ΕΙΚΑΣΤΙΚΕΣ ΕΚΘΕΣΕΙΣ
ΣΚΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΜΑΡΙΝΑΣ ΠΡΟΒΑΤΙΔΟΥ
Τα άνθη του καπνού: γράφει ο Άρης Στυλιανού*
Η εικαστική καλλιτέχνις Μαρίνα Προβατίδου μάς παρουσιάζει εδώ μια πολύ σημαντική δουλειά της γύρω από τον καπνό και τα καπνά. Δουλειά πρωτότυπη και ερεθιστική, όπως όλες οι δουλειές της Μαρίνας. Το κεντρικό νήμα που διατρέχει τα έργα της παρούσας έκθεσης είναι η σχέση της τέχνης με τη μνήμη και τη ζωή της κοινότητας.
Τα άνθη του καπνού: Η δημιουργία
Όπου υπάρχει καπνός, υπάρχει και φωτιά, ή καλύτερα φλόγα. Φλόγα που μετουσιώνεται σε καλλιτεχνική δημιουργία, για να παρουσιάσει εμπνευσμένα ένα βασικό προϊόν που αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της οικονομικής και πολιτισμικής ιστορίας της Ελλάδας. Πώς να ξεχάσουμε το πόσο σημαντική υπήρξε για τη χώρα μας η καλλιέργεια και το εμπόριο του καπνού;
Η ιστορία και η κουλτούρα του καπνού συνδέεται με την ανάπτυξη πολλών ελληνικών πόλεων, όπως η Θεσσαλονίκη, η Κατερίνη, η Καβάλα, η Δράμα, η Ξάνθη, αλλά και το Αγρίνιο και η Καλαμάτα. Ο καπνός διαμόρφωσε κοινωνικές τάξεις και στρώματα, συμβάλλοντας καθοριστικά στην πρόοδο του εργατικού κινήματος. Αποτέλεσε μεγάλο τμήμα της παραδοσιακής ελληνικής βιομηχανίας, με τους καπνεμπόρους και τους καπνεργάτες. Συνδέθηκε με τους πρόσφυγες, κυρίως στη Μακεδονία. Συνέβαλε στη σύγχρονη αρχιτεκτονική, με τις καπναποθήκες και τα καπνομάγαζα, όπως και στην αισθητική, με τα καλαίσθητα πακέτα των τσιγάρων και τις λογής ταμπακιέρες.
Τα άνθη του καπνού: Η ανάπτυξη
Ο καπνός είναι ένα πολυσύνθετο φυτό με μακρά ζωή στα χωράφια, με δύσκολη επεξεργασία που απαιτεί ανθρώπινο κόπο. Από τη σπορά στη συγκομιδή, στο τσάκισμα, στο άπλωμα των φύλλων, στη διαλογή, στη συσκευασία και στην τελική αξιολόγηση του προϊόντος από τον εκτιμητή. Τα καπνά ελληνικής προέλευσης υπήρξαν από τα κορυφαία διεθνώς, για τη μίξη των χαρμανιών, τα οποία πρόσφεραν τη συνήθεια, την απόλαυση και τον μαζικότερο εθισμό του εικοστού αιώνα, το κάπνισμα. Το φυτό που επί δεκαετίες υπήρξε σπουδαία καύσιμη ύλη για την ατμομηχανή της ελληνικής οικονομίας, επηρέασε πολύπλευρα τις κοινωνικές δομές. Η παραγωγική του αλυσίδα δημιούργησε μια ευημερούσα αστική τάξη, αλλά και μια συνειδητοποιημένη εργατική. Πυροδότησε την ανάπτυξη της βιομηχανίας και του τραπεζικού κλάδου, αλλά και την εξάπλωση του εμπορίου, στήνοντας, με κέντρο την Ελλάδα, ένα δίκτυο ικανό να στείλει τα καπνικά προϊόντα στα πέρατα της Γης.
Ο καπνός είναι επίσης ένα πολυδιάστατο εμπορικό αγαθό. Δεν είναι τυχαίο ότι στη Βόρεια Ελλάδα τα καπνεργοστάσια τα λένε καπνομάγαζα. Τα καπνοχώραφα ήταν αχανείς εκτάσεις, που κάποτε έσφυζαν από ζωή. Με τη συρρίκνωση της παραγωγής των καπνών, καθώς και με τις αντικαπνιστικές εκστρατείες, σχεδόν σβήστηκαν από τον χάρτη. Ωστόσο, παρά τις βλαβερές του συνέπειες για την υγεία, ο καπνός παραμένει ένα μυθικό προϊόν που έχει σφραγίσει τη λογοτεχνία, το σινεμά, αλλά και την παγκόσμια επανάσταση, αρκεί να θυμηθούμε την Κούβα και τον Τσε ή τον Φιντέλ.
Τα άνθη του καπνού: Η μνήμη
Η Μαρίνα αναδεικνύει με τα έργα της όλη αυτή τη μνήμη του καπνού και των καπνών. Πρόκειται για μια τέχνη από τα κάτω, γήινη και όχι απλώς πνευματική, που αξιοδοτεί και αναδεικνύει τις ταπεινές ύλες. Η καταγωγή είναι γήινη και χωμάτινη, η διατύπωση είναι καλλιτεχνική και πνευματική. Έχουμε εδώ μια πνευματικότητα που προϋποθέτει την ύλη. Η καλλιτέχνις μάς δείχνει πώς μέσα από τον αγροτικό κόσμο της καπνοπαραγωγής δημιουργείται ένα νέο πρότυπο ζωής, ποιοτικό και δι-αισθητικό.
Ο καπνός ανθεί και ευδοκιμεί μέσα στον αβάσταχτο ρυθμό της ιστορίας. Η Προβατίδου κατασκευάζει το δικό της ιδιαίτερο μείγμα (διότι ο καπνός είναι χημεία), το δικό της εκλεκτό χαρμάνι. Θέτει ερωτήματα για την ίδια της τη δουλειά, για χρονικότητες και τοπικότητες, για τους συνανθρώπους της, για την καταγωγή της, για τη μνήμη και την ιστορία. Αναδεικνύει τον καπνό ως υλικό, ως στοιχείο αναπόσπαστο της καθημερινής ζωής των ανθρώπων, ως μέσο έκφρασης και ανεμελιάς, απόλαυσης και χειραφέτησης, αλλά και ως σκληρή και επίπονη εργασία: είναι πολύ δύσκολη η διαδικασία παραγωγής του φυτού, ο μόχθος στο χωράφι αξημέρωτα, οι απαιτητικές διεργασίες για να βγουν τα αρώματα και τα χαρμάνια.
Τα άνθη του καπνού: Η δημοκρατία
Εκείνο που επιβεβαιώνουν οι πρακτικές μας, είτε κάνουμε τέχνη, είτε βλέπουμε, είτε γράφουμε, είναι η συμμετοχή μας σε μια συλλογική δύναμη που ενσαρκώνεται στην κοινότητα. Είναι η ικανότητα των πολλών, των «ανώνυμων», η ικανότητα που κάνει τον καθένα ίσο με κάθε άλλον. Αυτή η ικανότητα ονομάζεται δημοκρατία. Η δημοκρατία μπορεί και πρέπει να ασκείται καθημερινά, στα μικρά και στα μεγάλα, μπορεί να μας εμπνέει, και ενίοτε να μας προσφέρει αισθητικές απολαύσεις, όπως συμβαίνει στην προκειμένη περίπτωση, μέσα από την εξαίσια δουλειά της Μαρίνας Προβατίδου.
*Αυτό το κείμενο έχει δημοσιευθεί στο βιβλίο «Τα άνθη του κανπού», εικαστικές τέχνες και ποίηση, της Μαρίνας Προβατίδου, εκδ. Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη, 2024
Διαβάστε για την εικαστική έκθεση
