Ο ΤΡΟΠΟΣ ΠΟΥ ΜΕΓΑΛΩΝΟΥΝ ΤΑ ΑΓΟΡΙΑ ΣΕ ΒΙΑΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
Το αγόρι μαθαίνει τη βία: γράφει ο Γιάννης Φραγκούλης*
Έχουμε δει πως ο πατέρας έχει ξεκινήσει από ένα αρχέτυπο για να καταλήξει, ως σύμβολο, σε ένα σημείο στην αφηγηματική διαδικασία που του προτείνει η δυτική κοινωνία. Ακόμα έχουμε καταλάβει με ποιο τρόπο η βία μπαίνει μέσα στο συλλογικό ασυνείδητο και συνειδητό, από γενιά σε γενιά. Μένει να δούμε ποιος είναι ο τρόπος που αυτή βία παράγει και αναπαράγει την αφήγηση στον άνδρα. Κατόπιν θα κοιτάξουμε πως γίνεται το ίδιο στη γυναίκα.
ΤΟ ΑΓΟΡΙ ΜΑΘΑΙΝΕΙ ΤΗ ΒΙΑ: ΕΝΕΡΓΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ
Θα πρέπει να δούμε ότι ο άντρας είναι αυτός που, με βίαιο τρόπο, μπαίνει μέσα στη διαδικασία παραγωγής και αναπαραγωγής της βίας. Έτσι θα καταλάβουμε πως γίνεται ενεργό στοιχείο σε έναν πολιτισμό όπου η βία είναι ο ουσιαστικός παραγωγός του λόγου. Η γυναίκα έχει άλλο ρόλο, θα λέγαμε βοηθητικό, φτάνει όμως στο ίδιο σημείο. Αυτό θα το δούμε σε επόμενο σημείωμά μας.
Από μικρή ηλικία το αγόρι εθίζεται στο να έχει το «πάνω χέρι». Να είναι «αντράκι» ή, όπως θα εκφρασθεί αργότερα, «να τιμά τα παντελόνια που φορά». Άλλα είναι τα παιχνίδια του αγοριού και άλλα του κοριτσιού. Άλλα τα ρούχα του αγοριού και άλλα αυτά του κοριτσιού. Το ίδιο συμβαίνει με τη διακόσμηση του δωματίου του. Αλλιώς θα μιλήσει κάποιος στο αγόρι και αλλιώς στο κορίτσι. Αυτός ο «κάποιος» μπορεί να είναι άντρας ή γυναίκα. Φυσικά υπάρχουν οι εξαιρέσεις. Μόνο που αυτοί που προτιμούν τον εναλλακτικό τρόπο, αρνούνται αυτό τον γενικό κανόνα, είναι στο περιθώριο της κοινωνίας.
«Το αγόρι μαθαίνει τη βία: αν κάποιος
αντιλαμβάνεται την πραγματικότητα ως περίπου
είναι, τότε μπορεί να κρίνει με πιο καθαρό
μυαλό. Κατά συνέπεια, μπορεί να κρίνει.»
Μιλάμε για μια κοινωνία που δεν είναι έτοιμη να δεχτεί κάτι το διαφορετικό. Πολύ περισσότερο αν αυτό που διαφέρει θέτει σε αμφισβήτηση τα θεμέλιά της. Ουσιαστικά μπαίνει σε ένα διάλογο με κεντρικό θέμα αν είναι αυτή η κοινωνία που θέλουμε. Αυτό το «θέλουμε» έχει να κάνει με την απόλαυση.
ΤΟ ΑΓΟΡΙ ΜΑΘΑΙΝΕΙ ΤΗ ΒΙΑ: Η ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΗ
Ξέρουμε πολύ καλά ότι το θέμα της απόλαυσης έχει να κάνει με τον τρόπο αντίληψης της πραγματικότητας. Η θεωρία της ψυχανάλυσης μας διδάσκει επίσης ότι αν κάποιος αντιλαμβάνεται την πραγματικότητα ως περίπου είναι, τότε μπορεί να κρίνει με πιο καθαρό μυαλό. Κατά συνέπεια, μπορεί να κρίνει ή να κατακρίνει το ίδιο το σύστημα, τελικά να θέσει σε αμφισβήτηση τα θεμέλια της σύγχρονής μας κοινωνίας που είναι πλέον ιμπεριαλιστική.
Ο σκοπός είναι το κέρδος και η συνεχής ανανέωση των δομών που οδηγούν σε αυτό. Αν αυτό δεν γίνει, τότε η ιμπεριαλιστική κοινωνία έχει καταρρεύσει. Αυτό είναι κάτι που απομακρύνεται πολύ από το επιθυμητό του «ιερατείου» της ιμπεριαλιστικής κοινωνίας. Άρα ο άνθρωπος από την παιδική του ηλικία θα πρέπει να υπηρετεί αυτή τη λογική. Για να την υπηρετεί θα πρέπει να τη διδαχθεί. Μάλιστα πριν να πάει στο σχολείο, ακόμα και στον βρεφονηπιακό σταθμό. Οι πρώτοι δάσκαλοί του σε αυτή την εκπαίδευση είναι οι γονείς και παππούδες του. Αν δεχτούμε ως δεδομένο ότι αυτοί έχουν κατανοήσει αυτή τη λογική της βίας και τη θεωρούν ως δεδομένη, τότε θεωρούν ως δεδομένο ότι θα πρέπει ο νεοεισερχόμενος στην κοινωνία τους να ακολουθήσει τα ίδια διδάγματα.
Είναι λοιπόν λογικό να μεταφέρουν τα ίδια στερεότυπα, με τον ίδιο τρόπο στο μικρό αγόρι. Όπως ακριβώς τα είχαν μεταφέρει ο γονείς τους σε αυτούς. Το αγόρι πρέπει να μάθει ότι θα είναι το «αντράκι», αυτός που θα εξουσιάζει και θα προστατεύει τη γυναίκα. Τελικά, αυτός που θα έχει τον πρώτο λόγο στην αφήγηση της κοινωνίας. Με άλλα λόγια, να προετοιμάζεται να γίνει Πατέρας, με την έννοια που έχουμε προαναφέρει. Φυσικά, αυτός μπορεί να είναι ο κανόνας, αυτό, όμως, δεν συνεπάγεται ότι δεν υπάρχουν οι εξαιρέσεις.
ΤΟ ΑΓΟΡΙ ΜΑΘΑΙΝΕΙ ΤΗ ΒΙΑ: ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ;
Οι περιπτώσεις που παραβαίνουν σε αυτό τον κανόνα διαφέρουν. Δεν μπορούμε να παραβλέψουμε ότι από γενιά σε γενιά η εκφορά της βίας διαφέρει. Μπορεί να μην έχει την ίδια ένταση. Η ανατροπή της όμως δεν είναι ριζική. Ο άνθρωπος που γίνεται γονιός δεν δέχεται τον τρόπο σκέψης της βίας όπως οι γονείς του. Αυτό συμβαίνει επειδή στο ασυνείδητό του αυτή η βία έχει προκαλέσει κάποια τραύματα. Μπορεί να μην έχει δει αυτή την τραυματική εμπειρία, όμως δεν την θέλει. Ασυνείδητα ξέρει ότι αυτή δεν προσεγγίζει τον τρόπο σκέψης μιας κοινωνίας στην οποία ο άνθρωπος θα ήθελε να ζήσει.
«Το αγόρι μαθαίνει τη βία: Μπορεί
το φορτίο της βίας να είναι μικρότερο
από αυτό που υπήρχε στη δική του γενιά.
Ο πυρήνας του όμως είναι αναλλοίωτος.»
Παρόλα αυτά όμως δεν μπορεί να δομήσει έναν άλλο τρόπο συμπεριφοράς αφού αυτός των γονιών του δεν του έχει δημιουργήσει μεγάλο τραύμα. Για να το πούμε διαφορετικά: Ακόμα και αν του έχει προκαλέσει κάποιο τραύμα αυτός δεν το ξέρει επειδή δεν το έχει δει. Άρα δεν μπορεί να γνωρίζει αν αυτό είναι μεγάλο ή μικρό. Θεωρεί ότι είναι μια φυσιολογική διαδικασία στην οποία ο γιος του θα πρέπει να μπει. Ως πατέρας είναι έτοιμος να προτείνει αυτόν τον τρόπο συμπεριφοράς στο αγόρι που τώρα μεγαλώνει.
Αν, λοιπόν, το μικρό παιδί ακολουθήσει αυτό το δρόμο, τότε βαδίζει προς μια σωστή κατεύθυνση. Κατά συνέπεια, είναι υπερήφανος για τον χαρακτήρα του γιου του. Μπορεί το φορτίο της βίας να είναι μικρότερο από αυτό που υπήρχε στη δική του γενιά. Ο πυρήνας του όμως είναι αναλλοίωτος. Είναι έτοιμος να δώσει καρπούς, δηλαδή βίαιες συμπεριφορές που μπορούν κάλλιστα να συγκριθούν όχι μόνο με αυτές της δικής του γενιάς αλλά και με αυτές που υπήρχαν στην αρχή της επιβολής της βίας, στη θεμελίωση της πατριαρχίας.
ΤΟ ΑΓΟΡΙ ΜΑΘΑΙΝΕΙ ΤΗ ΒΙΑ: ΘΑ ΔΕΙ ΤΟ ΤΡΑΥΜΑ;
Όλοι έχουμε παρατηρήσει βίαιες συμπεριφορές σε παιδιά ακόμη της προσχολικής ηλικίας. Είναι εύκολο να καταλάβουμε ότι αυτές προέρχονται από το γονεϊκό τους περιβάλλον. Δεν έχουμε παρά να παρατηρήσουμε αυτές των γονιών τους, του πατέρα τους, στον οποίο αναφερόμαστε σε αυτό το σημείωμα. Το πιο δύσκολο, για ένα γονιό, είναι να αποβάλλει τις συμπεριφορές των γονιών του, ακόμα και αν θεωρεί ότι δεν συνάδουν, εντελώς ή καθόλου, με αυτές ενός ανθρώπου που σέβεται τον συνάνθρωπό του.
«Το αγόρι μαθαίνει τη βία: Είναι
εύκολο να καταλάβουμε ότι αυτές προέρχονται
από το γονεϊκό τους περιβάλλον.»
Οι προσπάθειές του για να μπει σε μια άλλη λογική θα πρέπει να είναι μεγάλες. Ουσιαστικά να σπάσει τις καταβολές της ταυτότητάς του, άρα να την ανασυγκροτήσει. Για να κάνει όμως αυτό είναι απαραίτητο να έχει δει το μικρό ή μεγάλο τραύμα του. Αν δεν το έχει κοιτάξει δεν μπορεί να ξέρει τι θα αμφισβητήσει, άρα και τι θα πρέπει να ανατρέψει.
Πριν να δούμε τη διαδικασία της επιβολής της βίας από τους διάφορους θεσμούς, θα πρέπει να κοιτάξουμε το ίδιο θέμα στο μικρό κορίτσι. Έτσι θα έχουμε μια ολοκληρωμένη εικόνα του μικρότερου μορίου της κοινωνίας, του παιδιού. Θα μπορούμε τελικά να δούμε τη διαχρονία του τραύματος και της παραβατικής συμπεριφοράς μέσα στην κοινωνία.
*ψυχαναλυτής και παραστασιολόγος.
Επιστροφή στο άρθρο-ευρετήριο των άρθρων
