ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ
ΣΤΟΥΣ ΔΡΟΜΟΥΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ
Ο Δημήτρης Δελφινόπουλος συνομιλεί με την Εύα Μαρά
«Η αρχαία ελληνική μουσική ζει μέσα μας αθέλητα κρυμμένη»
Ο χαρισματικός και διεθνώς αναγνωρισμένος για την προσφορά του στην προβολή όσον αφορά στην αρχαία ελληνική μουσική, ο Δημήτρης Δελφινόπουλος της «Ορφείας Αρμονίας» μας ταξιδεύει στους «Δρόμους της αρχαίας ελληνικής μουσικής», στο πλαίσιο της έρευνας και της αναζήτησής της στο χρόνο! Σε μια σπάνια εκ βαθέων συνέντευξη άκρατου πολιτιστικού ενδιαφέροντος, μας αποκαλύπτει την αξία, τη σπουδαιότητα και τη διαχρονικότητα που έχει η Αρχαία Ελληνική Μουσική, ως ο καταλληλότερος πρέσβης της στο ευρύτερο μουσικό κοινό εντός και εκτός ελληνικών συνόρων.
Ποιο το κύριο ερέθισμα που σας ώθησε στην ενασχόλησή σας με την αρχαία ελληνική μουσική;
Από τα μαθητικά μου χρόνια αγαπούσα την ιστορία και τη μουσική. Από τη μια το γραπτό κείμενο κι από την άλλη η άυλη τέχνη. Σίγουρα ένα από τα δύο θα με κέρδιζε επαγγελματικά, ενώ το άλλο θα με συνόδευε ισόβια. Όπως καταλάβατε, η μουσική πήρε τη θέση του επαγγέλματος-λειτουργήματος και η ιστορία τη θέση του ισοβίου συνοδού. Υπό αυτές τις συνθήκες η ένωση αυτών των δύο δεν θα μπορούσε να επιφέρει διαφορετικό αποτέλεσμα από την ενασχόληση με την αρχαία ελληνική μουσική.
Επίσης, η γνώση ότι η μουσική ήταν υποχρεωτικό μέρος της εκπαίδευσης των Ελλήνων στην αρχαιότητα, όπως και ότι έχαιρε απολύτου σεβασμού ως συνοδοιπόρος σε κάθε κοινωνική, θρησκευτική, καλλιτεχνική, πολεμική, εργασιακή δραστηριότητα, είναι ξεκάθαρο ερέθισμα. Έτσι μπορούμε να αντιληφθούμε ότι κάθε τι που θαυμάζει η ανθρωπότητα στον ελληνικό πολιτισμό, από τις μεγάλες διαχρονικές προσωπικότητες έως τα αιώνια περικαλλή δημιουργήματα, και εν τέλει τον τρόπο ζωής, έχουν ως αφετηρία τη μουσική παιδεία.
Η μουσική λοιπόν αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο του πολιτισμού μας και η μελέτη της είναι το ελάχιστο που οφείλουμε να κάνουμε.
«η αρχαία ελληνική μουσική: πρωταγωνιστεί
με κάθε τρόπο στη ζωή μου.»
Θεωρείστε -δικαίως- ως ο πλέον ειδήμων στο μουσικό αυτό είδος. Πότε χρονικά ξεκινά το ταξίδι σας στο χώρο της αρχαίας ελληνικής μουσικής;
Δεν γνωρίζω ποιος μου απέδωσε αυτό το χαρακτηρισμό, σίγουρα όμως δεν μπορώ να τον δεχτώ. Υπάρχουν ειδήμονες, επιστήμονες, ακόμη και ερευνητές που έχουν αφιερώσει όλη τους τη ζωή στο συγκεκριμένο τομέα. Κάποιοι από αυτούς είναι υπερήλικες πια, κάτι που τους καθιστά ακόμη πιο ειδήμονες, λόγω μελετών που μπορεί να ξεπέρασαν τις έξι δεκαετίες! Επίσης κάποιοι άλλοι δεν είναι καν στη ζωή. Τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Δεν είμαι τίποτε παραπάνω από ένας υπηρέτης αυτού του μεγαλειώδους κεφαλαίου του πολιτισμού μας.
Ως αφετηρία του ταξιδιού στην αρχαία ελληνική μουσική θα μπορούσα να ορίσω μια περίοδο περί τα τέλη της δεκαετίας του 1990, όταν ξεκίνησα να αναζητώ πληροφορίες για είδη αρχαίων χορών που μ’ ενδιέφεραν ως ιδέα για να συνθέσω μουσικά έργα. Από τότε η αρχαία μουσική πρωταγωνιστεί με κάθε τρόπο στη ζωή μου, είτε μελετώντας την θεωρητικά μέσα από βιβλία, είτε ερμηνεύοντας τα αρχαία μουσικά αποσπάσματα, αρχικά με μουσικά όργανα της εποχής μας και στην πορεία με αρχαία ελληνικά επανακατασκευασμένα.
Σε ποιες κινήσεις έχετε προβεί μέχρι σήμερα, ώστε να κάνετε γνωστή την αρχαία ελληνική μουσική εντός και εκτός ελληνικών συνόρων;
Οι δραστηριότητά μου στη γνωστοποίηση της αρχαίας ελληνικής μουσικής ξεκινά με ομιλίες και συνεντεύξεις σε ραδιόφωνο, τηλεόραση, τύπο και διαδίκτυο εδώ και πάνω από είκοσι χρόνια. Στόχος μου είναι η ενημέρωση για κάτι που εν πολλοίς είναι άγνωστο. Είναι όμως τόσο ουσιώδες για το ευρύ κοινό, αφού, όπως προανέφερα, η Μουσική είναι η αιτία του Πολιτισμού μας, που δεν μπορεί να περιοριστεί σε ακαδημαϊκούς κύκλους. Έτσι, εκτός από ομιλίες σε Πανεπιστήμια προσκλήθηκα και σε διεθνή συνέδρια και εκδηλώσεις -δρώμενα του εξωτερικού- και συνεχίζω με τους συνεργάτες μου την παρουσίαση των γνώσεων και την εκτέλεση των μουσικών έργων σε πολιτιστικούς χώρους, αρχαιολογικά μουσεία, σχολεία όλων των βαθμίδων κ.α. με σκοπό την καθολική ενημέρωση, ώστε να καταστεί αντιληπτό τοις πάσι η μεγαλειώδης αυτή κληρονομιά μας.
Ποια η σύνδεση-συμβολή της αρχαίας ελληνικής μουσικής στην ιστορία της ελληνικής μουσικής και την εξέλιξη αυτής;
Η ελληνική μουσική, όπως και η ιστορία, είναι αδιάσπαστη και διαχρονική. Μέσα στην πορεία των αιώνων διαμορφώθηκαν μουσικοί τρόποι, μουσικοί ήχοι, μουσικοί δρόμοι που μας χάρισαν μια ανεπανάληπτη κληρονομιά. Μελετώντας και συγκρίνοντας παραδοσιακά μουσικά κομμάτια με αρχαία διαπιστώνουμε εντυπωσιασμένοι τόσα πολλά κοινά, έτσι ώστε να καταλήξω στο συμπέρασμα ότι η αρχαία Ελληνική Μουσική σίγουρα δεν έχει πεθάνει!
«η αρχαία ελληνική μουσική: υπάρχει
σίγουρα στον εσωτερικό μας κόσμο ηχογραφημένη.»
Ποιες οι πηγές απ’ τις οποίες αντλείτε το υλικό της πολυετούς έρευνάς σας στην ιστορία που γράφει η αρχαία ελληνική μουσική;
Οι γραπτές πληροφορίες προέρχονται από τα κείμενα των αρχαίων μουσικοθεωρητικών, φιλοσόφων, θεατρικών συγγραφέων, ιστορικών κ.ά. Μέσα από τα κείμενα μπορούμε να γνωρίζουμε τη θεωρία της αρχαίας μουσικής, τη θέση της στις κοινωνίες της αρχαίας Ελλάδας, το φιλοσοφικό της υπόβαθρο και πάμπολλα γεγονότα από την εποχή των μύθων και έπειτα.
Οι πρακτικές πληροφορίες, δηλαδή η χρήση των μουσικών οργάνων, ο τρόπος κρατήματος η κατασκευή των, προέρχονται και από τα κείμενα, αλλά κυρίως από την αγγειογραφία, τις ανάγλυφες απεικονίσεις, τη ζωγραφική και τη γλυπτική. Από εκεί αντλούμε τις πληροφορίες για τη στάση του σώματος κατά τη χρήση του μουσικού οργάνου, την αναλογία ανθρώπου και οργάνου για την επανακατασκευή του, ακόμη και την ψυχική κατάσταση στα εικονιζόμενα πρόσωπα κατά την ερμηνεία του μουσικού εκτελεστή, όπως και τη δική του αντίστοιχη.
Στα κείμενα και στην τέχνη ως πηγές θα προσθέσω το ένστικτο που υπάρχει μέσα μας, που μας δίνει την τελική κατεύθυνση να προχωρήσουμε, μιας και, δυστυχώς, δεν έχουμε ηχογραφήσεις από την αρχαιότητα. Ο εθνικός μας ποιητής Κωστής Παλαμάς, έγραψε «… η αρχαία ψυχή ζει μέσα μας αθέλητα κρυμμένη…». Ας μου επιτρέψει από εκεί που βρίσκεται να αντικαταστήσω μόνον μια φορά τη λέξη «ψυχή» με τη «μουσική», οπότε υπάρχει σίγουρα στον εσωτερικό μας κόσμο «ηχογραφημένη» η αρχαία αρμονία, όρος που αναφέρεται στα αρχαία κείμενα για τη μουσική.
Η «καταγραφή» αυτή φαίνεται από την πορεία της μουσικής μας ιστορίας ανά τους αιώνες, στα μεταχριστιανικά και μεσαιωνικά χρόνια, στις σκοτεινές εποχές που ήμασταν κατακτημένοι, στις φωτεινές που ξεκινήσαμε την απελευθέρωσή μας, μέχρι και σήμερα. Και η πορεία αυτή αποτελεί άλλη μια πηγή αντλήσεως υλικού.
Ποιος ο ρόλος της ελληνικής αλφαβήτου στην αποτύπωση των μουσικών φθόγγων;
Ως γνωστόν, το ελληνικό αλφάβητο έχει τη γραπτή του χρήση και τη μαθηματική του. Φυσικά δεν είναι γνωστό ότι υπάρχει και η μουσική χρήση του. Κάθε γράμμα, σε διάφορες μορφές, π.χ. πλάγιο, κομμένο ή ανεστραμμένο κ.τ.λ., μας δίνει μουσικούς φθόγγους, νότες δηλαδή, και άλλα μουσικά σύμβολα.
«η αρχαία ελληνική μουσική: η σύσταση
ενός μουσικού συνόλου με αρχαία ελληνικά όργανα.»
Από αρχαίους μουσικοθεωρητικούς έχουμε μοναδική γνώση για τον τρόπο μουσικής γραφής. Πρόκειται για ένα αρτιότατο σύστημα που φτάνει περίπου τον αριθμό των 1680 μουσικών φθόγγων και συμβόλων!
Είστε επίσης επικεφαλής (ιδρυτής και καλλιτεχνικός διευθυντής) του μοναδικού παγκοσμίως μουσικού συνόλου, «Ορφεία Αρμονία». Πώς και πότε γεννήθηκε η ιδέα της ίδρυσής της, ποιες οι δράσεις της, καθώς και το όραμά σας;
Λίγο μετά τα μέσα της πρώτης δεκαετίας του αιώνα μας γνώρισα τον αείμνηστο, εδώ και κάποια χρόνια, ομότιμο καθηγητή του Α.Π.Θ., ιατρό και μουσικό Αριστοτέλη Βρίτσιο. Η πρώτη μας συνάντηση έγινε ακριβώς γι’ αυτό το λόγο: τη σύσταση ενός μουσικού συνόλου με αρχαία ελληνικά όργανα με σκοπό τη συμμετοχή του στους Ολυμπιακούς του Πεκίνου το 2008. Αυτή ήταν και η αφετηρία του οράματός του. Το όραμα από τη δική μου την πλευρά ήταν η δημιουργία μουσικού συνόλου, ας πούμε ορχήστρας, με ελληνικά όργανα.
Αυτή η συνένωση οραμάτων γέννησε την «Ορφεία Αρμονία», το μουσικό αυτό σύνολο το οποίο είναι μοναδικό παγκοσμίως και ιστορικώς. Παγκοσμίως, διότι δεν υπάρχει στον κόσμο πολυμελής μουσική ομάδα που να συμμετέχουν τέτοιου είδους όργανα. Ιστορικώς, διότι ούτε στην αρχαιότητα υπήρχε τέτοιο σύνολο. Η συνύπαρξη των πιο αντιπροσωπευτικών αρχαίων ελληνικών οργάνων σε μουσικό σχήμα είναι μια καινοτομία. Η γενέθλιος εμφάνισή μας πραγματοποιήθηκε την 1η Μαΐου του 2007 στο Α.Π.Θ., σε παγκόσμιο συνέδριο μηχανικής. Και η ονομασία του σχήματος ανακοινώθηκε δημοσίως από τον αείμνηστο Αριστοτέλη Βρίτσιο, σε συναυλία μας, την τρίτη κατά σειρά, στον αρχαιολογικό χώρο των Λειβήθρων, στο Δήμο Ανατολικού Ολύμπου, την ίδια χρονιά.
Μπορεί να μην πραγματοποιήθηκε το ταξίδι στο Πεκίνο, όπως επιθυμούσε ο οραματιστής Αριστοτέλης Βρίτσιος, όμως, από τότε, οι εμφανίσεις και οι συναυλίες μας είναι πολυποίκιλες και πάντα κομβικές. Εμφανιστήκαμε υπό την αιγίδα σημαντικότατων φορέων όπως το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, το Κρατικό Ωδείο Θεσσαλονίκης, τις Κρατικές Ορχήστρες Αθηνών και Θεσσαλονίκης, αρχαιολογικά μουσεία, εφορίες αρχαιοτήτων, τη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης κ.ά. Παράλληλα το σύνολο έχει συμμετοχή σε τηλεοπτικές εκπομπές, διεθνή συνέδρια και σε συναυλίες στο εξωτερικό, ενώ στηρίζει ειδικές δράσεις μουσείων, πανεπιστημίων, δήμων κ.ά.
Ωστόσο, δεν θα γινόταν το παραμικρό από όλα τα παραπάνω, εάν δεν υπήρχε η παρουσία ενός ανθρώπου, που στέκεται διαρκώς στο πλευρό μας. Είναι ένας ακόμα οραματιστής, όπως ο Αριστοτέλης Βρίτσιος, ένας άνθρωπος με αισθητική, καλλιτεχνική παιδεία και επιτυχημένος επιχειρηματίας, ο κ. Νίκος Παπαποστόλου. Σε συνεννόηση με τον Αριστοτέλη Βρίτσιο, αγόρασε τα αρχαία μουσικά όργανα και τα διέθεσε στην «Ορφεία Αρμονία». Εξαιτίας του οι ήχοι αυτοί έρχονται στη ζωή μας και μπορούμε να ακούσουμε ξανά τις αρχαίες μουσικές συνθέσεις, βλέποντας ταυτόχρονα ζωντανά τα όργανα που είχαν σιγήσει για αιώνες!
Έτσι, όχι μόνον υπάρχει στη ζωή μας ένα μοναδικό μουσικό σύνολο, το οποίο ερμηνεύει τα αρχαία μουσικά αποσπάσματα, αλλά ανοίγεται ο δρόμος και για νέες συνθέσεις, νέες δημιουργίες, νέες μουσικές σχολές! Με κάτι που είναι τόσο παλαιό αλλά πήρε καινούρια πνοή! Είναι, όπως το βάφτισα, νεοδιάστατο μουσικό σχήμα και νεοδιάστατη μουσική!
«η αρχαία ελληνική μουσική: ξεκάθαρη
η ανάδειξη της διαχρονικότητας της ελληνικής μουσικής.»
Με αφορμή τον Κύκλο Εκπαιδευτικών Σεμιναρίων του Κρατικού Ωδείου 65+, σε ποιο βαθμό εκτιμάτε, ότι αυτά δύνανται να βοηθήσουν στην καλύτερη κατανόηση και εντρύφηση στα είδη μουσικής τέχνης;
Η συγκεκριμένη πρωτοβουλία του Κρατικού Ωδείου είναι αληθινός φόρος τιμής στην ελληνική μουσική! Αναδεικνύει τη μοναδικότητά της σε τοπικό αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι ενδιαφερόμενοι αποκτούν ξεχωριστό πλούτο γνώσεων και μάλιστα τμηματικά. Δηλαδή κάθε παρουσίαση, αφορά συγκεκριμένη ιστορική περίοδο, αρχαία, βυζαντινή, νεότερη παραδοσιακή και επί μέρους είδη μουσικής, όπως αστική, σμυρναίικη, μεταπολεμική λαϊκή κ.ά. Είναι ξεκάθαρη η ανάδειξη της διαχρονικότητας της ελληνικής μουσικής, κάτι που είναι απολύτως κατανοητό από τους φίλους της μάθησης που έρχονται να παρακολουθήσουν. Και φυσικά δεν μπορώ να μην δώσω τα θερμά μου συγχαρητήρια στο διευθυντή του Κρατικού Ωδείου, κ. Γ.Ι. Παπαδόπουλο, και στον υπεύθυνο των προγραμμάτων, κ. Δ. Γιαννόπουλο, όπως επίσης και στους ομιλητές-εκπροσώπους και των άλλων ειδών μουσικής.
Πως συνδέεται η αρχαία ελληνική μουσική με τη νεότερη ελληνική μουσική; Γίνονται, πιστεύετε, προσπάθειες αναβίωσής της;
Ως όρος, η αρχαία ελληνική μουσική αφορά την αρχαία Ελλάδα. Ως ζώσα πραγματικότητα εξακολουθεί να ακούγεται και να υπάρχει μέσα μας, όπως προαναφέρθηκα, και μετά την αρχαία Ελλάδα. Άρα δεν υποστηρίζω ότι υπάρχει σύνδεσμος, εκτός αν αναφερθούμε στη λεγόμενη βυζαντινή μουσική. Για μένα όμως ο χαρακτηρισμός «σύνδεσμος» υποβαθμίζει το στοιχείο στο οποίο απευθύνεται σε σχέση με αυτά που «συνδέει». Έτσι, θα προτιμούσα να αποφύγω να χρησιμοποιήσω τον όρο «σύνδεσμο» και να τονίσω ότι σε συζήτηση όπου μιλάμε για τα επί μέρους κεφάλαια της ελληνικής μουσικής, είναι καλύτερο, κατά τη γνώμη μου, να λέμε « η μουσική στην αρχαιότητα» σε σχέση με τη «μουσική στα βυζαντινά χρόνια» ή «στα νεότερα χρόνια».
Κι εδώ μπορώ να απαντήσω και στο δεύτερο ερώτημά σας, περί αναβίωσης: δε γνωρίζω αν γίνονται προσπάθειες στο να αναστηθεί, ωστόσο, μελετώντας την πορεία της μέσα στην ιστορία, καταλήγουμε στο συμπέρασμα πως η αρχαία μουσική δεν έχει πεθάνει για ν’ αναβιωθεί!
Εν κατακλείδι, ποια η σημασία της αρχαίας ελληνικής μουσικής, καθώς και οι επιδράσεις της στην ανθρωπότητα;
Ο φιλόσοφος Αριστοτέλης έλεγε πως η μουσική διδάσκεται για την αρετή, την ανάπαυση, το ήθος, τη σωστή διαγωγή και την κάθαρση της ψυχής. Κι άλλοι φιλόσοφοι ανέφεραν εύστοχους λόγους για τα αποτελέσματα της μουσικής διδασκαλίας. Η επιτομή όμως βρίσκεται στα παραπάνω λόγια του ογκόλιθου της παγκοσμίου σκέψης. Ολόκληρος ο πλούτος της διαχρονικής ελληνικής μουσικής ορίζεται από την αρχαία. Κι όταν ακόμη και η διεθνής μουσικολογική και μουσική ορολογία υιοθετεί μεγάλο αριθμό όρων από την ελληνική γλώσσα, ας μην εκπλαγούμε που για άλλη μια φορά οι επιστήμονες του εξωτερικού έχουν αγκαλιάσει και μελετήσει επισταμένως την αρχαία ελληνική μουσική! Θερμή παράκληση, να την αγκαλιάσουμε συνειδητά κι εμείς!
Θερμές ευχαριστίες από καρδιάς γι’ αυτήν την σπάνιας σπουδαιότητας συνέντευξή μας που άγγιξε τις χορδές της ελληνικής ψυχής μας στο πλαίσιο ενός πλέον αποκαλυπτικού ταξιδιού στους δρόμους της αρχαίας ελληνικής μουσικής που αποτέλεσε τον ακρογωνιαίο λίθο του ελληνικού και παγκόσμιου πολιτισμού ως ο καλύτερος πρέσβης της.
Διαβάστε την εργοβιογραφία του Δημήτρη Δελφινόπουλου
