ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ
STRADIOTI
Στρατιώτες: γράφει ο Θεμιστοκλής Αλμπάνης
«Ελλήνων γαρ εσμέν παίδες και βαρβάρων σμήνος ου πτοούμεθα, τοίνυν, την πρέπουσα ημίν αρετήν και εν πολέμω καρτερίαν επιδείξομεν, ίνα άπαντες λέγειν έχοιεν, ως οι εξ Ελλάδος εν τοις Ευρωπαίοις μέρεσιν ερεθέντες έργα χειρός αρίστης επεδείξαντο.»
Στρατιώτες: Οι πολεμιστές
Αυτοί ήταν οι περίφημοι Έλληνες πολεμιστές του μεσαίωνα που έμειναν γνωστοί με το όνομα «Stradioti», λέξη Ελληνική που σημαίνει στρατιώτες. Είναι οι πολεμιστές που τους συναντάμε πρώτη φορά μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης, αρχικά σαν σώματα ελαφρού ιππικού στον στρατό της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας του Αγίου Μάρκου της Βενετίας, στις Βενετικές κτήσεις στο Ναύπλιο, την Μεθώνη, την Κορώνη, την Μονεμβασιά.
Μετά τις αποτυχημένες, για την Βενετία, συγκρούσεις με τους Τούρκους ακιντζήδες του Χασάν Μπέη, στο Φρίουλι, στην Βόρεια Ιταλία το 1472, βλέποντας ότι οι μισθοφόροι τους που ήταν κυρίως χωρικοί κάποιο είδος «πολιτοφύλακες» που είχαν κυρίως το καθήκον να φυλάνε τα κάστρα στην περιοχή τους δεν τα κατάφεραν απέναντι στους οργανωμένους Τούρκους και ηττήθηκαν κατά κράτος, αποφάσισαν λοιπόν να αντικαταστήσουν τους στρατιώτες τους με Έλληνες stradioti και Σέρβους τοξότες τον Απρίλιο του 1477. Στις πρώτες συγκρούσεις με τους Τούρκους κάνουν θαύματα και οι Τούρκοι παθαίνουν τέτοια πανωλεθρία που δεν προσπαθούν ξανά να εισβάλουν στην Δύση από αυτό το σημείο.
Στρατιώτες: Ο τρόπος τους
Ο τρόπος πολέμου των Stradioti στηρίζονταν στην ταχύτητα την ευελιξία, στην συνεχή παρακολούθηση και παρενόχληση στις συνεχείς αιφνιδιαστικές επιθέσεις εναντίον του εχθρού νύχτα και μέρα. Επίσης έκαναν και τεχνικές υποχωρήσεις και όταν οι εχθροί τους κυνηγούσαν, τους οδηγούσαν σε παγίδες και τους εξολόθρευαν. Ορμούν με μανία χωρίς να υπολογίσουν το μέγεθος του εχθρού. Κατά την διάρκεια της μάχης καταλαμβάνονται από ένα είδος αμόκ, ένιωθαν περήφανοι που ήταν Έλληνες, έπεφταν στην μάχη χωρίς να υπολογίσουν την ζωή τους.
Οι αξίες της τιμής και της γενναιοφροσύνης που διέθεταν σε υψηλό βαθμό οι στρατιώτες τους καθιστούσαν εξαιρετικούς πολεμιστές αλλά και απείθαρχους. Λειτουργούσαν περισσότερο ως άτακτο σώμα ειδικών αποστολών παρά ως οργανικό τμήμα ενός πειθαρχημένου στρατιωτικού συνόλου. Αλλά ήταν μια τακτική που μπορούσε να χρησιμοποιηθεί με μεγάλη επιτυχία στο Βαλκανικό χώρο κατά του πολυάριθμου Οθωμανικού στρατού.
Στρατιώτες: Η σύστασή τους
Τα σώματα των Stradioti τα αποτελούν Έλληνες και Αρβανίτες, που όμως δεν είχαν διάκριση. Οι Ενετοί θεωρούν Έλληνες και τους Αρβανίτες. Ο Γενικός Προονητής του Μορέως Jacomo Barbarigo θα γράψει την άνοιξη του 1479 στην Γερμανία: «Οι Αρβανίτες και οι Έλληνες δεν παρά ένας λαός που μισεί κάθε ξένο», επίσης σε πρακτικό της Γερουσίας το 1471 διαβάζουμε για την φρουρά της Μονεμβασίας: «Το μεγαλύτερο μέρος των μισθοφόρων είναι Έλληνες και Αρβανίτες Έλληνες».
Οι άνδρες αυτοί ζούσαν σε «κατούνες», στρατιωτικά χωριά. Κάθε στρατόπεδο έχει το όνομα του αρχηγού ή του αρχηγού της φάρας. Δεν ασχολούνται μόνο με στρατιωτικά καθήκοντα. Σε καιρό ειρήνης καλλιεργούν κτήματα που τους έχουν παραχωρηθεί, όμως πάντα ασκούνται στην ιππασία.
Αρχηγοί τους ήταν Έλληνες και Αρβανίτες που είχαν διακριθεί κατά την διάρκεια των μαχών. Αρκετοί προέρχονται από μεγάλες οικογένειες του Βυζαντίου, Θεόδωρος Παλαιολόγος, Ιωάννης Παλαιολόγος, Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, Δημήτριος Κλαδάς, Μέξας Μποζίκης, Ισαάκιος ο Πρωτοστάτωρ της Τσακωνιάς, Εμμανουήλ Μπούχαλης, Μερκούριος Μπούας, Πέτρος Μπούας, Αλέξιος Μπούας, Γκίνης Μπούας, Θωμάς ο Αργείος και άλλοι με επιφανέστερο όλων τον Κροκόδειλο Κλαδά λόγω της μορφής που πήραν οι αγώνες του, που μαρτυρούν τους βαθύτερους σκοπούς των πρώιμων αυτών «Κλεφτών» της Τουρκοκρατίας.
Στρατιώτες: Αξιόμαχο σώμα
Ο Μερκούριος Μπούας, ο πιο διάσημος ίσως στρατιώτης στην Ευρώπη, είχε ως λάβαρό του την αυτοκρατορική σημαία των Παλαιολόγων. Φρόντιζαν να χτίζουν και να γίνονται προστάτες ορθόδοξων εκκλησιών που βρίσκονταν σε καθολικά εδάφη όπως στην πόλη της Βενετίας και στην Νάπολη.
Η πομπώδης εμφάνιση και η ξεχωριστή συμπεριφορά τους αποτυπώθηκε στη λογοτεχνία της εποχής που δημιούργησε τον τύπο του stratioti palikari, του γενναίου Έλληνα στρατιώτη που μας θυμίζει τον Διγενή Ακρίτα, τον κατεξοχήν βυζαντινό ήρωα. Από την Πελοπόννησο στην Ευρώπη, κατά τον πρώτο Βενετοτουρκικό πόλεμο (1463-1479) οι stratioti αποδείχτηκαν το πιο αξιόμαχο σώμα του μισθοφορικού βενετικού στρατού.
Οι Stradioti ζούσαν μέσα στην ελληνική παράδοση και δια μέσου αυτής εξέφραζαν τους πόθους των Ελληνικών πληθυσμών για ελευθερία. Η μικρότερη μονάδα αποτελούνταν από 25-50 ιππείς την compagnia που συνδέονταν με συγγενικούς δεσμούς και είχαν επικεφαλής τον capo. Η μεσαία μονάδα αριθμούσε 90-110 ιππείς, όσους χωρούσε ένα πλοίο με τα άλογά τους, ενώ ο μεγαλύτερος αριθμός των πολεμιστών που μεταφέρθηκε από την Ελλάδα στην Βενετία ήταν 1.000 άτομα.
Στρατιώτες: Η μορφή
Οι Stradioti ήταν ντυμένοι με βαμβακερό επενδύτη που, για τους επικεφαλείς, ήταν χρώματος πορφυρού με χρυσοκέντητη διακόσμηση, στο κεφάλι φορούσαν καπέλα, σκούφο η σπανιότερα κράνος, ενώ κάποιοι έφεραν ένα είδος θώρακα (panciera). Έφεραν μια μικρή στρογγυλή ασπίδα (scudo), ένα σπαθί τύπου schiavona VII, ένα κοντό δόρυ (το κυρίως όπλο τους), με μια μικρή σημαία στο πάνω άκρο και ένα ρόπαλο (mazzocca) συχνά μεταλλικό.
Τα άλογά τους είναι μεγάλα, γρήγορα και ανθεκτικά στις κακουχίες. Η σημαία τους έχει τον Άγιο Γεώργιο και όταν ορμούσαν στην μάχη φώναζαν το όνομά του «Άγιε Γεώργιε, Άγιε Γεώργιε».
Κατόπιν απαιτήσεως τους δόθηκε άδεια να κτιστεί ο μεγαλοπρεπής ναός του Αγίου Γεωργίου της Βενετίας σε μία περίοδο που οι Έλληνες στην Βενετία αριθμούσαν 10,000 το 1/3 δηλαδή των κατοίκων της πόλης, ελληνικό έδαφος σήμερα που στεγάζεται το Ελληνικό Ινστιτούτο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών της Βενετίας, την πιο σοβαρή έπαλξη του ελληνισμού στο δυτικό κόσμο.
Στρατιώτες: Η μείωση
Μετά τη δεκαετία του 1530, με την ευρεία διάδοση του αρκεβουζιοφόρου πεζικού (ισπανικής εμπνεύσεως) η σημασία των stratioti μειώνεται.
Εξάλλου διασκορπισμένοι στις διάφορες γωνίες της Ευρώπης σταδιακά οι Έλληνες πολεμιστές αφομοιώνονται πολιτισμικά μέσω της μακράς διαμονής σε ξένους τόπους. Χαρακτηριστικό των αισθημάτων των Stratioti είναι το ποίημα του «στρατιώτη» και λογίου Μιχαήλ Μάρουλου Ταρχανιώτη:
«Σωριάστηκε συθέμελα και σπίτι και πατρίδα
Και να, και σε, γλυκέ αδελφέ, ο Χάρος μου σε πήρε
Και άγουρο σε έστειλε στ” ανήλιαγα παλάτια.
Αλοιά, κακόμοιρο παιδί, ποια τύχη μου σε πήρε;
Σε ποιόν αφίνεις, φεύγοντας, τ’ αραχνιασμένο σπίτι;
Πρώτη η πατρίδα, ύστερα συ, μου τάραξες τα στήθια.
Μαζί σου όλα τάθαψα και πόθους μου κ” ελπίδες,
Όλα μαζί στο σκοτεινό το μνήμα, που σε κρύβει.»
