ΜΟΥΣΙΚΗ
Σκέψεις για την συνεισφορά στη μουσική
της Λένας Πλάτωνος
Πλατωνικοί διάλογοι: γράφει ο Σίμος Ιωσηφίδης
«Ινδιάνε πέρα απ’το απέναντι βουνό / κάνε μου σήματα ξανά με τον καπνό»
Μαριανίνα Κριεζή
Άπαξ και έρθεις σε επαφή με την μουσική της Λένας Πλάτωνος συγκρούεσαι μοιραία, μετωπικά και σχεδόν ανεπανόρθωτα με μιαν αλλαγή στάσης ζωής. Πρόκειται εν ολίγοις για μια συγκλονιστική συνάντηση-πρόσκρουση που μένει αναλλοίωτη. Θα εξηγήσω.
Πλατωνικοί διάλογοι: Η Λένα Πλάτωνος
Είναι μια ποιητική κραυγή, ένας πόνος γλυκός σε ένα παράφορο ημερολόγιο ζωής, τόσο παράφορο που σε φέρνει σε αμηχανία… Η δαιμόνια πιανίστα, κόρη του επίσης πιανίστα και συνθέτη της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, Γιώργου Πλάτωνα, γεννήθηκε το 1951 στην Κρήτη. Αφού πήρε τα πρώτα μαθήματα από εκείνον, έφυγε και σπούδασε στο Ωδείο Αθηνών με την καθοδήγηση της Φοίβης Βαλληντά και της Μαρίκας Παπαϊωάννου. Έγινε επαγγελματίας πιανίστα σε ηλικία μόλις δεκαοκτώ ετών.
Εκπατρίστηκε αρχικά στην Ακαδημία της Βιέννης και μετά στο Βερολίνο, όπου ήρθε σε επαφή με την ροκ, την τζαζ καθώς και τo ευρύτερo ανατολικό μουσικό ιδίωμα. Επέστρεψε στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια της δικτατορίας και συνεργάστηκε με τον Ηρακλή Τριανταφυλλίδη και το συγκρότημα DNA. Νέο ταξίδι στο Βερολίνο το 1975 για τελευταία φορά.
Το 1978 ήταν και πάλι στην πρωτεύουσα. Μαζί με τον τότε σύζυγό της Δημήτρη Μαραγκόπουλο άρχισε να συνεργάζεται με το Τρίτο Πρόγραμμα της Ελληνικής Ραδιοφωνίας, όπου και γνώρισε και τον Μάνο Χατζηδάκι που ήταν εκείνη την εποχή διευθυντής του Τρίτου. Μαζί του ανέπτυξε μακροχρόνια επαγγελματική και φιλική σχέση. Συμμετείχε στην παραγωγή της θρυλικής εκπομπής «Λιλιπούπολη» . Εδώ, γράφοντας στίχους και μουσική, οι συνθέσεις της είναι μερικά από τα πιο γνωστά τραγούδια της εκπομπής, όπως το «Ρόζα-Ροζαλία» και «Ο χορός του μπιζελιού». Με το «Σαμποτάζ» ξεκινάει το «κακό»…
Πλατωνικοί διάλογοι: Η αλλαγή
Το 1981 ηχογραφείται λοιπόν το «Σαμποτάζ».
Η ελληνική μουσική μάλλον οδεύει αργά αλλά σταθερά σε ελώδη νερά. Αρκετοί είναι αυτοί που μιλούν για παροιμιώδεις ξεπεσμούς. Μια αλλαγή φάνταζε σαν μια πρακτική αναγκαιότητα. Κάτι σαν επιτακτικό πρόσταγμα. Οι εργαστηριακές αναδεύσεις νέων μοντέλων έκφρασης αρχίζουν και αφορούν στους περισσότερους να παράγουν (και να προάγουν) άλλους ήχους, οχήματα έκφρασης που θα απέτρεπαν καθετί συμβατό και εναρμονισμένο με τους ισχύοντες βιομηχανικούς προσανατολισμούς.
Η μουσική έπρεπε να πάει κάπου αλλού, ακόμη και στην εκλαϊκευμένη της λήψη. Μια ανατροπή αυτών των σχηματοποιημένων στάνταρντς έπρεπε να αναχθεί άμεσα. Σε αυτόν τον ηχητικό κλυδωνισμό κυκλοφορήθηκε το «Σαμποτάζ». Οι στίχοι του δίσκου, ξεκινώντας απ’το εκρηκτικό «Θα συναντηθούμε στο σαλούν» και καταλήγοντας «Στον αστερισμό του πιγκουίνου» είναι εντελώς ιδιαίτεροι. Απ’το πρώτο άκουσμα –«Ινδιάνε πέρα απ’το απέναντι βουνό / κάνε μου σήματα ξανά με τον καπνό» – μέχρι την τελευταία λέξη του δίσκου, έχουμε να κάνουμε με μια γραφή άμεση, απτή, παιγνιώδη, έμπλεη τρυφερότητας αλλά και γεμάτης αινίγματα.
Πλατωνικοί διάλογοι: Μία αύρα
Και αφού αναφέρομαι σε στίχους προσέξτε: «και όλοι χορεύουνε μαζί και μόνοι /μαζί και μόνοι». Λόγια της σύνθεσης «Brenthis» από τα «Λεπιδόπτερα» (1986) που υπογραμμίζουν το σαφές περί τού ότι κατά βάση είμαστε μόνοι, μόνον όταν είμαστε μαζί! Εδώ και η ουσία ενός μουσικού ιδιώματος που εκπέμπεται γλαφυρά με την ηχώ της φωνής της. Κι εδώ εμποτίζονται ένα αέναο electro, μια αύρα new wave αίσθησης, ένας υποτονικός ερωτισμός και μια synth pop με μία ιδιάζουσα ψυχοτροπική ελληνικότητα.
Θεωρώ την Λένα ως ένα από τα πιο ουσιώδη φαινόμενα του αιώνα. Οικουμενικώς. Το ακροατικό κατεστημένο, έρμαιο μιας διαδικτυακής ακμής πλέον, σπανίως επηρεάστηκε σε τέτοιο βαθμό. Μια γλυκιά και σχιζοειδής φωνή που συνέστησε ένα τεράστιο πλεονέκτημα: αυτό της εναντίωσης στην εύγλωτη μουσική φράση. Ένα όπλο που παρέλκυε, απωθούσε και ποθούσε ανήσυχα ώτα, πλανώμενο εναερίως σε έναν ποιητικό ρεαλισμό. Όχι στην φόρμα. Η φωνή της, ακύρωνε το συνθετικό της ιδίωμα αποστασιοποιημένη από αυτό, διακτινίζοντάς το στα ουράνια μαζί με αυτό. Μια πάγια αινιγματώδης ακρόαση, στερούμενη μουσικών αναλογιών ή εύπεπτων φερειπείν ενορχηστρώσεων μα λειτουργούσα σαν ενιαία, μια ολότητα αδιαίρετη και συχνά άναρχη.
Πλατωνικοί διάλογοι: Μουσικό αυτονόητο
Στο νοηματικό σύμπαν της συνθέτριας ανασκαλίζονται, κι εντέλει γίνονται αντιληπτά, σημεία σύμφυτα του παλμού της ψυχολογίας ενός μουσικού αυτονόητου: πειραματισμός των οργάνων αξιοποιούμενος των όποιων προθέσεων, ενορχηστρώσεις δόκιμης ηχοχρωμίας, ακατέργαστο φωνητικό ιδιότυπο και στιχουργικές υπερβάσεις που υποβαστάζουν ένα μουσικό εργαστήρι αλογίκευτης αισθητικής σταθεράς, μα συνεχών ανιχνευτικών, στιλιστικών καθορισμών και μορφικής επάρκειας. Και όχι μόνον. Μια μουσική αυθυπαρξία αξεπέραστη στον χρόνο που διαιωνίζει την αξία των παραγόντων φόρμα-περιεχόμενο και, ευνοήτως, μουσικού-ακροατή.
Από την παιδοψυχολογία και την αθωώτρια έμπνευση του «λιλιπουπολικού» θαύματος, στην ψυχεδελική αντιφατική ακύρωση του «Σαμποτάζ» και έμπροσθεν στην σύγχρονη αστική κρίση του «Μην μου τους κύκλους τάρατε», αφομοιώνοντας την καταναλωτική αποστροφή, μια κοινωνική απαξία και χαυνωτική απραξία του προσώπου-νόρμας της πόλης που έχει υπεισέλθει στην τόσο προσδοκούμενη για τους χειραγωγούς του αποσβόλωση και αβουλία. Ουδείς, τόσο στιχουργικά όσο και συνθετικά, δεν εναρμονίστηκε με αυτό το αναθεματισμένο κοφτερό λεπίδι και την ισορροπία στην κόψη του όσο η Πλάτωνος…
Πλατωνικοί διάλογοι: Ηχο-ποιήτρια
Η Λένα επέκτεινε τις ελληνικές μουσικές δομές υποστηρίζοντας μια προσωπική ηχητική και συνάμα ήταν αποσκοπούσα των ενστίκτων πολλών και διαφόρων. Μια ηχο-ποιήτρια πέρα του δεδομένου, με γλωσσική αυτοπειθαρχία και αρμονικές φανερές. Από την εποχή του Τρίτου Προγράμματος και την μυθική «Λιλιπούπολη» δεν ήταν δύσκολο κάποιος να προβεί σε μια τέτοια διάγνωση. Το λυρικό «πρωτάκουστο» είχε αγγίξει την μουσική ευαισθησία αρκετών. Ακόμα οι τελευταίοι παραμένουν διαρκείς ακροατές και θιασώτες των επιλογών της.
Το σύνολο του μουσικού της έργου ήταν ευνοούμενο κοινωνικών συγκαιριών και αποποιούμενο ακροατικών προκαταλήψεων. Το «Σαμποτάζ» ήταν μια μουσική έκρηξη, φορτισμένη ιδεών και πρόσφορη εναλλακτικών αισθητικών εκβάσεων. Μια alternativa που συνέχισε να προικίζει τις ανησυχίες της εγχώριας σύνθεσης. Η θεατρική αντίληψη της υφής, τα μελωδικά νανουριστικά φωνητικά της Σαββίνας Γιαννάτου, η έκρυθμη ψυχοτροπική ερμηνεία του Γιάννη Παλαμίδα και η αποβολή της ετικετέζας που κολλούσε τις ταμπέλες στα μουσικά δρώμενα έδωσαν στο άλμπουμ την ιστορική αξία της απαρχής ενός πειραματικού ήχου, δέσμιου πολλαπλών προτάσεων και συνεχών παρεμβάσεων στη δομή του τραγουδιού.
Τραγούδια όπως τα, «Αν μ’αγαπάς έλα να κάνουμε έρωτα», «Θα ξανασυναντηθούμε στο σαλούν», «Χίλιες και μία νύχτες σινεμά», «Το κοπερτί» ή, φυσικά, το ομότιτλο επέφεραν στην μουσική βιομηχανία καινούριες προσεγγίσεις. Και στους ακροατές, ως εκ τούτου, νέες αναζητήσεις.
Πλατωνικοί διάλογοι: Μουσικά ιδιώματα
Πρωτοπορία και electronica είναι ιδιώματα που μπήκαν στο νοητικό σύμπαν της Λένας σαράντα-πέντε χρόνια πριν. Ένα σύμπαν πρωτόγονο που έψαχνε αγωνιωδώς μια διέξοδο να εξωτερικευτεί. Και για την διανομή αυτού του μουσικού λόγου χρειάστηκε μια σειρά άλμπουμ, όλα να κρατάνε μια λεπτοφυή ισορροπία και να έχουν το στίγμα της δημιουργού.
Το «Σαμποτάζ» (1981) ήταν μόνον η αρχή. Τα υπόλοιπα, ενδεικτικά αναφέρω τα «Καρυωτάκης-13 Τραγούδια» (1982), «‘Μάσκες Ηλίου» (1984), «Γκάλοπ» (1985), «Λεπιδόπτερα» (1986), «Το Αηδόνι του Αυτοκράτορα» (1989), «Μη Μου τους Κύκλους Τάρατε» (1991), «Αναπνοές» (1997), «Ημερολόγια» (2008), και «Hope Is The Thing With Feathers» (2021) είναι αυτά που συντήρησαν και διέδωσαν κατά το δυνατό αυτή την ηχοτροπία σαν ένα ηλεκτρονικό όραμα. Μια ιδανική ακολουθία τίτλων επικέντρωσης και εστίασης στην καλλιέργεια ενός δύσμορφου εν γένει λόγου και τραγουδοποιητικής ερμηνείας.
Πλατωνικοί διάλογοι: Σουρεάλ παράλογο
Η στιχομυθία της Πλάτωνος, μίλια μακριά από έναν παρεϊστικο χαρακτήρα ερωτικών τριγώνων (ή πολυγώνων αν προτιμάτε) εστιάζει στο σουρεάλ παράλογο. Μιλάει για νύχτες μεταξιού, για υπεραγορές καταναλωτικής σχιζοφρένειας, για συνέδρια βουντού, για επικείμενες συναντήσεις στον αστερισμό του Πιγκουίνου και για παραλίες ουτοπικές κάτω στην Νορμανδία καθώς και για πολίχνες άλλων εποχών.
Μέσω της πένας της ή αυτήν της Μαριανίνας Κριεζή βουλιάζει στην λάσπη της πόλης, των μέσων ενημέρωσης και, εντέλει, μιας κοινωνικής σήψης προερχόμενης από τα ψηλά. Στίχοι που στοχεύουν σε παραδοξότητες, μουσικές μακρινές, ανιχνεύουν το όνειρο , το άπιαστο όνειρο…
Να, όπως τα παιδιά. Αποστασιοποιούνται από τους ανθρώπους μήπως και αγγίξουν την μεταξύ τους αποστασιοποίηση και επικαλούνται ταξιδιάρικες περιδινήσεις μήπως και καταφέρουν να συνταξιδέψουν με τους ακροατές τους.
Όπως και η Λένα όλα αυτά τα χρόνια…
Διαβάστε τα άρθρα για την μουσική
