ΕΡΓΟΒΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ο ΑΣΥΜΒΙΒΑΣΤΟΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΣ
Μέντης Μποσταντζόγλου: γράφει ο Κώστας Πετροπουλος
Ο Μέντης Μποσταντζόγλου, πραγματικό ονοματεπώνυμο Χρύσανθος Βοσταντζόγλου, καλλιτεχνικό ψευδώνυμο Μποστ, (Κωνσταντινούπολη, 23 Μαΐου 1918-Αθήνα, 13 Δεκεμβρίου 1995), ήταν Έλληνας σκιτσογράφος και γελοιογράφος, θεατρικός συγγραφέας, στιχουργός και ζωγράφος.
Μέντης Μποσταντζόγλου: Η ζωή του
Γεννήθηκε το 1918 στην Κωνσταντινούπολη. Ήταν παντρεμένος από το 1948 έως τον θάνατο του με τη Μαρία Μποσταντζόγλου, το γένος Παπαγιαννακοπούλου, πέθανε το 2014. Οι δυο γιοί του Κώστας (1949-2021) και Γιάννης (1951) είναι σήμερα διακεκριμένοι στον χώρο της γραφιστικής και της υποκριτικής αντίστοιχα. Το έργο του περιλαμβάνει πολιτικές γελοιογραφίες και χρονογραφήματα, εικονογραφήσεις βιβλίων και περιοδικών, δέκα θεατρικά έργα και πολλές ζωγραφικές συνθέσεις. Για ένα διάστημα δούλεψε στη διαφήμιση όπου οι έντυπες καταχωρίσεις του για τη Renault (Ντοφίν εστί φιλοσοφείν), Flow Coat/Dupont (βάφεν ζι γκουντ πιλοτ?) ακόμα και οι πιλότοι της Λουφτβάφε βάφουν με βαφές Φλόου Κοτ, άφησαν κυριολεκτικά εποχή με την τόλμη και τη διαφορετικότητά τους.
Από το 1920 έως το 1926 έζησε με την οικογένειά του στη Ρουμανία και στη συνέχεια στην Αθήνα. Μαθητής Γυμνασίου άρχισε τα σκίτσα και απέκτησε το ψευδώνυμο Μέντης. Το 1939 εισήχθη στη Σχολή Καλών Τεχνών, την οποία όμως παράτησε μετά από έξι μήνες. Κατά τη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής έγινε μέλος του ΕΑΜ (1942) και συμμετείχε στην Εθνική Αντίσταση.
Μέντης Μποσταντζόγλου: Η σταδιοδρομία του
Η καριέρα του ως σκιτσογράφου ξεκίνησε με εικονογραφήσεις περιοδικών και παιδικών βιβλίων. Το πρώτο προσωπικό του βιβλίο εκδόθηκε με δικά του έξοδα το 1945 και είχε τίτλο «Ο Άγιος Φανούριος. Βοήθημα δια την κατανόησιν των Κινέζων κλασσικών..Γκα-τσου και Βου-Σβου-Νι». Το 1952 έπιασε δουλειά στην εφημερίδα Καθημερινή, την οποία τότε διηύθηνε η Ελένη Βλάχου, στην οποία αρχικά εργαζόταν ως ταμίας και βιβλιοθηκάριος. Το 1955 αρχίζει να εργάζεται στο περιοδικό Εικόνες ως εικονογράφος και χαρτογράφος. Στη συνέχεια απασχολείται ως σκιτσογράφος στο περιοδικό Ταχυδρόμος.
Μέντης Μποσταντζόγλου: Η δημοσιογραφία
Το 1959 παρουσίασε στη στήλη του, η οποία είχε τίτλο «Το μποστάνι του Μποστ», τους τρεις πλέον γνωστούς ήρωες του: «Μαμά- Ελλάς», «Πειναλέων» και «Ανεργίτσα». Τέλος στη συνεργασία του με την Ελένη Βλάχου δόθηκε λόγω του κειμένου «Το επάγγελμα της μητρός μου» (1961), για το οποίο κατηγορήθηκε ότι είχε ξεφύγει από τα όρια της ευπρέπειας.
Από το 1960 έως το 1963 είχε τακτικό εβδομαδιαίο σκίτσο στην εφημερίδα Ελευθερία, ενώ από το 1963 έως το 1966 καθημερινό πολιτικό χρονογράφημα και κυριακάτικο σκίτσο στην εφημερίδα Αυγή. Το 1966 άνοιξε το δικό του κατάστημα δώρων με την επωνυμία Λαϊκαί Εικόναι.
Διακόσμησε πάνω από 27.000 είδη δώρων, με σκίτσα και ζωγραφιές, καθώς και ανορθόγραφες επιγραφές, στιχάκια και αφιερώσεις. Το 1973 δημοσίευσε αντιδικτατορικά σκίτσα και κείμενα στα περιοδικά Αντί και Ταχυδρόμος, συνεργασία που συνεχίστηκε και για τα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης.
Μέντης Μποσταντζόγλου: Ο Τύπος
Προδικτατορικά συνεργάστηκε επίσης με τις εφημερίδες Ομάδα, Μακεδονία, Ανεξάρτητος Τύπος, Εμπρός και Μεσημβρινή και με τα περιοδικά Δρόμοι της Ειρήνης και Θεατής. Λόγω των πολιτικών γελοιογραφιών του υπέστη διώξεις και δέχτηκε επανειλημμένα μηνύσεις.
Από τα μέσα της δεκαετίας του 1960 και μετά, αφιερώθηκε στη ζωγραφική και το θέατρο. Τα σατιρικά θεατρικά του έργα είναι γραμμένα σε δεκαπεντασύλλαβο. Κατά διαστήματα ασχολήθηκε και πάλι με το σκίτσο και την πολιτική γελοιογραφία. Μετά τη μεταπολίτευση συνεργάστηκε επίσης με το περιοδικό Ταχυδρόμος, τον Θούριο, το Men’s Look και τις εφημερίδες Πρωινή, Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία και Ριζοσπάστης. Πραγματοποίησε επίσης 16 προσωπικές εκθέσεις.
Μέντης Μποσταντζόγλου: Το ύφος
Έθεσε αρκετές φορές υποψηφιότητα ως βουλευτής κομμάτων της Αριστεράς (1964 με την ΕΔΑ, 1981 και 1985 με το ΚΚΕ), χωρίς ποτέ να εκλεγεί. Μετά τις εκλογές του 1990, στήριζε δημοσίως την κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας.
Απεβίωσε στις 13 Δεκεμβρίου του 1995 σε ηλικία 77 ετών. Κηδεύτηκε στο Πρώτο Νεκροταφείο Αθηνών.
Ο Μποστ θεωρείται ότι κατάφερε να δημιουργήσει ένα εντελώς προσωπικό και αναγνωρίσιμο σατιρικό ύφος ως σκιτσογράφος, κειμενογράφος, θεατρικός συγγραφέας, αλλά και ζωγράφος. Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά του έργου του είναι η γλώσσα του και τα επίτηδες ανορθόγραφα κείμενα. Όπως είχε δηλώσει ο ίδιος, γελοιοποιώντας την καθαρεύουσα πίστευε ότι ίσως μπορέσει να βοηθήσει στην ταχύτερη καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας.
Προκειμένου να σατιρίσει την καθαρεύουσα, ανακάτευε λόγιες εκφράσεις με λαϊκές και έγραφε εντελώς ανορθόγραφα, διεκτραγωδώντας τον ημιμαθή Έλληνα, που προσπαθούσε να χρησιμοποιήσει την καθαρεύουσα, καθώς εκείνη την εποχή η δημοτική θεωρούνταν «ύποπτη», κατά δήλωση του ιδίου του Μποστ. Συχνά με την παραφθορά των λέξεων ή την ανορθόγραφη απόδοση του ήχου της δημιουργούσε εσκεμμένα συνειρμούς, με άλλες έννοιες, τις οποίες διακωμωδεί. Επίσης συχνά, χρησιμοποιούσε μεταφορικές εκφράσεις με την κυριολεκτική τους έννοια.
Μέντης Μποσταντζόγλου: Η σάτιρα
Η σάτιρα του στοχεύει κυρίως τον μικροαστό Έλληνα των μεταπολεμικών δεκαετιών, τον καθωσπρεπισμό, την ημιμάθεια και το νεοπλουτισμό, την ξενομανία, τις έντονες ταξικές αντιθέσεις της μεταπολεμικής Ελλάδας, καθώς και την ελληνική πολιτική ζωή. Ο Μποστ σατιρίζει ιδιαίτερα την εξάρτηση της Ελλάδας από τον ξένο παράγοντα, την εθνικοφροσύνη των δεξιών κομμάτων και το θεσμό της βασιλείας, ωστόσο σε πολλά κείμενα διακωμωδεί και την παράταξη της Αριστεράς, στην οποία ανήκε.
Σημειώνεται μάλιστα, πως κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, ο Μποστ ήταν ιδιαίτερα επικριτικός έναντι των κομμουνιστών ανταρτών, παρουσιάζοντας τους στις γελοιογραφίες δια τη δημοφιλούς τότε καρικατούρας του ανόητου, δειλού και ανήθικου «συμμορίτη». Σε πολλά από τα κείμενα του γράφει σε πρώτο πρόσωπο ως αφηγητής, ο οποίος διηγείται κάποια εμπειρία του και σχολιάζει δήθεν με αφέλεια τα γεγονότα.
Οι τρεις πλέον χαρακτηριστικοί ήρωες των γελοιογραφιών του και προσωπικά του δημιουργήματα είναι η Μαμά Ελλάς με τα παιδιά της, τον Πειναλέοντα και την Ανεργίτσα. Η Μαμά Ελλάς παρουσιάζεται αρχαιοπρεπής, αλλά φτωχοντυμένη και εξαθλιωμένη, το ίδιο και τα δύο μικρά παιδιά, που σχολιάζουν την επικαιρότητα με ανορθόγραφα γραμμένους στίχους.
Μέντης Μποσταντζόγλου: Η ζωγραφική
Ένα από τα χαρακτηριστικά όλου του φάσματος του έργου του -σκίτσα, κείμενα, ζωγραφικά και θεατρικά έργα- ήταν ο συμφυρμός διαφόρων φάσεων της ελληνικής ιστορίας, καθώς στο έργο του συνυπάρχουν ήρωες της αρχαιότητας, του Βυζαντίου, του 1821, του έπους του 1940 με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή και τον Ωνάση.
Ως ζωγράφος ήταν αυτοδίδακτος και τα έργα του ήταν ιδιαίτερα επηρεασμένα από το ναΐφ ύφος της λαϊκής ζωγραφικής και κυρίως τον Θεόφιλο, αλλά και τις φιγούρες του Θεάτρου Σκιών, με στοιχεία υπερρεαλισμού. Τα ζωγραφικά του έργα παρουσιάζουν ήρωες της αρχαιότητας και της Επανάστασης του 1821 και ιστορικά ζευγάρια.
Στα θεατρικά του έργα χρησιμοποιούσε δεκαπεντασύλλαβο στίχο στο προσωπικό του ύφος συμφυρμού πομπωδών καθαρευουσιάνικων εκφράσεων, με ξένες και λαϊκές εκφράσεις, ενώ συχνά εμφάνιζε ιστορικά ή μυθικά πρόσωπα να αναφέρονται σε σύγχρονες καταστάσεις.
Μέντης Μποσταντζόγλου: Τα έργα του
Σε περιόδους χιουμοριστικών αναζητήσεων ο Μποστ έγραψε και στίχους για τρία ελαφρολαϊκά τραγούδια πού έγιναν επιτυχίες στις αρχές της δεκαετίας του ’60. Αυτά είναι «Οι νεκροθάφτες» (μουσική Γιάννη Μαρκόπουλου, ερμηνεία Γιώργου Ζωγράφου) και τα «Η νήσος των Αζορών» και «Ρομβία» (μουσική Μίκη Θεοδωράκη, ερμηνεία Γρηγόρη Μπιθικώτση).
Έφτιαξε το εξώφυλλο του δίσκου «Το θαλασσινό τριφύλλι» σε μουσική Λίνου Κόκοτου και στίχους Οδυσσέα Ελύτη που κυκλοφόρησε το 1972.
«Ο Αγιος Φανούριος. Βοήθημα δια την κατανόησιν των Κινέζων κλασσικών… Γκα-τσου και Βου-Σβου-Νι» (1944)
«Σκίτσα του Μποστ» (1959)
«Το λέφκομα μου» (1960)
«Σκίτσα και κείμενα» (πρώτη επιλογή Δεκέμβριος 1961)
«Σκίτσα και κείμενα» (δεύτερη επιλογή Απρίλιος 1972)
«Σκίτσα 73-74» (1975)
«Αλληλογραφεια με τον Κοστα» (Χρονογραφήματα από την Αυγή, Θεμέλιο, 1964)
«Το ημερολόγιο μιας χήρας. Δοκίμιον δια έργον δύο «εφχάριστων ορών»» (1972)
«18 Αντικείμενα ή Υπέρ Δικτατορείας Λόγος» (1975)
«Καλειδοσκόπιο» (Gutenberg, 1975)
«Σταυροφορίες» (Γράμματα, 1992)
«Κλασσικά Εικονογραφημένα : Κωνσταντίνος Παλαιολόγος» (κείμενο: Ειρήνη Φωτεινού, εικόνες: Μποστ) (1953)
«Δον Κιχώτης» (θεατρικό, 1961)
«Όμορφη Πόλη» (θεατρικό, 1962)
«Φαύστα» (θεατρικό, 1964)
«Τα χρυσά φτερά» (θεατρικό, 1973)
«Οι εκλογές του Μποστ» (θεατρική επιθεώρηση,1973)
«Μαρία Πενταγιώτισσα» (θεατρικό, 1982)
«Κάνε το ΠΑΣΟΚ σου παξιμάδι» (θεατρική επιθεώρηση, 1985)
«Ιστιρικέ Ιστορίαι» (θεατρικό, 1985)
«40 χρόνια Μπόστ» (θεατρικό, 1987)
«Μήδεια» (θεατρικό, 1993)
«Το γελοίον του πράγματος: Ο ήρωας της Κολομβίας»
«Το γελοίον του πράγματος: Ο εφευρέτης»
«Ρωμαίος και Ιουλιέτα» (θεατρικό, 1995)
