Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΣΤΗ ΔΙΕΚΔΙΚΗΣΗ
Μοιρολατρία: γράφει ο Γιάννης Φραγκούλης
Είναι συνηθισμένο το φαινόμενο «μοιρολατρία» στην ελληνική κοινωνία, να βλέπουμε ανθρώπους που μεμψιμοιρούν. Για πολλά πράγματα φταίει η τύχη τους ή η κακιά στιγμή. Είναι, φαίνεται, πολύ δύσκολο να καταλάβουν ότι εν πολλοίς την τύχη του ο καθένας την καθορίζει με τις δικές του ενέργειες. Δε θέλω να πω ότι ο κάθε άνθρωπος έχει μοναδικό και αποφασιστικό ρόλο στη διαδικασία μιας απόφασης, ότι αυτός μόνο αποφασίζει. Αυτό που θέλω να τονίσω είναι ότι ο ίδιος μπορεί, μέχρι ενός βαθμού, να καθορίσει την έκβαση μιας απόφασης.
ΜΟΙΡΟΛΑΤΡΙΑ: Η ΕΚ ΤΟΥ ΑΝΩΘΕΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑ
Για να αξιολογήσει κάποιος αυτή την κατάσταση θα πρέπει να απαντήσει σε μία σειρά ερωτημάτων. Πάντως, θα πρέπει να αποφύγει αφορισμούς που να χαρακτηρίζουν τους ανθρώπους χαζούς ή κάτι άλλο. Σε όλες τις περιπτώσεις κανένας δεν το επιδιώκει να αφήνει τις υποθέσεις του σε άλλους. Κάτι άλλο είναι αυτό που τον παρακινεί.
«Μοιρολατρία: Το παιδί μαθαίνει ότι
μια θεϊκή οντότητα διαφεντεύει
τη ζωή του και είναι ήσυχο.»
Αν δούμε την εκπαίδευση που δέχεται ο άνθρωπος, από τον παιδικό σταθμό μέχρι το πανεπιστήμιο, θα καταλάβουμε ότι ο χαρακτήρας του διαμορφώνεται με πολύ συγκεκριμένο τρόπο. Για να δημιουργήσουμε αυτή την εικόνα θα πρέπει να ανατρέξουμε στις συμπεριφορές των εκπαιδευτικών και του εγγύτερου περιβάλλοντος, όπως και της εκπαιδευτικής ύλης, στα πρώτα χρόνια της ανάπτυξης του ανθρώπου.
Πολλά θέματα τα αφήνουμε σε ένα ανώτερο ον, στο οποίο προσδίδουμε θεϊκές ιδιότητες. Τις περισσότερες φορές πιστεύουμε ότι αυτό κανονίζει τη ζωή μας. Το παιδί μαθαίνει ότι μια θεϊκή οντότητα διαφεντεύει τη ζωή του και είναι ήσυχο. Αυτή όμως η πεποίθηση εγγράφεται στο ασυνείδητό του και είναι προφανές ότι κάποια στιγμή θα ξυπνήσει και θα παράγει κάποιες αφηγήσεις που θα οδηγήσουν σε μία απόφαση.
ΜΟΙΡΟΛΑΤΡΙΑ: Η ΕΛΛΕΙΨΗ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ
Δε θα πρέπει να ξεχνούμε ότι η εξουσία του Κράτους έχει τις ρίζες της στο θεϊκό περιβάλλον. Τουλάχιστον αυτή την εντύπωση δίνει. Στην αδιαφορία της εξουσίας ο άνθρωπος είναι φυσικό να απευθυνθεί στον εκκλησιαστικό κύκλο. Το δεδομένο είναι ότι οι κοινωνικές δομές που θα μπορούσαν να εξυπηρετήσουν είναι ανύπαρκτες, σε πολλές περιπτώσεις.
Η κοινωνική συνοχή δεν είναι αυτή που θα ελπίζαμε. Σίγουρα δεν υπάρχει η συνέχεια της λογικής που υπήρχε στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία. Ο άνθρωπος δεν εξοικειώνεται με τη διαδικασία του λογισμού και δεν συνηθίζει να κρίνει για να βγάλει ένα συμπέρασμα. Από το να ενεργήσουμε μόνοι μας, κατόπιν της βοήθειας της Αθηνάς, όπως έλεγαν στην Αρχαία Ελλάδα, έχουμε περάσει στο να περιμένουμε το μάννα από τον ουρανό.
«Μοιρολατρία: Δυστυχώς ανάμεσα
στον πολίτη και το κράτος μεσολαβούν πολλά
επαγγέλματα που η παρουσία τους δε θα έπρεπε να ήταν σημαντική.»
Η παρεξήγηση των θεολογικών δεδομένων και η επιβολή μιας λογικής που θέλει τον άνθρωπο άβουλο πιόνι ενός μηχανισμού μας έχει οδηγήσει σε μία λογική του να αφήνουμε σε άλλους τις τύχες μας. Δεν είναι τυχαίο που θεωρούμε ότι κάποιος άλλος καταφέρνει να λύσει τις υποθέσεις μας καλύτερα από εμάς. Αυτός ο άλλος μπορεί να είναι ένας πολιτευτής, ένας παπάς, ένας υπουργός, κάποιος που μας δίνει να καταλάβουμε ότι είναι αυθεντία.
ΜΟΙΡΟΛΑΤΡΙΑ: ΣΤΟ ΠΕΡΙΘΩΡΙΟ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ
Κάθε πρόβλημα ξέρουμε ότι έχει μια λύση. Μένει να μάθουμε ποια είναι αυτή. Αυτό που θα πρέπει να κάνουμε είναι μία ανάλυση των δεδομένων. Αυτή η διαδικασία προϋποθέτει τη θέληση του ανθρώπου να αναλάβει τη ζωή του και να είναι ενεργός πολίτης. Ακόμη, να έχει εμπιστοσύνη στις ικανότητές του και να θέλει να ζητήσει βοήθεια από κάποιον που ξέρει περισσότερα. Οι περιπτώσεις που οι άμεσα ενδιαφερόμενοι έχουν ασχοληθεί με το θέμα που τους απασχολεί και γνωρίζουν τι έχει γίνει είναι ελάχιστες στο δημόσιο ή ιδιωτικό τομέα.
Αντίθετα, οι περισσότερες περιπτώσεις που τρέχει ο πολίτης σε κάποιον ειδικό είναι το μεγαλύτερο μέρος. Η βεβαιότητα ότι αυτός δεν είναι ικανός να ολοκληρώσει μια ενέργεια είναι πλέον κοινός τόπος. Σε αυτή τη νοητική λειτουργία όπου η κρίση απουσιάζει βρίσκει πεδίο ελεύθερο αυτός που λειτουργεί στο περιθώριο του νόμου. Ο νόμος ορίζει ότι ένας πολίτης μπορεί και πρέπει να απευθύνεται στον κρατικό μηχανισμό και να έχει την καλύτερη εξυπηρέτηση. Δυστυχώς ανάμεσα στον πολίτη και το κράτος μεσολαβούν πολλά επαγγέλματα που η παρουσία τους δε θα έπρεπε να ήταν σημαντική.
ΜΟΙΡΟΛΑΤΡΙΑ: ΑΠΑΤΗΛΕΣ ΥΠΟΣΧΕΣΕΙΣ
Ο άνθρωπος που λειτουργεί έτσι είναι φανερό ότι είναι απογοητευμένος με τις δομές που προβλέπονται από θεσμικό πλαίσιο ενός δυτικού Κράτους. Αναφέρομε στις κοινωνικές δομές και στους συνδικαλιστές. Σε αυτό το κενό βρίσκει πρόσφορο έδαφος ο πολιτικός που θέλει να παραπλανήσει τον πολίτη. Εδώ μπορούμε να δούμε τις διάφορες απατεωνιές που υπάρχουν από δημοσίους υπαλλήλους ή από ιδιώτες.
«Μοιρολατρία: Φοβάμαι κάτι που μου
είναι άγνωστο, αυτό που δεν καταλαβαίνω.»
Η λέξη «απατεωνιά» έχει σχέση με τις απατηλές υποσχέσεις που αφορούν σε έναν άνθρωπο και τον αποπροσανατολίζουν. Μπαίνει λοιπόν ο καθένας σε ένα λαβύρινθο όπου το παιχνίδι μοιάζει σαν αυτό του κρυμμένου θησαυρού. Η μόνη διαφορά είναι ότι σε ανάλογα παιχνίδια αυτός ο θησαυρός υπάρχει. Εδώ όμως όχι εκεί όπου το εν λόγω άτομο ψάχνει. Η λογική λέει ότι θα πρέπει να βρει τη λύση αλλού. Αυτό το «αλλού» δεν είναι τίποτε άλλο από το πεδίο μεταξύ του πολίτη και της κρατικής εξουσίας. Σε αυτό το σημείο υπάρχει πρόβλημα.
Αυτό που φρενάρει κάποιον να ενεργήσει με λογικό και εμπεριστατωμένο τρόπο δεν είναι τίποτε άλλο από το φόβο. Ο Έριχ Φρομμ το έχει αναλύσει διεξοδικά στο βιβλίο του «Ο φόβος μπροστά στην ελευθερία». Μα είναι δυνατόν κάποιος να φοβάται την ελευθερία; Αυτό το ερώτημα έχει σχέση με αυτά που αναφέραμε πιο πάνω.
ΜΟΙΡΟΛΑΤΡΙΑ: Ο ΦΟΒΟΣ
Φοβάμαι κάτι που μου είναι άγνωστο, αυτό που δεν καταλαβαίνω. Ο πιο εύκολος τρόπος είναι να αποδώσω σε αυτό θεϊκές ιδιότητες. Όπως είχε την ευθύνη για τους κεραυνούς ο Ποσειδώνας, έτσι σε προστατεύει κάποιος άγιος. Ακόμα αν κάνεις κάποια λάθος κίνηση την λάθος ημερομηνία μπορεί να συμβεί κάτι κακό.
«Μοιρολατρία: Εδώ είναι το σημείο που
μπορούμε να μιλήσουμε για απατεωνιά.»
Μπορεί να φαίνεται παράλογο να υπάρχουν και να λειτουργούν ακόμα δεισιδαιμονίες. Και όμως! Ψάχνουμε το δαίμονά μας κάπου. Το χειρότερο είναι ότι δεν ξέρουμε που είναι αυτός, γιατί, όπως είπαμε πιο πάνω φοβόμαστε να ψάξουμε. Εκτός αυτού, όμως, υπάρχει και ο φόβος που εστιάζει στη στιγμή που θα τον αντικρύσουμε. Τι θα δούμε, πως θα το αντιμετωπίσουμε, είναι θέματα που τροφοδοτούν το φόβο. Και αυτό λειτουργεί αποτρεπτικά.
Σε αυτό το σημείο έρχεται αυτός που θα αναλάβει να διαχειριστεί το φόβο μας. Αυτός ο διαμεσολαβητής μπορεί να είναι κάποιος επαγγελματίας ή ένας πολιτικός. Πάντως ένα γρανάζι ενός μηχανισμού που προσπαθεί επωφεληθεί από το φοβισμένο άνθρωπο. Εδώ είναι το σημείο που μπορούμε να μιλήσουμε για απατεωνιά.
ΜΟΙΡΟΛΑΤΡΙΑ: Η ΑΝΑΚΟΥΦΙΣΗ
Το κακό είναι ότι αυτή η ανήθικη πράξη γίνεται καλοδεχούμενη. Ο άνθρωπος ελαφρύνει την ψυχή του. Του φεύγει ένα βάρος. Έχει κάποιο που θέλει και μπορεί -έτσι πιστεύει- να τον εξυπηρετήσει. Φυσικά όταν αποδειχθεί ότι αυτή η πεποίθηση απέχει πολύ από την αλήθεια, τότε ο φόβος στον εξαπατημένο πολίτη γίνεται υστερία. Φυσικά φταίει αυτός ο απατεώνας και αυτοί που τον έχουν βάλει. Μία αόριστη κουβέντα.
«Μοιρολατρία: Οι θύτες είναι και στα ανώτερα
κλιμάκια του κυβερνητικού μηχανισμού.»
Όλα αυτά μέχρι να έρθει η άλλη ώρα που θα δημιουργηθεί ένα άλλο πρόβλημα και θα ανατεθεί το θέμα σε έναν άλλο απατεώνα. Πάλι αυτός και οι αόριστοι άλλοι θα φταίνε. Όταν η έκβαση του θέματος δε θα είναι η ποθητή. Το απολύτως «λογικό» είναι να μην αποφασίσουμε να ασχοληθούμε εμείς με τα θέματα που έχουν σχέση με τον εαυτό μας. Αλλά αυτό απέχει πολύ από οποιαδήποτε λογική, οποιουδήποτε αξιακού συστήματος.
Σε αυτή τη διαδρομή βλέπουμε θύματα και θύτες. Τα περισσότερα είναι τα θύματα. Οι θύτες είναι και στα ανώτερα κλιμάκια του κυβερνητικού μηχανισμού. Πολλές φορές υπουργοί και πρωθυπουργοί. Στελέχη κομμάτων που ψηφίσαμε και θα ψηφίσουμε ξανά. Το θύμα, μέσα από αυτή την τραυματική εμπειρία, προσπαθώντας να καταλάβει τι έγινε και τι φταίει, αγαπά το θύτη. Κολλάει σε αυτόν όπως το μύδι στο βράχο.
