Τα Ταμπακαριά της Χαλέπας Χανίων
Ταμπακαριά: γράφει ο Δημήτρης Βασιλείου
Πρόκειται για τα Ταμπακαριά που μπορούν να χαρακτηριστούν και ως το βιομηχανικό μνημείο της πόλης. Καλύπτουν μια έκταση που βρίσκεται «αγκαλιά» με τη θάλασσα στην ιστορική συνοικία της Χαλέπας: Από την Αγία Κυριακή μέχρι και την οδό Βιβιλάκη. Θα ανακαλύψετε μια από τις λιγότερο γνωστές ιστορίες των Χανίων. Μιας περιοχής που είχαμε επισκεφτεί προ δύο δεκαετιών. Σήμερα γνωρίζει νέα άνθιση!
ΤΑΜΠΑΚΑΡΙΑ: Η ΙΣΤΟΡΙΑ
Τα Ταμπακαριά, στην ανατολική βραχώδη περιοχή των Χανίων, είναι η συνοικία που από τις αρχές του 19ου αιώνα είχαν εγκατασταθεί οι βυρσοδέψες. Εργάζονταν στην επεξεργασία των δερμάτων. Πρόκειται για μια πολύ ατμοσφαιρική περιοχή, ένα αρχιτεκτονικό μνημείο της βιομηχανικής εποχής.
Όπως χαρακτηριστικά μας ανέφερε ο παλιός τεχνίτης Παναγιώτης Καραμπινάκης μιλώντας μας με πόνο ψυχής :
«Τα πρώτα βυρσοδεψεία άρχισαν να λειτουργούν στα Χανιά από τον 18ο αιώνα στη δυτική παραλία και σιγά, σιγά επεκτάθηκαν και στην ανατολική με το εκκλησάκι της Αγίας Κυριακής. Οι πρώτες δεκαετίες ήταν τρομερά δύσκολες, μας έχουν αφηγηθεί παλαιότεροι τεχνίτες και ιδιοκτήτες όπως για μένα ήταν ο πεθερός μου Χαράλαμπος Βουτετάκης και ο πατέρας του Μιχάλης.
Γαμπρός, λοιπόν, μπήκα στο επάγγελμα του βυρσοδέψη και μάλιστα σε ηλικία 18 ετών. Έμαθα τη δουλειά και συνεχίζω σήμερα, μαζί με τα παιδιά μου, το Χαράλαμπο και το Γιάννη, τη λειτουργία της επιχείρησης. Έχουμε επεκταθεί σε μεταποιήσεις των δερμάτων στον τουριστικό τομέα. Τα παλιά χρόνια λειτουργούσαν σε όλο το μήκος της ακτογραμμής γύρω στα 90 βυρσοδεψεία και τώρα απομείνανε 6 όλα κι όλα. Τέσσερα εδώ και δύο στην άλλη μεριά προς τη Χονολουλού.
Ο τόπος αυτός που επιλέχθηκε να κτιστούν οι επιχειρήσεις δεν ήταν τυχαίος, αλλά ιδανικός επειδή είναι κοντά με την πόλη των Χανίων, διέθετε υφάλμυρα νερά στα πηγάδια και τα νερά της βραχώδους θαλάσσιας περιοχής είναι ρηχά και βοηθούσαν τότε στην αρχική επεξεργασία των δερμάτων».
ΤΑΜΠΑΚΑΡΙΑ: Η ΑΙΓΥΠΤΙΟΚΡΑΤΙΑ
Η εγκατάσταση των βιοτεχνιών επεξεργασίας δερμάτων πραγματοποιήθηκε μεταξύ 1830 και 1840, την περίοδο δηλαδή της Αιγυπτιοκρατίας στην Κρήτη. Για τα Ταμπακαριά των Χανίων, ο τόπος που επιλέχθηκε ήταν ο πιο κατάλληλος: αρκετά μακριά και ταυτόχρονα κοντά στην πόλη. Σε τοποθεσία με άφθονα υπόγεια, υφάλμυρα νερά, δίπλα σε αβαθή θάλασσα που ήταν χρήσιμη για το πρώτο στάδιο επεξεργασίας των δερμάτων.
Ο ίδιος, συνεχίζοντας, μάς είπε: « Στα χρόνια του Μεσοπολέμου γνώρισαν τη μεγαλύτερη ακμή τα βυρσοδεψεία. Η λειτουργία τους διακόπηκε την περίοδο της κατοχής για να συνεχιστεί μετά την λήξη του πολέμου με νέα μηχανήματα που αποτελούσαν για εκείνα τα χρόνια καινοτομία.
Μετά το 1950 έφτασαν να λειτουργούν γύρω στις 90 επιχειρήσεις με την κάθε μία να απασχολεί τουλάχιστον δέκα εργάτες. Όταν έκαναν διακοπή εργασίας για κολατσιό νόμιζες ότι ήταν πανηγύρι. Τα καλά χρόνια λειτουργίας όλων των βυρσοδεψείων συνεχίστηκαν μέχρι και το τέλος της δεκαετίας του 1970. Με πολλές εξαγωγές δερμάτων, αλλά και μεγάλη εγχώρια κατανάλωση από τον στρατό και τους τσαγκάρηδες.
Από εκεί και μετά άρχισε η αντίστροφη μέτρηση με τις επιχειρήσεις να κλείνουν η μία μετά την άλλη. Η πολιτεία δε μας συμπαραστάθηκε και ας ψηφίστηκε τα τελευταία χρόνια νομοθεσία που χαρακτήριζε τα κτήρια διατηρητέα. Λίγοι άντεξαν τις αντιξοότητες των δύσκολων συνθηκών. Σε αυτό βέβαια συντέλεσε η μεγάλη αγάπη που έχουμε όσοι μείναμε για το επάγγελμα αυτό. Πολλά κτήρια έχουν υποστεί τεράστιες φθορές από την αναγκαστική εγκατάλειψη, ενώ κάποια άλλα έχουν ανακαινισθεί…».
ΤΑΜΠΑΚΑΡΙΑ: Η ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ
Εκείνη την εποχή, οι Αιγύπτιοι θέλησαν να αντιγράψουν την επιτυχία των βυρσοδεψείων του Ηρακλείου, της άλλης μεγάλης πόλης της Κρήτης. Να παράγουν πλούτο για την τοπική κοινωνία.
Η τοποθεσία δεν θα μπορούσε να είναι καλύτερη. Πρώτα απ’ όλα, τα Ταμπακαριά βρίσκονταν σε ιδανική απόσταση από το κέντρο της πόλης: Αρκετά κοντά για να μεταφέρονται τα τελικά προϊόντα στους εμπόρους του κέντρου και αρκετά μακριά για να φτάνει στην πόλη η άσχημη μυρωδιά από την επεξεργασία του δέρματος.
Ένα άλλο μεγάλο πλεονέκτημα είχε να κάνει με το νερό: Στο σημείο όπου βρίσκονται τα Ταμπακαριά, υπήρχαν άφθονα υπόγεια γλυκά (μη θαλασσινά) νερά, τα οποία ήταν απαραίτητα για την επεξεργασία του δέρματος. Επίσης, οι ρηχές βραχώδεις ακτές στο συγκεκριμένο σημείο σχηματίζουν μικρές φυσικές λιμνούλες νερού, οι οποίες ήταν επίσης ιδανικές για αυτήν τη δουλειά.
Τα δερμάτινα προϊόντα των βυρσοδεψείων στα Ταμπακαριά αποδείχθηκαν πολύ δημοφιλή και με το πέρασμα του χρόνου δημιουργήθηκαν περισσότερα βυρσοδεψεία στην περιοχή. Εκτιμάται ότι κατά την ακμή της βιοτεχνικής αυτής περιοχής λειτουργούσαν εδώ γύρω στα 80 μικρά βυρσοδεψεία.
Η γειτονική συνοικία Κουμ Καπί, με το χαμηλό κόστος του εργατικού της δυναμικού, βοήθησε στην ανάπτυξη των βυρσοδεψείων. Στη φτωχική αυτή συνοικία, που ήταν σαν μια «φαβέλα» της εποχής, οι περισσότεροι κάτοικοι απασχολούνταν ως ανειδίκευτοι εργάτες στο λιμάνι των Χανίων. Ή δεν εργάζονταν καθόλου. Για πολλούς από αυτούς, τα Ταμπακαριά ήταν μια ευκαιρία να βρουν δουλειά και να ξεφύγουν από τη φτώχεια.
ΤΑΜΠΑΚΑΡΙΑ: Η ΚΑΤΟΧΗ
Η αρχή του τέλους των βυρσοδεψείων στην περιοχή έγινε κατά τη σύντομη κατοχή του νησιού από τους Γερμανούς κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Εκείνη την περίοδο, οι Γερμανοί άρχισαν να εισάγουν σύγχρονα μηχανήματα επεξεργασίας δέρματος στο νησί, καθιστώντας τα παλιά βυρσοδεψεία παρωχημένα. Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας το 1945, τα μειούμενα σε αριθμό, έτσι τη δεκαετία του 1950 δεν υπήρχαν περισσότερα από 80 βυρσοδεψία. Συνέχισαν τη λειτουργία τους, μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1970, όταν σχεδόν όλα είχαν κλείσει.
Έπειτα από προσπάθειες που άρχισαν το 2009 και αφού ξεπεράστηκαν όλες οι διαδικασίες που η νομοθεσία απαιτεί, η περιοχή των Ταμπακαριών στα Χανιά κηρύχθηκε διατηρητέο μνημείο. Με βάση την απόφαση του υπουργείου, χαρακτηρίζονται ως διατηρητέα 26 κτήρια καθώς και τα παραρτήματά τους στον παράλιο περιβάλλοντα χώρο. Εκεί όπου είναι ενταγμένα και σχετίζονται με τη λειτουργία της χρήσης βυρσοδεψείου . Βρίσκονται στην περιοχή Ταμπακαριά Χαλέπας του δήμου Χανίων.
Σήμερα στην περιοχή λειτουργούν μόλις 3 παραδοσιακά βυρσοδεψεία. Πολλά από τα άλλα παλιά κτίρια είναι εγκαταλελειμμένα, δίνοντας την εντύπωση μιας γειτονιάς-φάντασμα.
ΤΑΜΠΑΚΑΡΙΑ: Η ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΨΗ
Ένας από τους λόγους πίσω από την εγκατάλειψη των Ταμπακαριών είναι και το υψηλό κόστος της ανακατασκευής τους. Έχει να κάνει με την υποχρέωση διατήρησης της αρχικής πρόσοψης του κτιρίου, καθώς έχουν κηρυχτεί διατηρητέα. Ευτυχώς αυτό δεν έχει αποτρέψει πολλούς ιδιοκτήτες ακινήτων στην περιοχή, οι οποίοι και ανακαίνισαν με όμορφο τρόπο μερικά από τα παλιά βυρσοδεψεία. Τα μετέτρεψαν τα σε κατοικίες, μπουτίκ διαμερίσματα για τουριστική ενοικίαση, ή γραφεία.
Όπως μας είπαν χαρακτηριστικά οι νέοι διαχειριστές των ακινήτων: Η πιο κινηματογραφική συνοικία των Χανίων αρχίζει να παίρνει τη νέα της όψη. Λίγους μήνες μετά τις υπουργικές αποφάσεις που κηρύσσουν ως διατηρητέα μνημεία τα κτήρια της οδού Βιβιλάκη και Αγίας Κυριακής.
Ήδη κάποια κτήρια έχουν μετατραπεί σε τουριστικές κατοικίες. Ντόπιοι επιχειρηματίες προχωρούν στη δημιουργία ενός boutique hotel. Προστατεύονται από την κληρονομιά. Ένα από αυτά βρίσκεται σε μια παράξενη παραθαλάσσια τοποθεσία λίγα λεπτά μακριά από το κέντρο της πόλης των Χανίων. Εμείς σταθήκαμε τυχεροί και επισκεφτήκαμε τους χώρους του Tanneries Hotel and Spa. Οφείλουμε να ομολογήσουμε ξαναγράφεται η ιστορία μιας από τις πιο εμβληματικές γειτονιές, της Ταμπακαριάς.
ΤΑΜΠΑΚΑΡΙΑ: ΤΑ ΑΝΑΚΑΙΝΙΣΜΕΝΑ ΚΤΗΡΙΑ
Ανακαινισμένο σε ένα ξενοδοχείο 20 πολυτελών σουιτών από 40-104 τ.μ. όλα μπροστά στη θάλασσα με εξαιρετική θέα στη θάλασσα και μακριά από τα πλήθη. Τα βιομηχανικά κτήρια του 1800 μεταμορφώθηκαν εντελώς για να βρουν τους ταξιδιώτες που αναζητούσαν κάποιο νόημα, και όχι μόνο την πολυτέλεια της ζωής.
Tο Tanneries Hotel είναι πραγματικά ένα στολίδι κρυμμένο σε κοινή θέα. Ένας σύνδεσμος με το παρελθόν και ίσως το κλειδί για το μέλλον.
Ακόμα και τα υπέροχα ανάγλυφα του Αλέκου Φασιανού κλήθηκαν να στολίσουν τον χώρο της υποδοχής του καταλύματος. Το υπουργείο Περιβάλλοντος προχώρησε τελικά στο χαρακτηρισμό ως διατηρητέων μιας ομάδας 17 κτιρίων στην περιοχή. Σκοπός ήταν όχι μόνο η διάσωση αλλά και η επαναχρησιμοποίηση αυτού του εξαιρετικού συνόλου βιομηχανικών κτιρίων.
Ως είθισται σε αυτές τις περιπτώσεις, απαγορεύονται κραυγαλέες προσθήκες, τέντες, φωτεινές επιγραφές κ.λπ. Υπάρχει όμως μεγάλο περιθώριο αξιοποίησης: τα κτήρια μπορούν να μετατραπούν σε κατοικίες, τουριστικά καταλύματα, γραφεία, πολιτιστικούς χώρους, εστιατόρια ή σε χώρους μουσειακής χρήσης. Με τη δυνατότητα δημιουργίας εντευκτηρίου, πωλητηρίου ειδών τέχνης, χειροτεχνίας που συνάδουν με την παραδοσιακή χρήση των Ταμπακαριών.
Επισημαίνεται ότι η περιοχή μελέτης περιλαμβάνει τις οδούς Αγίας Κυριακής, την παράλληλη με τη θάλασσα εσωτερική οδό, τη σύνδεσή τους, τις εγκάρσιες προσβάσεις στη θάλασσα και τον ελεύθερο κοινόχρηστο χώρο μέχρι τα όρια της λιμενικής ζώνης.
ΤΑΜΠΑΚΑΡΙΑ: Η ΔΟΜΗ ΤΩΝ ΚΤΗΡΙΩΝ
Τα κτήρια είναι δίπατα, με πρόσβαση στον όροφο από το δρόμο και πρόσβαση στο ισόγειο από το επίπεδο της θάλασσας. Είναι κατασκευασμένα από πέτρα και έχουν στέγη από κεραμίδι καθώς και στενά ψηλά ανοίγματα. Οι εργασίες που θα γίνουν περιορίζονται στο ελάχιστο, ώστε να αναδείξουν και να διατηρήσουν των ιδιαίτερο χαρακτήρα αυτών των βιομηχανικών κτηρίων. Επιθυμία των κατοίκων είναι η εξέλιξη των Ταμπακαριών ως περιοχή αμιγούς κατοικίας και περιπάτου. Σε σχέση με το ιστορικό κομμάτι της Χαλέπας, με ήπιες χρήσεις, γραφεία και πολιτιστικές δραστηριότητες.
Στόχος της μελέτης είναι η ανάπλαση των εν λόγω οδών και κοινοχρήστων χώρων. Έτσι ώστε να εξυπηρετούνται οι μόνιμοι κάτοικοι και οι επισκέπτες αλλά και να οργανωθούν ορθά και εργονομικά οι καθημερινές λειτουργικές ανάγκες.
Δίνοντας στο μεγάλο βυρσοδεψείο χρήση κατοικίας και στο μικρό χρήση αρχιτεκτονικού γραφείου. Σε συνδυασμό με πολιτιστικό πολυχώρο. Παράλληλα γίνονται υπαίθριες διαμορφώσεις που θα εξυπηρετούν τόσο τις ανάγκες του κτηρίου όσο και τους κατοίκους και τους επισκέπτες της περιοχής. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στις κινήσεις και στις συνδέσεις των εσωτερικών με τους εξωτερικούς χώρους. Όπως και στην εκτόνωση του αστικού ιστού στο θαλάσσιο μέτωπο της περιοχής.
ΤΑΜΠΑΚΑΡΙΑ: ΤΑ ΥΛΙΚΑ
Τέλος αξίζει να σημειωθεί πως γίνεται μια πολύ προσεκτική επιλογή στα υλικά που χρησιμοποιούνται έτσι ώστε και τα δύο κτίρια να παραμείνουν απόλυτα ενταγμένα στο βιομηχανικό χαρακτήρα της περιοχής. Με τις ήπιες χρήσεις και επεμβάσεις στα κελύφη των βυρσοδεψείων αποσκοπούμε στην ανάδειξη της περιοχής και στην εκμετάλλευση της ως χώρο πολιτιστικών δρώμενων και περιπάτου για τους κατοίκους της πόλης.
