ΙΑΤΡΙΚΟ ΒΗΜΑ
ΤΟ ΣΤΡΕΣ ΚΑΙ ΤΑ ΧΑΛΑΣΜΕΝΑ ΟΡΜΟΝΙΚΑ ΦΡΕΝΑ
Είδη του στρες: γράφει ο Αντώνης Καράγιωργας*
Σήμερα οι άνθρωποι διαρκώς τρέχουν, είναι αγχωμένοι. Έχουν πάντα μια αίσθηση ότι δεν έχουν χρόνο, και έτσι, πριν 5-6 χρόνια ο ΠΟΥ ανακοίνωσε ότι το στρες είναι η μεγαλύτερη επιδημία του 21ου αιώνα. Κι αυτό γιατί κάθε περιβαλλοντικό ή διατροφικό εισερχόμενο, επηρεάζει την μεταβολική, την ψυχική και την πλανητική μας υγεία.
ΕΙΔΗ ΤΟΥ ΣΤΡΕΣ: ΤΙ ΓΙΝΕΤΑΙ ΣΤΟΝ ΕΓΚΕΦΑΛΟ;
Τέσσερα χρόνια νωρίτερα, πριν μας χτυπήσει ο Covid, έγινε μια επιστημονική μελέτη από τον Philip Gaussier, Γάλλο καθηγητή Ρομποτικής και Νευροεπιστημών στο Universite de Cergy-Pointoise. Συμμετείχε και ο Αμερικανός καθηγητής Robert Lustig, Παιδιατρικής Ενδοκρινολογίας στο UCSF.
Η ειδίκευση του Γάλλου καθηγητή είναι να προσπαθεί να κάνει τα ρομπότ να συμπεριφέρονται σαν άνθρωποι, ούτως ώστε να είναι πιο αποδεκτά από τους ανθρώπους. Για να το κάνει αυτό έπρεπε να καταλάβει τι σημαίνει συναίσθημα, γι αυτό και όλοι οι νευροεπιστήμονες του κόσμου, μελετούν τι γίνεται στην interior fossa του εγκεφάλου. Πως λειτουργούν τα νευρονικά κυκλώματα, τις γνωστικές λειτουργίες, την μάθηση, την τεχνητή νοημοσύνη κλπ. Όμως κανείς τους δεν μελετά την posterior fossa, όπου εδράζεται το συναισθηματικό μέρος του εγκεφάλου.
Έτσι οι δυο καθηγητές προσπάθησαν να δημιουργήσουν ένα υπολογιστικό μοντέλο του μεταιχμιακού συστήματος (limbic system). Τα κατάφεραν μετά από 4 χρόνια δουλειάς. Αυτό που συνειδητοποίησαν από το κτίσιμο αυτού του μοντέλου, ήταν ότι θα πρέπει να εστιάσουν σε μία μόνο περιοχή του εγκεφάλου, την αμυγδαλή.
ΕΙΔΗ ΤΟΥ ΣΤΡΕΣ: ΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΟΥ ΣΤΡΕΣ
Η αμυγδαλή είναι το κέντρο του φόβου στον εγκέφαλο, το κέντρο του στρες, και συνεπώς όταν μιλάμε για το χρόνιο στρες, μιλάμε για την δυσλειτουργία της αμυγδαλής. Υπάρχουν τέσσερα φρένα στην λειτουργία της αμυγδαλής. Όταν αυτά τα φρένα δεν δουλεύουν σωστά τότε έχουμε θέματα. Δυστυχώς τα φρένα αυτά δυσλειτουργούν ταυτόχρονα.
«Είδη του στρες: η σύγχρονη
επεξεργασμένη τροφή, δεν
δημιουργεί αρκετή σεροτονίνη.»
Το πρώτο φρένο είναι ο προμετωπιαίος φλοιός, η έδρα της λογικής και η αιτία που χαλάει είναι η κορτιζόλη και η ντοπαμίνη, δυο ορμόνες υπέρμετρα ανεβασμένες στην σημερινή κοινωνία μας.
Το δεύτερο φρένο είναι ο ιππόκαμπος, το κέντρο της μνήμης, και ο λόγος που χαλάει είναι πάλι η κορτιζόλη.
To τρίτο φρένο είναι το προσαγωγό πνευμονογαστρικό νεύρο (vegus nerve). Κάνει την επικοινωνία εντέρου-εγκεφάλου (αμυγδαλής) με την σεροτονίνη ως κύριος νευροδιαβιβαστής. H σύγχρονη επεξεργασμένη τροφή, δεν δημιουργεί αρκετή σεροτονίνη και έτσι η αμυγδαλή παθαίνει ατροφία.
ΕΙΔΗ ΤΟΥ ΣΤΡΕΣ: Η ΟΡΜΟΝΗ ΤΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ
Το τέταρτο φρένο είναι η ωκυτοκίνη. Πολλοί την θεωρούν σαν την ορμόνη τη αγάπης, της αναπαραγωγής και της γαλακτοφορίας. Κυρίως όμως η ωκυτοκίνη είναι η ορμόνη της ασφάλειας, που την αισθανόμαστε όταν η ορμόνη αγκιστρωθεί πάνω στον υποδοχέα της που βρίσκεται στην μεμβράνη των κυττάρων της αμυγδαλής.
Ο υποδοχέας όμως αυτός, όταν περάσουμε ένα παιδικό τραύμα, μεθυλιώνεται, και δεν μπορεί να αρπάξει την ορμόνη και έτσι δεν αισθανόμαστε αίσθημα ασφάλειας. Όλοι γι αυτό παραπονιούνται σήμερα: δεν αισθάνονται ασφαλείς,
Όλα λοιπόν τα φρένα της αμυγδαλής χαλάνε ταυτόχρονα, κάνουν την αμυγδαλή να τρελαίνεται. Κι αυτό είναι η αιτία για την συστημική κρίση υγείας, την ψυχική κρίση υγείας (κατάθλιψη , μετατραυματικό στρες), την κρίση της πλανητικής υγείας με όρους κοινωνικών ανισοτήτων και εταιρικής συμβολής για την υγεία και κλιματικής αλλαγής.
ΕΙΔΗ ΤΟΥ ΣΤΡΕΣ: ΔΥΟ ΕΙΔΗ ΣΤΡΕΣ
Υπάρχουν δύο είδη στρες: Το οξύ και το χρόνιο.
Το οξύ στρες είναι το βραχυπρόθεσμο στρες, π.χ. η κατάσταση που σου επιτίθεται ένα λιοντάρι. Το χρόνιο στρες είναι ένα μακροχρόνιο στρες π.χ. μια κατάθλιψη ή μια υπέρταση που έχεις χρόνια.
«Είδη του στρες: η αιτία για να
συσσωρευτεί το σπλαχνικό λίπος
είναι να υπάρχει κάποιο λάθος.»
Ξεκαθαρίσαμε σε προηγούμενο κείμενο, ότι το σπλαχνικό λίπος (σκεμπές) προκαλείται από το χρόνιο στρες και όχι από την τροφή.
Πάμε να το εξηγήσουμε αυτό επιστημονικά: η αιτία για να συσσωρευτεί το σπλαχνικό λίπος είναι να υπάρχει κάποιο λάθος στο συμπαθητικό νευρικό σύστημα (ΣΝΣ) το οποίο ελέγχει τις αντιδράσεις «μάχομαι ή φεύγω» (fight or flight). Δηλαδή το σύστημα που προετοιμάζει το σώμα για έντονη σωματική δραστηριότητα. Το ΣΝΣ λοιπόν, ρυθμίζει την αποθήκευση του λίπους. Τα κύτταρα του σπλαχνικού λιπώδους ιστού (σκεμπές) έχουν στην επιφάνειά τους, κάτι αφτάκια, που λέγονται ω-3 αδρενεργικοί υποδοχείς, από τους οποίους λαμβάνει πληροφορίες μέσω του ΣΝΣ
ΕΙΔΗ ΤΟΥ ΣΤΡΕΣ: ΤΟ ΛΙΠΟΣ
Όταν λοιπόν έχεις οξύ στρες (επίθεση του λιονταριού), το μήνυμα ταξιδεύει από την περιοχή του εγκεφάλου locus coeruleus, μέσω ενός νεύρου στο νωτιαίο μυελό, φτάνει στα περιφερειακά νεύρα, π.χ. κοιλιά, και τελικώς στο σπλαχνικό λίπος στέλνοντας ένα σινιάλο της ορμόνης νορεπινεφρίνης.
Αυτό το σινιάλο νορεπινεφρίνης λέει στο λιπαρό κύτταρο: «Απελευθέρωσε το λίπος σου, καθότι είμαστε σε μια στρεσογόνα κατάσταση και χρειαζόμαστε άμεσα ενέργεια. Συνεπώς πάψε να συγκεντρώνεις ενέργεια σε λίπος, και άρχισε να την απελευθερώνεις».
Τότε το λιπαρό κύτταρο πατάει το κουμπί που φρενάρει το ένζυμο λιπάση των λιποπρωτεινών, η οποία δημιουργεί το λίπος, ενώ ταυτόχρονα πατάει το κουμπί έναρξης μιας άλλης λιπάσης, που είναι ορμονοευαίσθητη
Αυτή ξεκινά την έκλυση των λιπαρών οξέων από το σπλαχνικό λίπος, τα οποία μέσω της κυκλοφορίας πάνε στο συκώτι όπου μετατρέπονται είτε σε γλυκόζη είτε σε κετονοσώματα. Δηλαδή γίνονται ενέργεια για το υπόλοιπο σώμα.
«Είδη του στρες:γιατί δηλαδή
το χρόνιο στρες προκαλεί συσσώρευση
του σπλαχνικού λίπους;»
Μόλις περιγράφηκε η αντίδραση στο οξύ στρες. Με απλά λόγια δηλαδή η αντίδραση στο οξύ στρες γίνεται μέσω της ενεργοποίησης της νορεπινεφρίνης, η οποία συντελεί στην έκλυση λίπους από τον σπλαχνικό λιπαρό ιστό. Δηλαδή γίνεται μια λιπολυτική διεργασία, μια διεργασία απώλειας λίπους από τα σπλάχνα.
ΕΙΔΗ ΤΟΥ ΣΤΡΕΣ: ΤΟ ΧΡΟΝΙΟ ΣΤΡΕΣ
Πάμε όμως τώρα στην κατάσταση του χρόνιου στρες.
Εδώ έχουμε αντίθετα αποτελέσματα. Πως γίνεται αυτό; Γιατί δηλαδή το χρόνιο στρες προκαλεί συσσώρευση του σπλαχνικού λίπους;
Πρώτα απ’όλα στο χρόνιο στρες έχουμε την ορμόνη κορτιζόλη, που χρειάζεται 10 λεπτά μέχρι να ξυπνήσει και να συσσωρευτεί. Στο οξύ στρες είχαμε την νορεπινεφρίνη.
Επειδή τα επινεφρίδια δεν έχουν αποθηκευμένη, έτοιμη, κορτιζόλη και άρα πρέπει να την βιοσυνθέσουν απ’ το μηδέν χρησιμοποιώντας χοληστερίνη. Με άλλα λόγια η αντίδραση κορτιζόλης είναι μια αργή αντίδραση 10 λεπτών. Όμως σε αυτά τα 10 πρώτα λεπτά μπορεί η ζωή σου να κινδυνεύσει (απ’ το λιοντάρι που σε κυνηγά), γι αυτό για αυτήν την περίπτωση στηρίζεσαι στην γρήγορη νορεπινεφρίνη και όχι στην αργή κορτιζόλη.
Η γρήγορη νορεπινεφρίνη θα ενεργοποιήσει το αποθηκευμένο λίπος άμεσα για να γλυτώσεις απ’το λιοντάρι άμεσα.
*Ο Αντώνης Καράγιωργας είναι βιοχημικός.
