ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ
Το έθιμο της Βαρβάρας: γράφει ο Γιάννης Φραγκούλης
Το έθιμο της Βαρβάρας αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της λαϊκής λατρευτικής παράδοσης της Θράκης. Κάθε φορά που ξημερώνει η 4η Δεκεμβρίου. Η μνήμη όλων γυρίζει πίσω σε εκείνα τα κρύα πρωινά που ανοίγαμε τα μάτια μας. Μας περίμεναν τα μπολ με την αχνιστή Βαρβάρα. Το σπίτι μοσχοβολούσε σουσάμι και κανέλα.
ΤΟ ΕΘΙΜΟ ΤΗΣ ΒΑΡΒΑΡΑΣ: ΠΡΟΣΤΑΤΙΔΑ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ
Η Αγία Βαρβάρα θεωρούταν από τους κατοίκους της Θράκης προστάτιδα των παιδιών. Από τις κακές παιδικές ασθένειες και ιδιαίτερα της ευλογιάς. Αυτή προκαλούσε πολλούς θανάτους στον παιδικό πληθυσμό. Για αυτό καθιέρωσαν στη γιορτή της, για να την «γλυκάνουν», να μοιράζουν γλυκό. Το ονόμασαν «Βαρβάρα».
Στη Μικρά Ασία συναντάμε τις μελόπιτες, πανσπερμία, την έκθεση στο τρίστρατο. Όλα αυτά είναι συνδεδεμένα πιο πολύ με την λατρεία της αρχαίας θεάς Εκάτης.
Η σημαντικότερη όμως λαογραφική και πανελλήνια προσφορά προς την Αγία Βαρβάρα είναι τα εορταστικό κολυβόζουμο ή σπερνά. Αλλιώς λέγονται και «Βαρβάρα». Προσφέρονται στην ωραία Αγία για να κρατήσει τα πρόσωπα όλων ωραία και μακριά από τις δυσμορφίες της ευλογιάς. Γι’ αυτό, σύμφωνα με το έθιμο θα φάνε όλοι από τη «Βαρβάρα». Θα μοιράσουν και στους άλλους. Θα έλεγε κανείς μία κοινωνία αμυντικής αλληλεγγύης.
ΤΟ ΕΘΙΜΟ ΤΗΣ ΒΑΡΒΑΡΑΣ: Η ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΣΙΤΑΡΙΟΥ
Το έθιμο της Βαρβάρας όπως είναι γνωστό σε όλους μας ήταν πολύ διαδεδομένο στην περιοχή της Θράκης. Όπως και στην Ανατολική Μακεδονία. Πρέπει να είναι συνδεδεμένο με την προβολή της θεραπευτικής ιδιότητας της Αγίας στην αρρώστια της ευλογιάς. Κυρίως με την παραγωγή του σιταριού, τόσο απαραίτητου για την παρασκευή του πολύτιμου ψωμιού.
Οι εκδοχές για το πως ξεκίνησε το έθιμο της Βαρβάρας στη Θράκη είναι πολλές. Υπάρχουν οι απόψεις που λένε ότι σε δύο περιπτώσεις που δηλητηριάστηκε το ψωμί και άλλα τρόφιμα από εχθρούς της χριστιανοσύνης. Από τους Τούρκους. Άλλη αναφέρεται στον πατέρα της Αγίας. Τέλος, η επέμβαση της Αγίας Βαρβάρας ήταν άμεση.
Παρουσιάστηκε στον ύπνο κάποιας γυναίκας και προειδοποίησε τους πιστούς να μην φάνε από το δηλητηριασμένο ψωμί. Έπρεπε να βράσουν σιτάρι και ότι άλλο βρισκόταν στα σπίτια εκείνη την περίοδο. Συνήθως ξηροί καρποί και αποξηραμένα φρούτα. Για να περάσουν τις δύσκολες μέρες του χειμώνα. Έτσι έγινε η πρώτη «Βαρβάρα».
ΤΟ ΕΘΙΜΟ ΤΗΣ ΒΑΡΒΑΡΑΣ: Η ΘΕΑ ΕΚΑΤΗ
Μια άλλη εκδοχή είναι αυτή που συνδέεται, όπως είπαμε, με τη λατρεία της αρχαίας θεάς, της Εκάτης. Στην αρχαία Θράκη η παραγωγή του σιταριού αποτελούσε βασική οικονομική δραστηριότητα των κατοίκων. Γιόρταζαν στις αρχές του χειμώνα τα «Εκαταία». Προς τιμήν της θεάς Εκάτης.
Αυτή την εποχή οι αποθήκες των σπιτιών ήταν γεμάτες σιτάρι που είχαν θερίσει το καλοκαίρι. Επίσης και άλλα προϊόντα, όπως ξηρά σύκα, σταφίδες, καρύδια κ.λπ., που διατηρούνται για μεγάλο χρονικό διάστημα. Με αυτά τα υλικά παρασκεύαζαν το Εκαταίο Δείπνο.
Η «Βαρβάρα» πιθανόν αντικατέστησε το Εκαταίο Δείπνο. Το προσέφεραν στη θεά ζητώντας να προστατεύει τους ίδιους κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Όπως επίσης και το σιτάρι που είχαν σπείρει λίγο πριν, στο τέλος του φθινοπώρου.
Όποια εκδοχή και αν δεχθεί ο καθένας η ουσία είναι: Το έθιμο της Βαρβάρας αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της λαϊκής λατρευτικής παράδοσης της Θράκης. Συνεχίζεται αδιάκοπα στο πέρασμα των αιώνων.
ΤΟ ΕΘΙΜΟ ΤΗΣ ΒΑΡΒΑΡΑΣ: Η ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ
Στη Θράκη χρησιμοποιούν εννέα είδη για την παρασκευή της Βαρβάρας. Σιτάρι, αμύγδαλα, καρύδια, ρόδια, σταφίδες, κανέλα, σουσάμι, ταχίνι και φρούτα ψιλοκομμένα. Κυρίως μήλα σκληρά. Στην περιοχή της Μακράς Γέφυρας και της Αδριανούπολης για γούρι έριχναν μέσα 3 έως 4 κουκιά και όποιος τα έβρισκε θεωρούνταν καλότυχος.
Η «Βαρβάρα» παρασκευάζονταν την παραμονή της εορτής της Αγίας Βαρβάρας. Μοιράζονταν ανήμερα της γιορτής της πρωί πρωί. Τότε έβλεπες από κάθε σπίτι να βγαίνουν παιδιά, κρατώντας στα χέρια τους από το χερουλάκι τσίγκινα δοχεία με το γλυκό κολυβόζουμο. Να το μοιράζουν στα σπίτια της γειτονιάς. Από εκεί έπαιρναν τη δική τους «Βαρβάρα». Την πήγαιναν χαρούμενα στο σπίτι τους. Ήταν εκείνη η μέρα γιορτή για τα παιδιά. Κάθε χρόνο την περίμεναν με μεγάλη χαρά. Διηγούνται με συγκίνηση ακόμη και σήμερα οι μεγαλύτεροι.
ΤΟ ΕΘΙΜΟ ΤΗΣ ΒΑΡΒΑΡΑΣ: Η ΓΙΟΡΤΗ
Η ατμόσφαιρα σε όλο το χωριό ήταν εορταστική. Το σπίτι έπρεπε οπωσδήποτε να λάμπει από καθαριότητα. Να είναι πανέτοιμο να δεχτεί κάθε επισκέπτη. Σε ένα μεγάλο πανηγύρι στην καρδιά του χειμώνα εξελίσσονταν τελικά η γιορτή της Αγίας Βαρβάρας στη Θράκη. Με τη Θρακιώτισσα γυναίκα φορώντας την παραδοσιακή θρακιώτικη φορεσιά να πρωτοστατεί στο όλο σκηνικό.
Επί πλέον, ο λαός μας συνέδεσε την ημέρα της γιορτής της Αγίας Βαρβάρας με τον ερχομό του χειμώνα. Το κρύο όλο και δυναμώνει: «Η Αγία Βαρβάρα βαρβαρώνει, ο Άη Σάββας σαβανώνει κι ο Άη Νικόλας παραχώνει». Ή «Αγιά Βαρβάρα μίλησε και Σάββας απεκρίθη, ο Άη Νικόλας έφτασε με χιόνια φορτωμένος».
Για αυτό από τα παλιά χρόνια η γιορτή της Αγίας Βαρβάρας ήταν το χρονικό σημείο που σταματούσαν οι γεωργικές ασχολίες. Όπως και οι φροντίδες που είχαν σχέση με την καθαριότητα των σπιτιών. Οι μεγάλες νύχτες του Δεκέμβρη, οι γιορτές των Αγίων της εκκλησίας, έδιναν την ευκαιρία στους ανθρώπους να ανταλλάξουν επισκέψεις. Να απολαύσουν τη ζεστασιά των καλοστρωμένων σπιτικών.
ΤΟ ΕΘΙΜΟ ΤΗΣ ΒΑΡΒΑΡΑΣ: Η ΣΥΝΤΑΓΗ
Σιτάρι
Σουσάμι (ψημένο και σπασμένο)
Σταφίδες
Σύκα
Καρύδια (κοπανισμένα)
Ζάχαρη
Κανέλα
Αλεύρι (καβουρδισμένο)
Νερό
ΕΚΤΕΛΕΣΗ:
Βράζουμε το σιτάρι σε σιγανή φωτιά. Ώσπου να ανοίξει και να χυλώσει. Προσθέτουμε κατά διαστήματα νερό. Σε ένα μικρό κατσαρολάκι βράζουμε τις σταφίδες και τα σύκα με λίγη ζάχαρη. Όταν βράσουν τα ρίχνουμε στο βρασμένο σιτάρι. Διαλύουμε το καβουρδισμένο αλεύρι με λίγο νερό. Το ρίχνουμε και αυτό μέσα. Στη συνέχεια προσθέτουμε σουσάμι και ζάχαρη. Σερβίρουμε, αφού γαρνίρουμε με καρύδια και κανέλα. Η συγκεκριμένη συνταγή είναι από το χωριό Παλιούρι του Έβρου.
Διαβάστε τα άρθρα της λαογραφίας
