Οι αρραβώνες του Καραγκιόζη
Το Σάββατο, 22 Οκτωβρίου 2016, στις 6.00 μμ, στο Πολυδύναμο Κέντρο Νεότητας του Δήμου Νεάπολης-Συκεών, είχαν την ευκαιρία μεγάλοι και μικροί να παρακολουθήσουν μία παράσταση Καραγκιόζη από το θίασο του Αγάπιου. Αυτός που έδωσε την παράσταση ήταν ένας μαθητής του. Ο Καραγκιόζης, σε αυτή την παράσταση, «Οι αρραβώνες του Καραγκιόζη», αρραβωνιάζεται και προσπαθεί να νοικοκυρευτεί.
Τα παιδιά γελούσαν με τα παθήματα του Καραγκιόζη και των υπόλοιπων χαρακτήρων που η παράσταση είχε. Σκοπός -και σε αυτή την παράσταση- δεν ήταν η κοροϊδία των ανθρώπων, αλλά των δράσεων των χαρακτήρων, άρα κάποιων συμπεριφορών που εγγράφονται στην κοινωνία, ελληνική ή παγκόσμια. Ο Καραγκιόζης είναι περήφανος, παλεύει να ξεπεράσει την κατάστασή του, να ανέβει κοινωνικά, να γίνει κάποιος, αλλά πάντα, με περήφανο τρόπο, πέφτει στην ίδια κατάσταση που ήταν προηγουμένως.
ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟΝ ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗ
Το όνομά του στην τουρκική γλώσσα σημαίνει «μαυρομάτης» (καρά γκιόζ). Τη λέξη τη μεταχειριζόμαστε και για πρόσωπα που δείχνουν δουλοπρέπεια ή έχουν εμφάνιση που προκαλεί το γέλιο.
Θετικές πληροφορίες δεν υπάρχουν σχετικά με την ιστορική προέλευση του Ελληνικού Θεάτρου Σκιών , μα είναι βέβαιο πως εκατοντάδες χρόνια διασκέδασε τους ασιατικούς λαούς, ιδιαίτερα τους Κινέζους. Μια παράδοση αναφέρει πως, όταν κτιζόταν στην Κωνσταντινούπολη το τζαμί Σουλεϊμανέ, κάποιος μαυρομάτης (καραγκιόζης) εργάτης έλεγε, χωρίς σταματημό, αστεία, μ” αποτέλεσμα να γελούν ολοένα οι άλλοι εργάτες κι έτσι η δουλειά να καθυστερεί.
Ο σουλτάνος Σουλεϊμάν, που με δική του διαταγή κτιζόταν το τζαμί, πρόσταξε τότε να κόψουν το κεφάλι του φλύαρου μα έξυπνου εκείνου εργάτη, αφού πρώτα γράψουν τ” αστεία του, για να μην ξεχαστούν. Μερικοί την παράδοση τη διηγούνται με διαφορετικό τέλος: Πως ο σουλτάνος κάλεσε τον εργάτη στο παλάτι, άκουσε τ” αστεία του, έσκασε στα γέλια, μα για να τελειώσει το κτίσιμο του τζαμιού, έδωσε διαταγή να κρεμάσουν τον κωμικό εργάτη.
Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ
Προέρχεται από την Τουρκία, όπου διακρίνεται σε δύο είδη: θρησκευτικό ηθοπλαστικό και ελευθερόστομο-τολμηρός στις εκφράσεις. Μα και εδώ υπάρχει μία σχετική παράδοση: Γύρω στα 1850 κάποιος Έλληνας που τον έλεγαν Μαυρομάτη, υδραϊκής καταγωγής, που κατοικούσε στην Κίνα, σοφίστηκε, επειδή αντιμετώπιζε μεγάλες οικονομικές δυσκολίες, να φτιάξει ένα θέατρο σκιών.
Έκοψε, λοιπόν, ηθοποιούς από χαρτί, πήρε ένα πανί που το στερέωσε τεντωμένο κάθετα, έβαλε από μέσα κεριά για να φωτίζεται κι άρχισε τις παραστάσεις. Οι υποθέσεις ήταν, λένε, επηρεασμένες από την ιστορία του Μπερτόδουλου. Και τα κατάφερε μια χαρά, πραγματοποιώντας μεγάλα κέρδη. Στον πρωταγωνιστή του θεάτρου του έδωσε το δικό του όνομα: Μαυρομάτης.
Ύστερα από καιρό πήγε στην Κωνσταντινούπολη και συνεργάστηκε με το Γιάννη Μπράχαλη. Αυτός ο Γιάννης Μπράχαλης ήρθε κατόπιν στην Ελλάδα και έδινε παραστάσεις στον Πειραιά σε ένα καφενείο. Έπειτα ανέβηκε στην Αθήνα και συνεργαζόταν με τον Ρεβαντινό, που είναι και ο διάδοχός του. Αυτόν τον διαδέχθηκε ο Μίμαρος Μίμης, που θεωρείται ο ιδρυτής του ελληνικού Καραγκιόζη, γιατί τελειοποίησε την τεχνική του παιξίματος και πλούτισε το ρεπερτόριο με νέα θέματα από την ελληνική ιστορία. Γεννήθηκε στην Πάτρα το 1865.
Το πραγματικό του όνομα ήταν Δημήτρης Σαρδούνης. Αυτός καθιέρωσε στη σκηνογραφία, το σεράι του Βεζίρη και την καλύβα του Καραγκιόζη -σύμβολο του πλούτου και της δύναμης το ένα και της φτώχειας και της κακομοιριάς το άλλο. Από τότε ο Καραγκιόζης δεν έπαψε να τελειοποιείται.
Η ΕΞΕΛΙΞΗ
Οι καραγκιοζοπαίκτες όλο και παρουσίαζαν περισσότερες ικανότητες: φαντασία, εξυπνάδα, εφευρετικότητα, μιμική, χιούμορ, μνήμη, σκηνοθετική αντίληψη, συγγραφική σύλληψη, σκηνογραφική και σκηνοθετική εκτέλεση, τραγούδι κ.λπ. Καραγκιοζοπαίκτες που έδωσαν νέα πνοή στον Καραγκιόζη είναι Βάγγος Κορφιάτης, ο Γιώργος Καρίδημος, o Μάνθος Αθηναίος, ο Ευγένιος Σπαθάρης, ο Θανάσης Σπυρόπουλος, ο Πάνος Καπετανίδης (με την πρώτη πλήρη ιστοσελίδα στον κυβερνοχώρο για τον ελληνικό Καραγκιόζη http://www.karagkiozis.com) κ.ά.
Έπρεπε ακόμη τα παρμένα από την πλούσια ελληνική ιστορία καθώς και από τη σύγχρονη κοινωνική ζωή, θέματα να ανταποκρίνονται στο λαϊκό αίσθημα. Και, τις πιο πολλές φορές, κατάλληλα πλασμένα, έβρισκαν θερμή απήχηση στο ακροατήριο. Συχνότερα ο μύθος ξετυλίγεται στην Τουρκία. Μα και σπουδαία θεατρικά έργα του διεθνούς δραματολογίου, διασκευασμένα για το θέατρο των σκιών σημείωσαν χαρακτηριστική επιτυχία. Πάντα, όμως, συγκινούσαν βαθύτερα θέματα από την ηρωική εποχή της τουρκοκρατίας, τότε που η ελληνική λεβεντιά και το εθνικό φιλότιμο θαυματούργησαν. Τα πρόσωπα του Ελληνικού Θεάτρου Σκιών είναι: ο Καραγκιόζης ο ίδιος, που με τα καλόκαρδα αστεία του κάνει το κοινό να ξεκαρδίζεται. Ο Χατζηαβάτης δημιούργημα του Μαυρομάτη, ο σιορ Νιόνιος ή Διονύσιος, ο φραγκοφορεμένος Ζακυνθινός, που παριστάνει το μορφωμένο Ευρωπαίο και όλο ανακατεύει ιταλικές λέξεις στην κουβέντα του.
Ο πλούσιος θείος του Καραγκιόζη, ο μπάρμπα-Γιώργος, Ρουμελιώτης, φουστανελάς, αγράμματος και χοντροκομμένος, που συχνά σώζει τον ανεψιό του από λογής κακοτοπιές γιατί οι αρχές σέβονται τη θέση του. Ο βεζίρης, αυστηρός μεγαλόπρεπος. Ο πασάς, στρατιωτικός διοικητής. Το εκτελεστικό όργανο του πασά, ο Βεληγκέκας Αρβανίτης Οθωμανός, σκληρός και βίαιος. Ο Αρβανίτης χριστιανός Θανάσης Βάγιας, που από δουλοφροσύνη και συμφέρον εξυπηρετεί το Βεληγκέκα και προδίνει τους ομοθρήσκους του. Ο Σαλονικιός Εβραίος Σολομών, που τον υπολογίζουν για τα πλούτη. Κι άλλοι Εβραίοι, επίσης Σαλονικιοί, με την κτυπητή προφορά τους, κινούνται πίσω από το πανί.
Ο κεφάλας Μορφονιός, που έχει εμφάνιση βουτυρόπαιδου και όλο χαϊδεύει τον εαυτό του με γλυκά λόγια. Ο θρασύτατος Σταύρακας. Και ο κομψός, μα χωρίς σοβαρότητα Σελίμ κ.ά. Για ένα διάστημα ο Καραγκιόζης αποτέλεσε τη μοναδική ψυχαγωγία των Ελλήνων. Ο κλασικός τύπος του Έλληνα, τον οποίο αντιπροσωπεύει, του έδινε τη δυνατότητα να δένει και να εκφράζει τα πλατιά λαϊκά στρώματα.
Γιάννης Φραγκούλης
