ή στην αναγέννηση, στην υπέρβαση
του Γιάννη Φραγκούλη
(ψυχαναλυτή)
στην κόρη μου Ζωή-Μαρίνα
Αν και απεχθάνομαι τις «παγκόσμιες ημέρες», επειδή αν θέλεις κάτι να σκεφτείς, να αναλογιστείς και από αυτό να προβληματιστείς, μπορείς κάλλιστα να το κάνεις κάθε μέρα ή συνέχεια, όχι με την «ευκαιρία» μίας γιορτής, αλλά με την ευκαιρία της ψυχικής σου ενατένισης. Όμως δεν μπορώ παρά να «πιαστώ» από την ευκαιρία της «Παγκόσμιας ημέρας της γυναίκας», η οποία παγκοσμίως γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 8 Μάρτη, για να προσφέρω κάποιους προβληματισμούς μου.
Είναι, νομίζω, η ημέρα που δε θα πρέπει να τη γιορτάζουμε. Περισσότερο να κάνουμε τον απολογισμό μας και να βλέπουμε το μέλλον. Τι κάναμε μέχρι τώρα; Τι θα πρέπει να πράξουμε στο μέλλον; Για αυτήν. Για όλες τις γυναίκες. Γιατί η γυναίκα ή η Γυναίκα είναι το άλλο μας μισό, αυτό που το έχουμε ανάγκη, που μας οδηγεί σε μία κάποια ισορροπία, του μυαλού και του σώματός μας. Ακόμα και αν μας έχει κάνει κάτι κακό, υπήρχε κάποιος λόγος. Η Γυναίκα, σαν οντότητα, σαν αρχέτυπο, σαν αναφερόμενό μας, σαν ένας καθρέπτης που μπορεί να διαθλά και το φως.
Σαν καθρέπτης μας χαρίζει το είδωλό μας. Μπορεί να μας προσφέρει την εικόνα του εαυτού μας, παραποιημένη, όντως, αλλά είναι ένα δώρο, μία εικόνα που έχει να μιλήσει για το «πραγματικό». Συγχρόνως, όμως, μας επιτρέπει να δούμε πίσω από αυτήν, τον εαυτό μας, την προέκτασή του, τις άλλες εικόνες που, αφηγηματικά, ακολουθούν αυτή που στιγμιαία εμφανίζεται μπροστά μας. Είναι κάτι που ξεπερνά το «πραγματικό» ή το «πραγματοποιήσιμο», φτάνει στο θεϊκό, είναι δαιμονικό. Με ποια έννοια όμως, του δαιμονικού;
Με ποια έννοια τη Γυναίκα τη συντροφεύει ο δαίμονας, το κακό, το αποτρόπαιο, όπως από αρχαιοτάτων ετών θεωρείται από άντρες διανοούμενος και λογοτέχνες; Θα μπορούσε εύκολα να δει κάποιος ότι αυτή η δαιμονική ή κακιά εικόνα της Γυναίκας δεν είναι τίποτε άλλο, στα μάτια του άντρα, από το προϊόν της υστερίας του. Με άλλα λόγια αυτό που μπορεί να κάνει η γυναίκα -και μόνο αυτή- να βιώσει το θάνατο και τη γέννηση συγχρόνως, την ίδια στιγμή, εκείνη που γεννά το παιδί της, τη γέννηση του βρέφους και το θάνατο του εμβρύου, μπορεί, ξέρει να δημιουργεί από την ασάφεια.
Μόνο η γυναίκα και κάποιοι χαρισματικοί άντρες μπορούν να μη λειτουργούν συμπερασματικά μόνο. Να δέχονται την ασάφεια, το απροσδιόριστο, την έλλειψη του αυστηρά προσδιορισμένου και, τελικά, την αποδοχή του νέου ορισμού, πρώτα προς διερεύνηση και μετά για δόμηση μιας νέας ιδεολογικής στάσης. Αυτή η λειτουργία μπορεί να της δημιουργεί μία υστερία, όμως αυτή είναι καθαρά δομική, οικοδομεί ένα νέο μέρος της ταυτότητάς της. Αυτό θέλει και μπορεί να το προσφέρει απλόχερα, μερικές φορές υστερικά, άλλες ειρηνικά, αλλά, σε όλες τις περιπτώσεις, γόνιμα.
Αυτή η λειτουργία είναι αντιδιαμετρικά αντίθετη με τη καθεστηκυία λογική του άντρα. Τον αναιρεί για να τον αναδομήσει, να τον εξελίξει, όπως θέλει η φύση του, αυτό όμως, ο ίδιος, το θεωρεί απώλεια και, αφού δεν έχει βιώσει την αναγέννηση, όπως η Γυναίκα, το θεωρεί κίνδυνο. Έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τη φύση του. Το προϊόν αυτής της υστερίας του είναι η άρνηση της Γυναίκας, με όλα τα κοσμητικά επίθετα που τη συντροφεύουν. Και γίνεται δαίμονας. Και αυτό περνά στις μυθολογίες, ιστορικές ή θρησκευτικές. Και χάνει την ευκαιρία να μη μείνει στάσιμος.
Τι έχει κάνει ο άντρας για τη Γυναίκα; Σαν πατέρας τη βιάζει ιδεολογικά, θέλοντας να αναιρέσει την αναπαραγωγική φύση της, επιβάλλοντας τη δική του νοητική θέση, λειτουργώντας βίαια, σε όλες τις περιπτώσεις. Σα σύζυγος ακολουθεί την ίδια συμπεριφορά του πατέρα του. Οι εξαιρέσεις επιβεβαιώνουν αυτόν τον κανόνα. Μόνο όσοι άντρες δέχτηκαν να ακούσουν με ευήκοα αυτιά τη Γυναίκα, κατάφεραν να προσπαθήσουν ή να καταφέρουν να ξεπεράσουν τον εαυτό τους, να κάνουν την υπέρβασή τους. Να την ευγνωμονήσουν. Οι άλλοι βουλιάζουν στο τέλμα της «λογικής» τους. Γράφω το «γ» με κεφαλαίο γράμμα για να δηλώσω το αρχέτυπο, το σύμβολο, το αναφερόμενο, τη γυναίκα που, εν δυνάμει, μπορεί να είναι οποιαδήποτε γυναίκα στον κόσμο.
Η Ρέα, η Κυβέλη, η Παναγία, η μητέρα, η ερωμένη, η σύζυγος, η κόρη, η συντρόφισσα, η Γυναίκα. Ο φεμινισμός αυτοδιαλύεται και η Γυναίκα προσπαθεί να βρει τον Άντρα και να πορευτεί μαζί του, σα μία άλλη Εύα, να δημιουργήσουν μαζί έναν άλλο κόσμο, ειρηνικό, δημιουργικό, χωρίς καμιά αρχή που να καταπιέζει τον κόσμο με τα «πρέπει», τους νόμους που κανονίζουν τις ζωές των άλλων για λογαριασμό μιας ελίτ.
Αυτό γιορτάζουμε σήμερα, στις 8 Μάρτη. Ενώ θα έπρεπε να το γιορτάζουμε κάθε λεπτό, κάθε μέρα, κάθε στιγμή που θα βρεθούμε σε μία δυσκολία, σε ένα εμπόδιο, σε μία απόλαυση, στην ηδονή, σαρκική ή/και νοητική. Σε αυτή την απόλαυση θέλουμε να φτάσουμε και εκεί να βρούμε την ασφάλειά μας, στη μήτρα της μητέρας μας, στην αρχετυπική μήτρα, όπου θα αναγεννηθούμε, αν το επιτρέψουμε στον εαυτό μας. Θα απελευθερωθούμε. Θα γίνουμε Άνθρωποι και δε θα παραμείνουμε άλλογα όντα.
