ΣΤΗΝ ΑΠΟΛΑΚΚΙΑ ΤΗΣ ΡΟΔΟΥ
Μονή του αγίου Φιλήμονος: γράφει ο Δημήτρης Βασιλείου
Σε ένα ύψωμα σε απόσταση 350 μ. βορειοανατολικά του χωριού της Αρνίθας. Σε απόσταση 80 χλμ. από την πόλη της Ρόδου βρίσκεται η Μονή του Αγίου Φιλήμονος. Ενός αγίου που λατρευόταν κατεξοχήν στην Κωνσταντινούπολη.
Η Απολακκιά είναι πιθανόν ένα από τα λιγότερο γνωστά τμήματα της Ρόδου. Βρίσκεται στην ενδοχώρα του νησιού. Τη συναντάμε παίρνοντας το δρόμο από το Γεννάδι προς το Βάτι. Στην πλατεία του χωριού βρίσκεται ένα από τα ομορφότερα κτίρια της περιοχής. Ένα παλιό ιταλικό κτίριο. Τυπικό δείγμα της ιταλικής αρχιτεκτονικής. Κάποτε στέγαζε ένα δημοτικό σχολείο. Σήμερα λειτουργεί ως Πολιτιστικό Κέντρο.
ΜΟΝΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΦΙΛΗΜΟΝΟΣ: ΣΤΟ ΦΡΑΓΜΑ ΤΗΣ ΑΠΟΛΑΚΚΙΑΣ
Σημαντικό μνημείο της Βυζαντινής εποχής αποτελεί το εκκλησάκι Άγιος Γεώργιος ο Βάρδας. Κτισμένο το 1290 μ.Χ. Βρίσκεται κοντά στο Φράγμα της Απολακκιάς. Ανάμεσα στα πολύ ενδιαφέροντα αξιοθέατα που έχει να δει κανείς στην ευρύτερη περιοχή είναι το εορτάζων στις 22 Νοεμβρίου μοναστήρι του Αγίου Φιλίμωνα. Είναι άμεσα συνδεδεμένο με την ιστορία του νησιού.
Κατά τη διάρκεια των επαγγελματιών μας υποχρεώσεων μας στο νησί των ιπποτών φτάσαμε προ μερικών ετών στο κατώφλι του.
Πηγές για την προΰπαρξη μοναστηριού κατά τη βυζαντινή περίοδο στη θέση αυτή, αποτελούν οι χειρόγραφες ενθυμήσεις των ετών 1642 και 1680-1689. Σώζονται σε ευχολόγιο στο Βρετανικό Μουσείο. Καθώς και η ύπαρξη της εφέστιας μεσοβυζαντινής εικόνας του Αγίου Φιλήμονος. Φυλάσσεται στη μονή. Η ένδεια των στοιχείων δεν επιτρέπει προσδιορισμό του χρόνου κατά τον οποίο πραγματοποιήθηκε η εγκαθίδρυση της μονής στο νησί. Αλλά σίγουρα αποτελεί αδιάψευστη μαρτυρία για τη λατρεία του αγίου στην τοπική κοινωνία. Τουλάχιστον από τα τέλη του 13ου αιώνα.
ΜΟΝΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΦΙΛΗΜΟΝΟΣ: Η ΝΕΟΤΕΡΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Για την νεότερη ιστορία της μονής του αγίου Φιλήμονος σημαντικά στοιχεία προκύπτουν από τον κώδικα και τα διαχειριστικά βιβλία της. Επί τουρκοκρατίας φαίνεται ότι γνώρισε ιδιαίτερη άνθηση. Απέκτησε μεγάλη κτηματική περιουσία. Την ίδια περίοδο στους χώρους της λειτούργησε θεραπευτήριο ψυχικών παθήσεων. Η ύπαρξη του συνδέεται άμεσα με τη λαϊκή παράδοση που αναφέρει ότι ο άγιος Φιλήμων ήταν ψυχίατρος στη Γάζα της Mικράς Ασίας.
H οργάνωση και λειτουργία της τόσο πρωτότυπης και ιδιόμορφης αυτής κλινικής ήταν τόσο υποδειγματική, ώστε οι θεράποντες μοναχοί διατηρούσαν αρχείο με το ιστορικό της ασθένειας των νοσηλευομένων. Αυτό καταστράφηκε κατά την περίοδο της ιταλικής κατοχής.
Από τις αρχές του 20ού αι., μετά τον θάνατο του ηγουμένου Νεοφύτου, η μονή άρχισε να παρακμάζει. Ο τότε μητροπολίτης Ιωακείμ Βαλασιάδης, με την βοήθεια του κλήρου και των κατοίκων της περιοχής, κατέβαλε προσπάθειες, ώστε να συνεχίσει την λειτουργία της. Νέα λεηλασία υπέστη και κατά την περίοδο της γερμανικής κατοχής. Τότε χάθηκαν πολλά από τα κειμήλιά της. Από τα παλαιά κτίσματά σήμερα διατηρούνται μόνο το καθολικό και ένα διώροφο κτήριο στην νοτιοδυτική πλευρά.
Το καθολικό του μοναστηριού, ανεγερμένο μεταξύ 1839-1856, είναι ένας μονόχωρος σταυροθολιακός ναός. Έχει μεταγενέστερο πρόναο και κωδωνοστάσιο. Το ξυλόγλυπτο τέμπλο του είναι φιλοτεχνημένο στα 1690. Αναμορφωμένο κατά την ανοικοδόμηση του ναού. Ακολουθεί την καθ’ ύψος τριμερή διαίρεση.
ΜΟΝΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΦΙΛΗΜΟΝΟΣ: ΕΙΚΟΝΕΣ ΚΑΙ ΚΕΙΜΗΛΙΑ
Από τις δεσποτικές εικόνες του ξεχωρίζει η θαυματουργός εικόνα του αγίου Φιλήμονος. Φέρει ανηρτημένα μπροστά της πληθώρα ταμάτων ως δημόσια μαρτυρία υποσχέσεων ή ευγνωμοσύνης των πιστών για την εκπλήρωση των ευχών τους. Σήμερα η μονή δεν έχει αδελφότητα. Τη διοίκηση και διαχείρισή της ασκεί η Εκκλησιαστική Επιτροπή της Αρνίθας.
Στην Ιερά Μονή Αγίου Φιλήμονος φυλάσσονται πολλά και πολύτιμα κειμήλια. Όπως ιερά σκεύη άμεσα συνδεδεμένα με το θρησκευτικό βίο. Ένα αργυρό θυμιατό με επιγραφή ΒΑCΙΛΑΚΗC ΑΛΑΓΙΟΤΙC 1677. Καθώς και ξύλινες φορητές εικόνες και λειτουργικά βιβλία. Μεταξύ αυτών είναι Ευαγγέλιο μετά του Ευαγγελισταρίου χρονολογημένο το 1684 με αργυρή επένδυση στις όψεις. Μηνιαία, κώδικες κ.ά.
Στα σημαντικότερα όμως κειμήλια συγκαταλέγονται τα εξής τέσσερα: η εικόνα του Αγίου Φιλήμονος, τα Ιερά. Η θαυματουργός εικόνα του Αποστόλου Φιλήμονος, το παλλάδιο της μονής βρίσκεται τοποθετημένη στην προκαθορισμένη θέση της. Στο τέμπλο του καθολικού. Είχε στο σύνολό της, με εξαίρεση το πρόσωπο του αγίου, επαργυρωθεί το 1810 από τους Θωμά και Μανόλη. Με έξοδα του ιερομονάχου Κάτρη.
Επένδυσή της εικόνας απομακρύνθηκε στο πλαίσιο συντήρησης το 2007 και διαπιστώθηκε ότι έφερε δύο διαδοχικά ζωγραφικά στρώματα. Το παλαιότερο χρονολογημένο μεταξύ τέλους 13ου/μέσα 15ου αι. Μεγαλύτερη πιθανότητα τοποθέτησης στον 14ο αι. Είχε υπερκαλυφθεί εξ ολοκλήρου από την επένδυση. Η νεότερη φάση που αφορά μόνο στο πρόσωπο της μορφής πρέπει να χρονολογηθεί στα 1810. Φαίνεται ότι αποτελούσε αναπόσπαστο τμήμα της αργυρής επένδυσης.
ΜΟΝΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΦΙΛΗΜΟΝΟΣ: Η ΕΙΚΟΝΑ
Στο πρώτο στρώμα η μορφή του αγίου αναπτυσσόταν σε όλο το ύψος της διαθέσιμης επιφάνειας. Σε αντίθεση με την απόδοση στην επένδυση. Πιθανόν έφερε μεταλλικό έλασμα στην απόληξη των άνω άκρων από το ύψος του καρπού. Προσηλωθέν ταυτόχρονα με τη δημιουργία της εικόνας.
Στο επόμενο στρώμα που εντοπίζεται στην κεφαλή και στο λαιμό της μορφής, στο τμήμα δηλαδή που θα ήταν ορατό μετά την προσήλωση της επένδυσης, η παλιά ζωγραφική επιφάνεια έχει αποξυστεί και πάνω σε αυτήν έχει φιλοτεχνηθεί νέα κεφαλή. Αυτή είναι σαφώς μικρότερων διαστάσεων από την αρχική. Αποδοσμένη χωρίς τήρηση οποιασδήποτε αναλογίας σε σχέση με το υπάρχον σώμα. Επιπλέον, εκατέρωθεν του λαιμού διακρίνεται τμηματικά αποδοσμένος ασημένιος κάμπος. Αυτός προστέθηκε από τον καλλιτέχνη αποκλειστικά στα σημεία που άφηνε ακάλυπτα η αργυρή επένδυση του 1810.Έτσι ώστε να επιτευχθεί η μέγιστη δυνατή συμφωνία της ζωγραφικής με το χρώμα και το σχήμα της επένδυσης.
Στη μονή φυλάσσεται τμήμα του ιερού λειψάνου του Αγίου Φιλήμονος. Με την έλευση του συνδέεται, κατά τους μελετητές, η εγκαθίδρυση και η ανάπτυξη της λατρείας του αγίου στη Ρόδο. Τα σεπτά οστά βρίσκονται προστατευμένα μέσα σε ασημένια περίτεχνη λειψανοθήκη φιλοτεχνημένη στις 25 Δεκεμβρίου 1834, επί ιερέως Παλαιολόγου.
Η λειψανοθήκη βρίσκεται τοποθετημένη μέσα σε περίτεχνο αργυρό κιβωτίδιο με γυάλινη προστατευτική επιφάνεια. Αυτό επισήμως εκτίθεται σε προσκύνηση κάθε 22η Ιουλίου και 22η Νοεμβρίου. Οπότε και εορτάζεται η «ἀεὶ νεαρὰ» μνήμη του αγίου. Επιπλέον, τα ιερά λείψανα προσφέρονται για προσκύνηση και σε κάθε πιστό που προσέρχεται στη μονή. Για να αποδώσει τιμή στον άγιο και να λάβει μέσω του ασπασμού λίγη από την αγιαστική τους δύναμη.
ΜΟΝΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΦΙΛΗΜΟΝΟΣ: ΤΟ ΞΙΦΟΣ
Άμεσα συνδεδεμένο με την ιστορία και την παράδοση της μονής είναι μία λόγχη επονομαζόμενη ως το «ξίφος του Αγίου Φιλήμονος». Καταγράφεται στον κώδικα της μονής του 1858 ως ένα από τα πλέον σημαντικά κειμήλιά της. Αρκετά συναξάρια, όπως και η λαϊκή παράδοση θέλουν να σχετίζεται με τον τρόπο μαρτυρίας του Αγίου, ο οποίος «ξίφει τελειοῦται».
Πρόκειται για σιδερένιο ξίφος του οποίου η αιχμή ώσης δεν διατηρείται. Φέρει λεπίδα δύο όψεων και ευθύ προφυλακτήρα καρπού με λαβή. Απολήγει σε πεπλατυσμένο επίμηλο και φέρει ασημένια επένδυση. Στο μέσον του μήκους του διακρίνονται σιδερένιοι ήλοι. Πιθανόν αποτέλεσμα επιδιόρθωσης σε κάποια δεδομένη στιγμή. Το ξίφος δε μοιάζει παλαιότερο από τις αρχές του 15ου αι.
Καθ” οδόν προς το κοντινό χωριό της Μονολίθου, στη θέση Κάλαμος, θα συναντήσετε έναν μικρό ναό μεταβυζαντινής περιόδου, κτισμένο στα ερείπια ενός παλαιότερου βυζαντινού. Πρόκειται για το ναό του Αγίου Γεωργίου. Έχει καταπληκτική θέα προς την παραλία των Φούρνων. Επίσης, στην περιοχή Ζωναρά, στο δρόμο προς την Κατταβιά, μπορείτε να θαυμάσετε τα ερείπια του παλαιοχριστιανικού ναού της Αγίας Αναστασίας. Η περιοχή αυτή είναι ιδιαίτερα εύφορη, υπάρχουν ελαιώνες, εσπεριδοειδή και κωνοφόρα δέντρα.
ΜΟΝΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΦΙΛΗΜΟΝΟΣ: Η ΓΥΡΩ ΠΕΡΙΟΧΗ
Οι αγροτικοί δρόμοι είναι ιδανικοί για πεζοπορία. Οδηγούν στην Αρνίθα και στο Μεσαναγρό. Παρά το γεγονός ότι το χωριό βρίσκεται στην ενδοχώρα, ελάχιστα μόλις χιλιόμετρα το χωρίζουν από μερικές αξιοθαύμαστες παραλίες. Στα δυτικά του χωριού, σε πολύ κοντινή απόσταση, βρίσκεται μία υπέροχη παραλία. Μάλιστα, η παραλία της Απολακκιάς προστατεύεται από το Ευρωπαϊκό Δίκτυο «NATURA 2000». Αποτελείται απο οικοσύστημα γεμάτο αμμόλοφους και κέδρους που ανήκουν στο είδος Juniperoys Oxycedrus (Αρκεύθος).
Ένα ακόμα στοιχείο που χρήζει προσοχής και συγκεντρώνει το ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας είναι το γεγονός ό,τι στο σημείο αυτό έχει μαρτυρηθεί η παρουσία δύο σημαντικών ειδών: Της θαλάσσιας χελώνας Caretta-Caretta καθώς και της φώκιας Monachus-Monachus.
Σε απόσταση μόλις δύο χιλιομέτρων από την είσοδο του χωριού έχει δημιουργηθεί μία μεγάλη τεχνητή λίμνη. Οι εργασίες για την ολοκλήρωση του φράγματος αυτού ολοκληρώθηκαν το 1989. Παρά το γεγονός ότι ο λόγος κατασκευής του ήταν αρχικά η άρδευση της περιοχής. Με την πάροδο των χρόνων εξελίχθηκε σε σημαντικό υγρότοπο. Κάθε χρόνο φιλοξενεί έναν μεγάλο αριθμό πουλιών.
ΜΟΝΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΦΙΛΗΜΟΝΟΣ: ΤΟ ΦΡΑΓΜΑ
Το φράγμα προσφέρεται για ιστιοπλοΐα. Η περιοχή γύρω από αυτό είναι ιδανική για πεζοπορία. Κάθε χρόνο διοργανώνονται στο σημείο αυτό πολυάριθμες αθλητικές δραστηριότητες.Καθώς και πανηγύρια, όπως εκείνο των Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ που λαμβάνει χώρα την πρώτη Δευτέρα μετά το Πάσχα (Δευτέρα της Πεντηκοστής) στη Μονή Αγίου Γεωργίου στον Κάλαμο. Ή εκείνο της Αγίας Μαρίνας (17 Ιουλίου) το οποίο εορτάζεται την παραμονή.
Υπάρχει επίσης και η Γιορτή του Καρπουζιού, το πρώτο Σάββατο μετά τη γιορτή της Αγίας Μαρίνας. Εδώ οι επισκέπτες μπορούν να απολαύσουν μοναδικές λιχουδιές από καρπούζι. Να παρακολουθήσουν ή και να παίξουν παιχνίδια με θέμα το καρπούζι. Να χορέψουν και να απολαύσουν το μοναδικό αυτό καλοκαιρινό φεστιβάλ.
ΜΟΝΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΦΙΛΗΜΟΝΟΣ: ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ
Αφήνοντας την Ιερά Μονή Αγίου Φιλήμονος και την Αρνίθα και κατευθυνόμενοι επί της επαρχιακής οδού Απολλακιάς-Προφύλια, έπειτα από ≈3χλμ. ο επισκέπτης συναντά το χωριό της Απολλακιάς. Αλλά και το κάστρο της στην ομώνυμη θέση. Το κάστρο βρίσκεται στα ανατολικά της εκκλησίας της Αγίας Μαρίνας εντός του οικισμού. Αποτελώντας ουσιαστικά το ανατολικό όριό του.
Οικοδομημένο την περίοδο της ιπποτοκρατίας πάνω σε χαμηλό λόφο, ύψους 79μ., δεσπόζει στο γεωγραφικό ανάγλυφο του οικισμού. Φαίνεται να εντάσσεται σε ένα καθορισμένο οχυρωματικό πρόγραμμα, με επιμέρους βέβαια διαφοροποιήσεις. Πρόκειται για ένα οχυρωματικό σταθμό ιδρυμένο στην ανατολική πλευρά του νησιού. Θα ήλεγχε τη μετακίνηση πληθυσμών και τη διακίνηση αγαθών λειτουργώντας ως ενδιάμεσος κόμβος μεταξύ Μονολίθου και Κατταβιάς.
Πηγές των αρχών του 15ου αι. αναφέρουν την Απολλακιά ως οχυρωμένο οικισμό, στον οποίο μπορούσαν να βρουν καταφύγιο σε περίπτωση επιδρομής τόσο οι κάτοικοι του χωριού, όσο και οι κάτοικοι των χωριών Στρίδιο, Προφύλια και Αρνίθα. Τη δεκαετία του 1470 έγινε επανασχεδιασμός της άμυνας του νησιού. Εν όψει του οθωμανικού κινδύνου. Το κάστρο της Απολλακιάς δεν πρέπει να παραβλέφθηκε από το νέο σχέδιο. Όπως γινόταν με τα πλέον αδύναμα. Αναφέρεται ξανά το 1474 σε διάταγμα-σχέδιο άμυνας του Μεγάλου Μαγίστρου Giovanni Battista degli Orsini (1467-1476). Ως εκ τούτου, το κάστρο πρέπει να ήταν ισχυρό έως τουλάχιστον και το τέλος του 15ου αι.
Σήμερα, από το ίδιο το κάστρο σώζονται ελάχιστα οικοδομικά κατάλοιπα σε χαμηλό ύψος. Η έκταση και η περίμετρός του δεν είναι δυνατόν να υπολογιστούν. Στην τόσο αποσπασματική διατήρησή τους πιθανόν να συνέβαλε η εύκολη πρόσβαση του πληθυσμού που διέμενε στην περιοχή σε άφθονο έτοιμο οικοδομικό υλικό και η χρόνια γεωργική εκμετάλλευση της θέσης.
ΜΟΝΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΦΙΛΗΜΟΝΟΣ: ΒΑΡΔΑ-ΑΠΟΛΑΚΚΙΑ
Αφήνοντας την Ιερά Μονή Αγίου Φιλήμονος και περνώντας από το χωριό της Απολλακιάς κατευθυνόμενος βόρεια προς την ομώνυμη λίμνη, σε απόσταση 3,5 χλμ. ο προσκυνητής συναντά το μονόχωρο καμαροσκέπαστο ναό του Αγίου Γεωργίου Βάρδα. Ανεγερμένο το 1289/1290 πάνω στα οικοδομικά παλαιότερου ναού. Η επωνυμία Βάρδας που προσδιορίζει το ναό προέρχεται από προφορική παράδοση. Είναι πιθανό να σχετίζεται με την υπαγωγή της εύφορης αυτής περιοχής σε μέλη της κωνσταντινουπολίτικης αριστοκρατίας. Δη του οίκου Βάρδα.
Το εικονογραφικό πρόγραμμα που αναπτύσσεται στους τοίχους του ναού κινείται μέσα στα όρια της επαρχιακής τάσης. Ακολουθώντας εν γένει τις επιταγές και τους τύπους του 13ου αι. Αξιοσημείωτη είναι η απεικόνιση των αγίων Υπατίου και Βλασίου και των αγίων Μάμα και Τρύφωνα. Σχετίζονται με την προστασία των γεωργικών καλλιεργειών και των κοπαδιών. Σε μία περιοχή όπου η γεωργία και η κτηνοτροφία αποτελούν τις μοναδικές πηγές εσόδων των κατοίκων. Επιπλέον, η επιλογή του Αγίου Φιλήμονος θα πρέπει ίσως να ερμηνευθεί ως μία δήλωση του κτίτορα για αμετάθετη προσήλωση στην ορθόδοξη χριστιανική παράδοση. Ένθερμός της προασπιστής υπήρξε ο μνημονευόμενος στην κτιτορική επιγραφή, αυτοκράτορας Ανδρόνικος Β” Παλαιολόγος.
Η σπουδαιότητά του μνημείου έγκειται αφ’ ενός στην ακριβή αναφορά του έτους ιστόρησης. Βάσει του οποίου μπορεί να προσεγγιστεί η εικονογραφική απόδοση άλλων ναών. Αφ’ ετέρου στο γεγονός ότι μνημονεύεται ο αυτοκράτορας. Υποδηλώνοντας ίσως ότι οι Ρόδιοι αναγνώριζαν την κυριαρχία του στο νησί. Προσέβλεπαν ακόμη στην πρωτεύουσα. Επιδίωκαν να διατηρήσουν τους δεσμούς τους με την κεντρική εξουσία.
Τον Ιούνιο του 2016 η ευρύτερη περιοχή δοκιμάστηκε από την πύρινη λαίλαπα συγκεκριμένα 38 πυροσβέστες με 13 οχήματα, 30 άτομα πεζοπόρο,10 ΟΤΑ, τέσσερα αεροσκάφη και τέσσερα ελικόπτερα έλαβαν μέρος στην πυρόσβεσή της.
