ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ
Η ΑΣΤΕΙΡΕΥΤΗ ΛΥΠΗ
Ο θρήνος της Παναγιάς: γράφει ο Γιάννης Φραγκούλης
Σχεδόν μεσήλικας είναι αυτή η γυναίκα. Έχει μάθει ότι το παιδί της έχει καταδικαστεί σε θάνατο. Δύο είναι τα ερωτήματα: Γιατί αυτός; Τι είναι αυτό που έκανε και αξίζει τέτοια τιμωρία; Ξέρει ότι το μεγάλωσε όσο καλύτερα μπορούσε, ήθελε να γίνει καλός και χρήσιμος άνθρωπος για την κοινωνία, για τον πλησίον του. Να αγαπά τον άνθρωπο. Αλλά και αυτά δημιουργούν καινούργια ερωτήματα.
Ο θρήνος της Παναγιάς: Καλός άνθρωπος
Τι σημαίνει καλός άνθρωπος; Είναι και αυτό σχετικό. Καλός, με ποιο γνώμονα; Ποιο είναι το κριτήριο; Έχει ζήσει στο πετσί της το κυνηγητό. Όταν το μεγάλωνε μέσα στο σώμα της ήρθε η πρώτη απόρριψη από τον άντρα της, αλλά γρήγορα αυτή ξεπεράστηκε. Έμεινε κάτι στην ψυχή της να την βασανίζει.
Μετά το γέννησε. Από βρέφος κιόλας ξεχώριζε. Αυτό όμως ήταν η αιτία οι άλλοι να το εχθρεύονται. Αναγκάστηκε να φύγει για να το προστατέψει. Μετά γύρισε πίσω όταν ήταν πλέον μικρό παιδί. Μια πληγή που όλο μεγάλωνε. Κάτι που είπε ή κάποιες λέξεις που ξεστόμισε ίσως τον έκαναν να σκέφτεται τον συνάνθρωπό του. Ίσως αυτό να εννοούν καλός άνθρωπος. Ήθελε πάντα να μπαίνει στα «παπούτσια του άλλου», να καταλαβαίνει τον πόνο του, να βοηθά να λυθούν τα προβλήματα.
Ο θρήνος της Παναγιάς: Χρήσιμος άνθρωπος
Ο χαρακτήρας του αναπτύχθηκε γρήγορα. Εντάξει, έμπαινε στην θέση του άλλου, τον καταλάβαινε. Αλλά προχώρησε λίγο παραπέρα. Ήθελε να λύσει τα προβλήματα, να μην διαιωνίζονται. Η σκέψη του λειτουργούσε προς αυτή την κατεύθυνση. Μια διαδικασία που είχε γίνει πλέον συνήθεια.
Λένε ότι η συνήθεια είναι η δεύτερη φύση. Μάλλον έτσι θα είναι, δεν εξηγείται διαφορετικά. Αυθόρμητα το μυαλό του λειτουργούσε προς αυτή την κατεύθυνση. Η σκέψη του ήταν αυτή: να προσπαθεί να λύνει τα προβλήματα του άλλου ανθρώπου. Στη συνέχεια αυτό το έκανε πράξη. Κάθε μέρα όλο και περισσότερο. Έτσι πίστευε ότι θα ήταν χρήσιμος άνθρωπος.
Ο θρήνος της Παναγιάς: Να αγαπά
Τι σημαίνει αγάπη; Πολύ πιθανόν να είναι το συναίσθημα που έρχεται από την βαθιά γνώση του χαρακτήρα του συνανθρώπου σου, την εγγύτητα που αυτή συνεπάγεται. Αυτή η αγάπη σε αναγκάζει να νοιάζεσαι για τον άλλο άνθρωπο. Αν αυτό το συνδυάσουμε με τα προηγούμενα τότε φτάνουμε σε μια στάση ζωής.
Θα ήταν δυνατόν να το περιγράψουμε ως εξής: Νοιάζομαι για τον άλλον, τον κατανοώ, θέλω να τον βοηθήσω, προσπαθώ να κάνω το καλύτερο προς αυτή την κατεύθυνση. Θέλω να κάνω αυτές τις σκέψεις, αυτά τα συμπεράσματα, πράξεις. Δρω έτσι στην κοινωνία. Κάθε μέρα είναι ένας καινούργιος αγώνας.
Ο θρήνος της Παναγιάς: Επανάσταση
Δεν μπορεί αυτά τα ερωτήματα, τα προβλήματα να συσσωρεύονται στην κοινωνία. Απαιτούν λύση. Κάποιος θα πρέπει να κάνει κάτι για να τα λύσει. Αυτός ο «κάποιος» είναι αυτός που σκέφτεται έτσι. Η ζωή του θα είναι πλέον γεμάτη ανατροπές, αυτές που είναι αναγκαίες για να έχουμε μια κοινωνία καλύτερη, πιο φιλική για τον άνθρωπο.
Θα το ξαναπούμε: Όλα τα ερωτήματα που τίθενται στην κοινωνία έχουν μόνο μια απάντηση: Ο άνθρωπος. Όλα γίνονται για αυτόν. Το πώς πάντα διαφέρει και για αυτό έχουμε διαφορετικές αντιλήψεις και πράξεις. Άλλες είναι προς όφελος του ανθρώπου άλλες όχι. Εξαρτάται πως το βλέπει κανείς.
Αν θέλεις να εξυπηρετήσεις τον συνάνθρωπό σου θα σκεφτείς έτσι που ό,τι κάνεις θα είναι προς όφελός του. Αν θέλεις να δώσεις γη και ύδωρ στην εξουσία δεν θα είναι πάντα ωφέλιμη αυτή η πράξη σου στον συνάνθρωπό σου. Θα πρέπει να επιλέξεις. Είσαι σε ένα σταυροδρόμι και θα πρέπει να ακολουθήσεις έναν δρόμο.
Ο θρήνος της Παναγιάς: Τα αναφερόμενα
Ακούμε τους θρησκευτικούς ύμνους στην ακολουθία του επιτάφιου θρήνου. Αν τους προσέξουμε και καταλάβουμε τι θέλουν να πουν τότε θα βρεθούμε σε ένα άλλο νοητικό πεδίο.
Η Παναγία θρηνεί για τον γιό της που τον έχουν σκοτώσει. Όλα αυτά τα ερωτήματα έρχονται στο νου της. Όλα αυτά τα «γιατί» ψάχνουν να βρουν απαντήσεις, αλλά αυτό δεν είναι εύκολο. Σε αυτό το σημείο την πιάνει το παράπονο, προς στιγμή. Μετά σκέφτεται αυτά που το παιδί της είπε. Μπορεί να αναστηθεί. Αυτό κάπως την ανακουφίζει. Χάνει τις αισθήσεις της.
Ποια είναι η Παναγιά; Μπορεί να είναι η Δήμητρα που της πήραν με την βία την κόρη της. Μπορεί να είναι η Εκάτη που σκότωσαν τον γιό της. Μπορεί να είναι η μάνα όλων αυτών των αγωνιστών που πέθαναν για τα ιδανικά τους. Η ιστορία του ανθρώπου είναι γεμάτη από τέτοιες περιπτώσεις.
Ο θρήνος της Παναγιάς: Τα αναφερόμενα ξανά
Η μάνα του Καραϊσκάκη, του Διάκου, του στρατιώτη που αμύνεται για την πατρίδα του, αυτού που αντιστέκεται σε μια καταστροφική πολιτική που είναι ενάντια στην κοινωνία, στην οποία ζει. Αυτός μπορεί να είναι στην Ελλάδα, στην Παλαιστίνη, στο Ισραήλ, στην Αμερική, στην Γερμανία, στην Ρωσία… Παντού.
Θα αναφέρουμε κάποια τυχαία παραδείγματα. Ο Μπελογιάννης, ο στρατιώτης του αλβανικού μετώπου, ο Διάκος, ο Παπαφλέσσας, ο τσιγγάνος που δεν σταμάτησε για έλεγχο, η γυναίκα που απεργούσε και την σκότωσαν, αυτός που τυχαία περνούσε και έσκασε η βόμβα δίπλα του…
Ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, αυτοί στα λευκά κελιά στην, τότε, Δυτική Γερμανία, ο μαύρος που αντιστέκεται στην άλλογη πολιτική της κοινωνίας στις ΗΠΑ ή στα προάστια στο Παρίσι… Ο κατάλογος είναι μακρύς.
Ο θρήνος της Παναγιάς: Στην θέση της
Πλέον μπαίνουμε στην θέση της. Αυτές οι σκέψεις έρχονται όταν ακούμε την λειτουργία. Η Παναγιά πλέον είμαστε εμείς. Με μπρεχτικό τρόπο ταυτιζόμαστε. Όλοι οι νεκροί που η Ιστορία τους δικαίωσε περνούν από μπροστά μας. Σαν καρέ μια ατέλειωτης ταινίας. Και ο πόνος είναι μεγάλος.
Αυτός είναι ο λόγος που στον Επιτάφιο δεν πηγαίνουν μόνο αυτοί που πιστεύουν στην χριστιανική θρησκεία. Αυτός είναι ο λόγος που με τον Επιτάφιο έχουν ασχοληθεί όλοι οι άνθρωποι. Ανεξάρτητα από πολιτικές ή άλλες κοινωνικές πεποιθήσεις. Γιατί ο Επιτάφιος είναι πανανθρώπινος, δεν είναι μόνο χριστιανικός.
Υπάρχουν βέβαια και αυτοί που ακούν την λειτουργία και δεν καταλαβαίνουν τίποτε άλλο από αυτό: Τέλος πάντων, καλά τους κάναμε. Είναι αυτοί που υστερικά προσεγγίζουν την συντηρητική άποψη, την διαιώνιση μιας απάνθρωπης λογικής και πολιτικής. Αυτούς μόνο να τους λυπάσαι μπορείς. Αριστοτελικά είναι ξένο σώμα στην κοινωνία.
