ΙΣΤΟΡΙΑ
ΛΙΓΟ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ
Η μάχη της Νεάπολης: γράφει ο Γιάννης Λαθήρας
30 Οκτωβρίου 1944: Η (σχεδόν) ξεχασμένη επέτειος: Η μάχη της Νεάπολης-Συκεών. Σαν σήμερα έγινε η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης από τις κατοχικές γερμανικές δυνάμεις και την είσοδο των ανταρτών του ΕΛΑΣ στην πόλη.
Η μάχη της Νεάπολης: Η μάχη
Ήταν Τετάρτη 30 Οκτωβρίου 1944, όταν δυνάμεις και τμήματα του ΕΛΑΣ εφόρμησαν από τα βόρεια Τείχη και τα κάστρα στο ύψος των Συκεών αναγκάζοντας τις δυνάμεις Κατοχής να υποχωρήσουν προς το κέντρο της πόλης έως και την ολική εγκατάλειψή της. Η απελευθέρωση της πόλης είχε προαναγγελθεί από τη μάχη της Νεάπολης και των Συκεών στο ύψος της Βάρνας στις 16 Οκτωβρίου 1944 ανάμεσα στον εφεδρικό ΕΛΑΣ και τους Γερμανούς ναζί και τους ταγματασφαλίτες. Η νικηφόρα έκβαση της μάχης του ΕΛΑΣ είχε ιδιαίτερη σημασία για την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης.
Ήταν Δευτέρα 16 Οκτωβρίου 1944 όταν ταγματασφαλίτες και καθάρματα του Κισά-Μπατζάκ (δοσίλογος των Γερμανών και ηγέτης του ΕΕΣ) επιτέθηκαν στις λαϊκές συνοικίες της Θεσσαλονίκης, Νεάπολης, Βάρνα και Συκεών. Τμήματα του εφεδρικού ΕΛΑΣ σε σκληρές μάχες, που κράτησαν 6 ώρες, τους τσάκισαν και τους κυνήγησαν ως το Βαρδάρη, το Δημοτικό Νοσοκομείο και την οδό Κασσάνδρου. Οι ταγματαλήτες είχαν 100 νεκρούς και τραυματίες και πιάστηκαν 25 αιχμάλωτοι.
Η μάχη της Νεάπολης: Το αποτέλεσμα
Η έκβαση της μάχης αυτής είχε ως αποτέλεσμα οι Γερμανοί και οι συνεργάτες τους να υποχρεωθούν να περιορίσουν τις δυνάμεις τους κάτω από την οδό Κασσάνδρου, δίνοντας έτσι τη δυνατότητα στα τμήματα του ΕΛΑΣ να επιχειρήσουν την είσοδό τους στην Θεσσαλονίκη από τα βόρεια Τείχη, η οποία έγινε με επιτυχία την Τετάρτη 30 Οκτωβρίου 1944. Να σημειωθεί ότι στην περιοχή των Συκεών την περίοδο της Κατοχής, ανθούσε ιδιαίτερα το αντάρτικο με πληθώρα αγωνιστών της Αντίστασης με πλούσια δράση.
Οι γερμανικές δυνάμεις αφού είδαν ότι ήταν αδύνατη η παραμονή τους στη Θεσσαλονίκη, πριν υποχωρήσουν, ναρκοθετούν ζωτικούς χώρους για να προκαλέσουν γενική παράλυση. Οι Γερμανοί εκτός από το λιμάνι έχουν ανατινάξει αποθήκες, εγκαταστάσεις, δρόμους, γέφυρες, βαγόνια, ακόμα και τις γραμμές του τρένου. Είχαν «προγραμματίσει» να ανατινάξουν και το εργοστάσιο ηλεκτροφωτισμού της Αγίου Δημητρίου, δίπλα στην παλιά Λαχαναγορά…
Η μάχη της Νεάπολης: Οι ανατινάξεις
Ξημερώματα της 30ης Οκτώβρη ανατινάζουν την Εφορεία Υλικού Πολέμου, στα σημερινά δικαστήρια, και εγκαταστάσεις στο Τελωνείο, το σημερινό επιβατικό σταθμό στο λιμάνι. Επιχειρούν να ανατινάξουν το κεντρικό υδραγωγείο στην Παναγία Φανερωμένη, την Ηλεκτρική Εταιρία στις σημερινές εγκαταστάσεις της ΔΕΗ στην Αγ. Δημητρίου και τους αλευρόμυλους Αλλατίνη.
Τις πολύτιμες εγκαταστάσεις διασώζει η παρέμβαση του ΕΛΑΣ, ενώ ο λόχος του εφεδρικού ΕΛΑΣ μυλεργατών αποτρέπει την ανατίναξη των σιταποθηκών και των αλευρόμυλων Αλλατίνη. Τέλος παραδίνονται οι δυνάμεις της χωροφυλακής που είχαν οχυρωθεί στο κτίριο της ΧΑΝΘ. Εκεί θα είναι πλέον η έδρα της νέας δημοτικής αρχής που ορίζεται από το ΕΑΜ, με επικεφαλής τον καθηγητή Δημήτρη Καββάδα.
Η μάχη της Νεάπολης: Η άρνηση
Η Ομάδα Μεραρχιών Μακεδονίας του ΕΛΑΣ δεν υπάκουε στη Συμφωνία της Καζέρτας, που απαγόρευε την είσοδό της στην περιοχή μεταξύ Αξιού και Στρυμόνα και προέβλεπε την παράδοση της Θεσσαλονίκης, μαζί με την Αθήνα, στους Άγγλους του Σκόμπι. Η απειθαρχία αυτή του ΕΛΑΣ στην κεντρική Μακεδονία έφερε σημαντικά πλήγματα στα γερμανικά στρατεύματα και τους δοσίλογους συνεργάτες τους.
Το 31ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ από το καλοκαίρι του 1944 σιγά-σιγά περισφίγγει τον κλοιό γύρω από τη Θεσσαλονίκη, μαζί με το 19ο Σύνταγμα Νιγρίτας, το 3ο Τάγμα του 13ου Συντάγματος Κιλκίς και τμήματα του 50ου και του 16ου Συντάγματος. Από τις αρχές Οκτώβρη, μικρές ομάδες των μονάδων αυτών, σε συνεργασία με τον εφεδρικό ΕΛΑΣ, προκαλούσαν φθορές στα εχθρικά τμήματα και προστάτευαν υποδομές της πόλης.
Οι σκληρότερες μάχες δόθηκαν στα ανατολικά της πόλης όπου οι δυνάμεις του 31ου Συντάγματος, έδιωξαν τους χιτλερικούς κατακτητές από τα Βασιλικά και στη συνέχεια από το αεροδρόμιο του Σέδες και τη Γεωργική Σχολή, ενώ άλλα τμήματα εισέρχονται από την Πυλαία και τη Χαριλάου.
Η μάχη της Νεάπολης: Η αφήγηση
Στο βιβλίο του «Το δικό μας αίμα», ο Γιώργος Ιωάννου διασώζει το χρώμα, το σφυγμό της απελευθέρωσης και μας παρέχει στοιχεία για να αναπλάσουμε όχι μόνο την ατμόσφαιρα αλλά και την κοινωνική τοπογραφία της πόλης:
«Τα χωνιά ωθούσαν τον κόσμο προς την πλατεία της Αγίας Σοφίας. Εκεί κατέληγαν όλα τα αφρισμένα ποτάμια. Από την οδό της Αγίας Σοφίας κατέβαιναν σαρώνοντας τις γειτονιές τα παιδιά -και όχι μόνο τα παιδιά- του Κουλέ Καφέ, του Αγίου Παύλου, της Ακρόπολης, της Κασσάνδρου. Το Τσινάρι, Εσκί-Ντελίκ, Προφήτης Ηλίας, Διοικητήριο κατέβαιναν τη Βενιζέλου. Είχαν καλύτερο δρόμο αυτοί, όχι μονάχα κατηφορικό, μα φαρδύ και ασφαλτοστρωμένο και βάδιζαν πιο λεβέντικα.
Από το Βαρδάρι πάλι ερχόταν, ξυπόλητη, ρακένδυτη, πειναλέα, σπαρταρώντας από ενθουσιασμό η Ραμόνα, η Επτάλοφος, ο Παλιός Σταθμός, η Νεάπολη, η Σταυρούπολη, ενώ, αντίθετα, από τα ανατολικά κατέφταναν μέσα σε σκόνη και αλαλαγμό, με τρομπέτες, παντιέρες, λάβαρα και χωνιά, η Τούμπα -«Τούμπα-Στάλινγκραντ» έλεγαν μόνοι τους- η Αγία Φωτεινή, η Ευαγγελίστρια, η Τριανδρία, ακόμα και η τόσο μακρινή Καλαμαριά».
Η μάχη της Νεάπολης: Το μνημείο
Επίκεντρο των πανηγυρισμών στις 30 Οκτώβρη και στις 2 Νοέμβρη, στον επίσημο εορτασμό της απελευθέρωσης, η πλατεία Αγ. Σοφίας. Μπροστά στον περίβολο της εκκλησίας στήθηκε μνημείο των εκτελεσθέντων, που κατέστρεψαν «άγνωστοι» τον Φλεβάρη του 1945, μετά τη Βάρκιζα.
Τους επόμενους δυόμιση μήνες η πόλη θα ζήσει συνθήκες πραγματικής ελευθερίας και λαϊκής κυριαρχίας. Επικεφαλής θα τεθεί η εκλεγμένη Λαϊκή Επιτροπή, την τάξη θα αναλάβει η Εθνική Πολιτοφυλακή και επιτροπές θα διαχειρίζονται την καθημερινή ζωή. Για όσους, όσες αναρωτιούνται τι γίνεται μετά;
Μέχρι τις 17 Γενάρη 1945, όταν ο EΛAΣ αποσύρεται στον δρόμο για τη Συνθήκη της Βάρκιζας…
Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης από την γερμανική κατοχή στις 30 Οκτωβρίου 1944 άρχισε να γιορτάζεται πολύ δειλά μετά το 1981. Από το 1946 μέχρι το 1980 η επέτειος είχε χαθεί στην «ομίχλη της μισαλλοδοξίας».
Στην παραλία κοντά στο Βασιλικό Θέατρο υπάρχει μνημείο για να θυμίζει αυτήν την ένδοξη μέρα της ιστορίας της πόλης.
ΛΑΕ ΘΥΜΗΣΟΥ ΤΟ ΧΩΜΑ ΠΟΥ ΠΑΤΑΣ ΛΕΥΤΕΡΩΣΕ Ο ΑΡΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΑΜ-ΕΛΑΣ!
Πηγές: Parallaxi, ΠΡΙΝ, Κώστας Νίγδελης, Γιάννης Γκλανέρτατζης
