ΟΠΕΡΑ
Η ΧΡΟΝΙΑ ΜΙΑΣ ΝΤΙΒΑΣ
Μαρία Κάλλας: γράφει ο Γιάννης Φραγκούλης*
«Θα φύγω, αλλά προσέξτε να μην το μετανιώσετε», έτσι εκφράστηκε στο διευθυντή του θεάτρου που της ανακοίνωσε ότι δεν μπορεί να παίζει ως πρωταγωνίστρια επειδή ήταν πολύ νέα. Και έφυγε. Πήγε στο εξωτερικό και μεγαλούργησε. Μόνο αυτά αν πεις για την Μαρία Άννα Σεσίλλια Καλλογεροπούλου ή Μάρια Κάλλας, όπως την ξέρουμε, είναι αρκετά. Τα υπόλοιπα τα συμπληρώνουν τα έργα της.
ΜΑΡΙΑ ΚΑΛΛΑΣ: Η ΣΤΑΔΙΟΔΡΟΜΙΑ
Γεννήθηκε στο Μανχάταν της Νέας Υόρκης από Έλληνες μετανάστες στην Αμερική. Έλαβε τη μουσική της εκπαίδευση στην Ελλάδα σε ηλικία δεκατριών ετών. Τα πρώτα πέντε έτη της επαγγελματικής της πορείας εκτυλίχθηκαν στην Ελλάδα κατά την περίοδο της Κατοχής. Η Κάλλας εδραιώθηκε στο διεθνές οπερατικό στερέωμα στην Ιταλία. Εκεί γνώρισε τον μέντορά της, μαέστρο Τούλιο Σεραφίν, αλλά και τον πρώτο της σύζυγο, Τζοβάννι Μπατίστα Μενεγκίνι.
Συνέδεσε το όνομά της με τις διασημότερες λυρικές σκηνές της Ευρώπης και της Αμερικής. Πρωταγωνίστησε στην πρώτη παραγωγή όπερας στο αρχαίο θέατρο Επιδαύρου. Συνολικά, ερμήνευσε 47 πλήρεις οπερατικούς ρόλους, πρωταγωνιστώντας σε αρκετές αναβιώσεις οπερατικών έργων. Αναζωπύρωσε το ενδιαφέρον για αυτά. Αποτέλεσμα ήταν η πάγια ένταξή τους στο σύγχρονο ρεπερτόριο της όπερας.
ΜΑΡΙΑ ΚΑΛΛΑΣ: ΤΟ ΤΕΛΟΣ
Ερμήνευσε τον τελευταίο της πλήρη οπερατικό ρόλο επί σκηνής το 1965. Στο επακόλουθο οκταετές διάλειμμά της από το τραγούδι, ασχολήθηκε μια φορά με την οπερατική σκηνοθεσία. Πρωταγωνίστησε ως Μήδεια στην ομώνυμη ταινία του Πιερ Πάολο Παζολίνι. Παρέδωσε ειδικά μαθήματα οπερατικής τέχνης στη Σχολή Τζούλιαρντ.
Επανήλθε ως μονωδός το 1973, συμπρωταγωνιστώντας με τον επί σειρά ετών συνεργάτη της Τζουζέπε Ντι Στέφανο σε μια αμφιλεγόμενης επιτυχίας παγκόσμια περιοδεία που ολοκληρώθηκε στο Σαππόρο της Ιαπωνίας, ένα έτος αργότερα. Έκτοτε δεν τραγούδησε ξανά, εκτός των άλλων, εξαιτίας μιας σειράς προβλημάτων που αντιμετώπιζε η φωνή της. Περιόρισε και τις κοσμικές εμφανίσεις της, ζώντας σε σχετική απομόνωση στο Παρίσι. Πέθανε εκεί στις 16 Σεπτεμβρίου 1977, από έμφραγμα του μυοκαρδίου. Αποτεφρώθηκε και οι στάχτες της διασκορπίστηκαν στο Αιγαίο Πέλαγος. Με αυτό τον τρόπο επέστρεψε στην Ελλάδα που τόσο αγαπούσε.
ΜΑΡΙΑ ΚΑΛΛΑΣ: ΧΩΡΙΣ ΛΟΓΙΑ
Οι μεγάλες προσωπικότητες δεν έχουν ανάγκη από πολλά λόγια ενός βιογραφικού. Τα έργα τους είναι αυτά που μιλούν για αυτές, ακόμα και όταν έχουν πεθάνει. Γιορτάζουμε τα 100 χρόνια από τη γέννηση της Μαρίας Κάλλας. Ουσιαστικά, όμως , δε σταματούμε να την τιμούμε.
Όταν ακούμε τις ερμηνείες της, όταν σταματάμε να μιλάμε για να απολαύσουμε αυτή τη θεϊκή φωνή και να μπούμε στο κλίμα που η ερμηνεία της έχει δομήσει, τότε είναι που την τιμούμε και τη σεβόμαστε πιο πολύ.
Μία γυναίκα που έκανε μόνο επιτυχίες. Αγαπούσε τη δουλειά της, ζούσε σε έναν κόσμο που ήταν φτιαγμένος από αυτήν για αυτήν. Και όμως, δε γνώρισε την ευτυχία όσο θα της άξιζε. Η Μαρία Κάλλας αναγνωρίστηκε από τους άντρες ως ιερή περσόνα όταν πρωταγωνίστησε στη «Μήδεια», του Πιέρ Πάολο Παζολίνι.
Ο Ιταλός σκηνοθέτης ήταν, ίσως, ο μοναδικός άντρας που ερωτεύτηκε το πνεύμα και όχι μόνο την ομορφιά της. Είδε με τη μοναδική διεισδυτική ματιά του αυτό που υπήρχε μέσα στο σώμα της. Όπως ο Ελ Γκρέκο έβλεπε στους αλήτες ένα άγιο σώμα και το αποτύπωνε στις ζωγραφιές του, έτσι ο Ιταλός auteur είδε πίσω από την περσόνα τη γυναίκα που είχε πονέσει, που ζητούσε να την αγαπούν για αυτό που είναι.
ΜΑΡΙΑ ΚΑΛΛΑΣ: Η ΨΥΧΗ ΤΗΣ
Ούτε ο Τζοβάννι Μπατίστα Μενεγκίνι ούτε ο Αριστοτέλης Ωνάσης είδαν αυτό που ο Παζολίνι διέκρινε. Μια γυναίκα που ήθελε από τους άντρες αγάπη και αφοσίωση. Να διαβάζουν την ψυχή της και να μην ερωτεύονται μόνο την κοσμική λαμπρότητά της. Στη «Μήδεια» έβγαινε αυτός ο πόνος με μια απίστευτη εκφραστικότητα. Είναι παράξενο που άλλοι σκηνοθέτες δε χρησιμοποίησαν αυτή την ντίβα με τα μεγάλα εκφραστικά μάτια, με την εξαιρετική εκφραστικότητα στο σώμα και στις κινήσεις της, με την φωνή που έμπαινε μέσα στην ψυχή σου και σου ζητούσε να ορίσεις το δρόμο σου, αυτόν που ο ψυχικός σου κόσμος είχε ανάγκη για να βρεις το θέμα που σε προβλημάτιζε και να διακρίνεις μία λύση.
Όσα χρόνια και να περάσουν η φωνή της Κάλλας δε θα σταματά να δονεί τις ευαίσθητες χορδές της ψυχής μας. Ο ακροατής δε θα σταματήσει ποτέ να ακούει και να δημιουργεί ψυχικά τοπία ίασης των θεμάτων που τον προβληματίζουν. Η συγκίνηση θα είναι πάντα μεγάλη. Η προσήλωση θα είναι συνεχής, ακόμα και αν δε μας αρέσει η όπερα.
Η Μαρία Κάλλας ήταν κάτι παραπάνω από μια ερμηνεύτρια όπερας. Ήταν η γυναίκα που στιγμάτισε τόσες γενιές. Ήταν αυτή που νομίζουμε ότι τραγουδούσε μόνο για εμάς, για τον κάθε ακροατή, θεατή ξεχωριστά. Ήταν η ντίβα μας. Αυτή η τιμή που σήμερα αποδίδουμε είναι το ελάχιστο που μπορούμε να κάνουμε για αυτήν.
*Το κείμενο αυτό εκφωνήθηκε στη βραδιά τιμής για τη Μαρία Κάλλας, στις 9 Δεκεμβρίου 2023, στο Θέατρο Άνετον, που διοργάνωσε η Εσαεί Εν Ροή.
