Προσευχές έκτακτης ανάγκης» εκδόθηκε το 2023.

Το μυθιστόρημα του Τάκη Σπετσιώτη έχει μια ιστορία πίσω του, που θα μας γυρίσει στα χρόνια του ’70, στην πρώιμη μεταπολίτευση όταν τον Απρίλιο του ’78 τυπώνεται η έκδοση τέχνης «Καμπύλη», που ήταν μάλλον το πρώτο ανοιχτής γκέι θεματολογίας περιοδικό στην Ελλάδα.

Για την «Καμπύλη» βλέπουμε την παρουσία του Τάκη Σπετσιώτη μεταξύ των συνεργατών. Το διήγημα «Μια φιλία», που καταλάμβανε το μισό σχεδόν τεύχος του περιοδικού, ήταν δικό του.
Επρόκειτο για μια ωραία αρθρωμένη εφηβική ιστορία, μια ερωτική γνωριμία δύο αγοριών, μαθητών, κάπου στην επαρχία, που θα κατέληγε σε μιαν άνιση, εκατέρωθεν, διαχείριση. Ο ένας, ο μεγαλύτερος, θα έκανε βούκινο την περιπέτειά του, εκθέτοντας το φίλο του στους συμμαθητές του, ενώ ο άλλος, ο μικρότερος, την ίδια στιγμή θα ένοιωθε σαν να άνοιγε η γη και να τον κατάπινε…

Το «Μια φιλία» ήταν το πρώτο διήγημά του. Δημοσιεύτηκε στην Καμπύλη το 1978. Είχε προηγηθεί το σκάνδαλο της μικρού μήκους ταινίας του «Καλλονή το ’77». Αυτή η ταινία κόπηκε και απαγορεύτηκε η προβολή της από την επιτροπή λογοκρισίας. Έπρεπε να είναι πολύ προσεκτικός με τη νέα του δημοσίευση. Υπέγραφε ως Τάκης Σπ. και όχι με το πλήρες ονοματεπώνυμό του. Ήταν πολύ σημαντικό αυτό το κείμενο, αφού πάνω του στηρίχτηκε το πρώτο μέρος του σεναρίου του «Πύρινες χαρές» («Fiery joys»,) χρηματοδοτημένο από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Σεναρίου. Μάλιστα, είχε προσθέσει κι ένα δεύτερο μέρος στο σπονδυλωτό σενάριο.

Παρότι οι ξένοι το γούσταραν πολύ, το έκοψαν οι εδώ κρατούντες τού Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου το 1995. Για να μη μείνει τελικά στο συρτάρι, το μετέτρεψε στο μυθιστόρημα «Δελτίον ταυτότητος», που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Άγρα το 2003, προσθέτοντας και τρίτο μέρος. Οι «Προσευχές έκτακτης ανάγκης» είναι νέα, ριζική επεξεργασία του βιβλίου «Δελτίον ταυτότητος – Γενικός Αριθμός Θ 307136», κατά κάποια έννοια,  που εκδόθηκε το 2003 από τις εκδόσεις Άγρα». Το διήγημα της «Καμπύλης» λοιπόν εξακολουθεί να μεταπλάθεται και να εμπλουτίζεται φυσικά, δημιουργώντας ένα νέο βιβλίο 45 χρόνια αργότερα.

Προσευχές έκτακτης ανάγκης: Η αφήγηση

Διαβάζουμε τα νεανικά χρόνια του Παύλου Μέρλου. Παιδί ναυτικών, μεγαλώνει με την απουσία των δύο γονιών του που ταξιδεύουν συνέχεια, αφού δουλεύουν στο ίδιο πλοίο. Οι θείες του και η γιαγιά του μεγαλώνουν το παιδί που γρήγορα αναπτύσσεται, διαβάζει, διδάσκει στα άλλα παιδιά, παθαίνει από τον μάγκα της περιοχής, τον Λάμπρο. Κάπου μέσα στον ψυχικό του κόσμο ελλοχεύει η ομοφυλοφιλία, αυτή εκδηλώνεται διστακτικά, στην αρχή, σε όλη της την έκταση, αργότερα, αλλά ποτέ με προκλητικό τρόπο.

Παρακολουθούμε τη ζωή του στο μικρό παραθαλάσσιο μέρος, στον Πειραιά, αργότερα. Οι μεγάλες του αγάπες είναι η μουσική και το γράψιμο. Με τον χρόνο τελειοποιεί και τις δύο τέχνες, γίνεται αναγνωρίσιμος στην ελληνική κοινωνία. Είναι πετυχημένος συγγραφέας και μουσικός. Είναι το σημείο όπου εστιάζεται η προσοχή και η γοητεία αντρών και γυναικών. Στις «Προσευχές έκτακτης ανάγκης», ο Παύλος Μέρλος, όμως, είναι ομοφυλόφιλος, σεμνός, καλλιτέχνης, αξιοπρεπής, χωρίς έπαρση. Θα γνωρίσει την μεγάλη επιτυχία μετά τον θάνατό του.

Προσευχές έκτακτης ανάγκης: Ο κοινωνικός περίγυρος

Ο Παύλος Μέρλος είναι ένα σημείο που σχηματίζει ένα αφηγηματικό διάνυσμα κάθε φορά. Έτσι όπως κινείται στο χώρο που είναι η τοπική κοινωνία δομεί κύκλους που περιβάλλουν αυτά τα στοιχεία που μας δίνουν την εικόνα της κοινωνίας. Ο Τάκης Σπετσιώτης, με μεγάλη μαεστρία, φτιάχνει ένα σύμπαν, οι αφηγηματικοί κύκλοι του γίνονται μια σφαίρα που είναι μια άποψη για την τοπική κοινωνία. Όσο αναπτύσσεται ο Παύλος Μέρλος τόσο βλέπουμε όλο το ύψος και το πλάτος των διαφόρων πτυχών της κοινωνίας στην οποία έζησε και μεγάλωσε. Έχουμε μπροστά μας έναν ολόκληρο κόσμο.

Η μετοίκησή του στον Πειραιά δεν σημαίνει ότι, ουσιαστικά, κόβει τους δεσμούς με την γενέθλια μικρή πόλη. Αντίθετα, ότι κάνει, με έμμεσο τρόπο, αναφέρεται σε αυτήν. Οι γονείς του είναι τα αναφερόμενα όπου προβάλλεται ο χαρακτήρας αυτού του νέου άντρα. Η αφήγηση στις «Προσευχές έκτακτης ανάγκης» μιλάει, τυπικά, λίγο για αυτούς, όμως τα στοιχεία του χαρακτήρα αυτού του άντρα έχουν να κάνουν με αυτούς ή, για να το πούμε με διαφορετικό τρόπο, πως αυτοί θα μεγάλωναν το παιδί τους, αν ήταν τον περισσότερο χρόνο μαζί του.

Προσευχές έκτακτης ανάγκης: Η ομοφυλοφιλία

Ο νεαρός Παύλος Μέρλος εκδηλώνει ομοφυλοφιλικές τάσεις, αυτό, όμως, γίνεται με έναν «παράξενο» τρόπο. Πως είναι δυνατόν να γίνει έτσι, ξαφνικά, ομοφυλόφιλος; Αν δούμε τις θείες και την γιαγιά του που τον μεγαλώνουν θα καταλάβουμε πολλά πράγματα. Ο νεαρός ζει σε ένα σπίτι που είναι αποκομμένο από την κοινωνία στην οποία ζουν. Σε αυτή την μικρή κοινωνία υπάρχουν τάσεις και αντιτάσεις: Η στοργική γιαγιά, οι θείες που θέλουν να τον μεγαλώσουν όπως αρμόζει σε μια καλή κοινωνία, η θεία, που είναι αυστηρή και του μαθαίνει να παίζει βιολί, ο θείος Διαμαντής, η μόνη αυτή καθαυτή πατρική φιγούρα.

Θα παρατηρήσουμε ότι σε αυτή την γυναικεία κοινότητα το αντρικό στοιχείο δεν λείπει. Η γιαγιά είναι η στοργική μητέρα, οι δύο θείες ένας καλός πατέρας, η θεία που είναι μουσικός μας φέρνει σε μια αυστηρή πατρική φιγούρα, ο θείος Διαμαντής που είναι ο εν δυνάμει πατέρας του, αυστηρός, απόμακρος, σπάει τον δίαυλο επικοινωνίας. Όσο διαβάζουμε τους γονείς του, στις «Προσευχές έκτακτης ανάγκης», η μητέρα του είναι σχετικά αυστηρή ενώ ο πατέρας του είναι υποχωρητικός, δεν εκδηλώνεται. Ποιος είναι αυτός ο πατέρας; Το μικρό παιδί δεν μπορεί να τον καταλάβει, προστρέχει σε άλλους άντρες που θα του δώσουν αυτά τα στοιχεία που χρειάζεται για να καταλάβει αυτόν τον άγνωστο Πατέρα.

Όμως σε αυτή την ομοφυλοφιλία υπάρχει η ευγένεια της μεσοαστικής τάξης. Ο νεαρός Παύλος Μέρλος γίνεται ένας ευγενικός άνθρωπος, μετά το ατύχημά του, φιλικός και στοργικός με όλους. Δεν επιτρέπει να γίνει μια κραυγαλέα «αδελφή», κάτι που, το βλέπουμε, το σιχαίνεται.

Προσευχές έκτακτης ανάγκης: Το τέλος

Ο Παύλος Μέρλος είναι αυτό το αφηγηματικό στοιχείο που μας δίνει την ευκαιρία να δούμε την κοινωνία της μικρής παραθαλάσσιας πόλης και του μεγάλου αστικού κέντρου, του Πειραιά. Η ελληνική κοινωνία ξεδιπλώνεται μπροστά στα μάτια μας. Είναι προφανές ότι εκεί μπορούμε να κάνουμε την προβολή των δικών μας στοιχείων. Οι ομοφυλοφιλικές ερωτικές σκηνές μπορούν εύκολα να αντικατασταθούν με τον ετεροφυλοφιλικό έρωτα. Έχουμε, λοιπόν, μια αφήγηση που μιλά για τον έρωτα, με την πλατιά έννοιά του.

Το ερωτικό στοιχείο είναι αυτό που φέρνει την απόλαυση, απαραίτητο στοιχείο για να κατανοήσει ο άνθρωπος τι συμβαίνει στην κοινωνία στην οποία ζει. Ο Τάκης Σπετσιώτης αναπτύσσει έτσι την αφήγησή του, στις «Προσευχές έκτακτης ανάγκης»,  που δημιουργεί ρυθμό, την άρθρωση του λόγου, εικόνες, δράσεις. Είναι σα να έχει κάνει μια ταινία. Αυτό το μυθιστόρημα θα μπορούσε να είχε γίνει μια θαυμάσια ταινία. Ο ελληνικός κινηματογράφος έχει χάσει πολλά αφού ο συγγραφέας αυτού του βιβλίου απέχει από την ενεργό δράση.

Στο τέλος έχουμε ένα αστραπιαίο ταξίδι σε όλη τη ζωή του Παύλου Μέρλου. Το πάπλωμα που θα τον σκεπάσει για τελευταία φορά είναι η μήτρα της μητέρας του, όπου αισθάνεται ασφάλεια και ηδονή. Εκεί θα έρθουν όλες οι σημαντικές φιγούρες που σημάδεψαν την ζωή του. Θα είναι σαν τα πρώτα και τελευταία καρέ κάθε σεκάνς της ζωής του, όπως στο «Λιβάδι του Μπεζίν», του Αϊζενστάιν, αυτός θα είναι συγχρόνως ο συμβολικός και πραγματικός θάνατος του Παύλου Μέρλου. Τώρα μπορεί να οδεύσει, ανενόχλητος, προς την αθανασία και την αιωνιότητα. Ή, με άλλο τρόπο να το πούμε, μας δίνει την σκυτάλη για να δομήσουμε την δική μας αφήγηση, με αφορμή αυτή αυτού του βιβλίου. Μπορούμε εμείς να κάνουμε τις δικές μας προσευχές έκτακτης ανάγκης!

ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Τίτλος: Προσευχές έκτακτης ανάγκης

Συγγραφέας: Τάκης Σπετσιώτης

Σελίδες: 366

Εκδόσεις: Βιβλιοπωλείον της Εστίας

Σειρά: Σύγχρονη ελληνική πεζογραφία

Έτος έκδοσης: 2023

Τόπος έκδοσης: Αθήνα.

Η κριτική της ταινίας «Μετέωρο και σκιά»

Η κριτική της ταινίας «Κοράκια»

Δείτε τα βίντεο που έχουμε δημιουργήσει