Ο ΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΒΙΑΣ
ΤΑ ΣΩΜΑΤΑ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΕΞΑΣΚΟΥΝ ΤΗ ΒΙΑ
Η αστυνομική βία: γράφει ο Γιάννης Φραγκούλης
Τα σώματα ασφαλείας και ο στρατός είναι αυτονόητο ότι παράγουν και αναπαράγουν τη βία στην κοινωνία. Η δουλειά τους είναι να υπηρετούν το κράτος και να φροντίζουν για την τήρηση του νόμου. Τι είναι όμως οι νόμοι; Πως έχουν θεμελιωθεί; Κυρίως, για ποιο λόγο υπάρχουν σαν τέτοιοι;
Η ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΗ ΒΙΑ: ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ
Όταν περάσαμε από την προϊστορική στην ιστορική εποχή, σε αυτό το σημείο υπήρξε η ανάγκη καταγραφής γεγονότων. Όταν οι άνθρωποι ζούσαν σε μια κοινωνία που όλα ήταν κανονισμένα με άγραφους νόμους δεν υπήρχαν αντεγκλήσεις. Ο καθένας ήξερε τι έπρεπε να κάνει. Η κοινωνία, στη μητριαρχική της μορφή, ήταν σχετικά αυτοδιοικούμενη. Η δομή της κοινωνίας ήταν δεδομένη. Αυτός ήταν ο λόγος που δεν υπήρχε η ανάγκη καταγραφής αυτών που είχαν συμβεί. Τα γεγονότα ήταν αυτονόητα.
Ο Έριχ Φρομμ, στο βιβλίο του «Η ανατομία της ανθρώπινης καταστροφικότητας», αναφέρει ότι η ιστορία είναι ένα μεγάλο αφήγημα της βίας. Σε αυτήν αναφέρεται η βία στις διάφορες μορφές της. Αυτό έγινε με την εμφάνιση της ατομικής ιδιοκτησίας. Τότε υπήρξε η ανάγκη να καθορισθούν τα όρια της κοινότητας που δεν μπορούσε κάποιος να διαβεί χωρίς άδεια. Η συμπεριφορά των ανθρώπων μέσα στην κοινότητα ήταν κανονισμένη σύμφωνα με νέους νόμους. Αυτοί θα έπρεπε να γραφτούν για να γίνουν γνωστοί σε όλους. Το νομικό σύστημα γινόταν όλο και πιο περίπλοκο.
Η ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΗ ΒΙΑ: Η ΑΛΛΑΓΗ ΕΞΟΥΣΙΑΣ
Οι νόμοι, λοιπόν, κανόνιζαν τη ζωή μέσα στην κοινότητα. Αυτό έγινε όταν περάσαμε από την μητριαρχία στην πατριαρχία. Οι νόμοι κανόνιζαν τη λειτουργία του κράτους. Επειδή υπήρχαν πάντα αυτοί που δε δέχονταν τους νόμους όπως είχαν εκφρασθεί, υπήρξε η ανάγκη μιας υπηρεσίας που θα φρόντιζε για την τήρηση των νόμων.
«Η αστυνομική βία: η κοινωνία, λοιπόν,
θα έπρεπε να λειτουργεί με κανονισμένο τρόπο.»
Είναι εύκολο να καταλάβουμε ότι η κοινωνία διοικούταν από αυτούς που είχαν την εξουσία. Με άλλα λόγια, αυτοί που κατείχαν ένα μεγάλο μερίδιο των πόρων. Πλέον δεν υπήρχαν κοινοί πόροι. Ο καθένας είχε το δικό του μερίδιο και προσπαθούσε να ζήσει. Το χρήμα εμφανίζεται ως ανταλλακτική αξία. Μέσα του έχει μέρος από τις παραγωγικές σχέσεις, από τα υλικά της παραγωγής και από αυτό το ποσό που είναι το «κάτι παραπάνω», το κέρδος και η υπεραξία.
Η ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΗ ΒΙΑ: Η ΚΑΝΟΝΙΣΜΕΝΗ ΤΑΞΗ
Είναι αυτονόητο ότι κάποιος θα ήθελε να οικειοποιηθεί μέρος του πλούτου για να ζήσει καλύτερα. Αυτό μπορούσε να γίνει με τρόπο νόμιμο. Είναι η πρώτη μορφή του εμπορίου. Υπήρχαν όμως οι περιπτώσεις που κάποιος οικειοποιούταν μέρος του πλούτου, με τρόπο που δεν ήταν νόμιμος. Η ληστεία, η κλεψιά, η αρπαγή των αγαθών είναι κάποιες περιπτώσεις. Η κοινωνία, λοιπόν, θα έπρεπε να λειτουργεί με κανονισμένο τρόπο. Αυτό το διασφάλιζε το σώμα που φύλαγε τη σωστή τήρηση του νόμου. Σώματα όπως η σημερινή αστυνομία. Άλλωστε η λέξη «αστυνομία» έρχεται από το «άστυ», την πόλη, και το «νόμο».
Ας πάρουμε όμως μια άλλη περίπτωση. Ας δούμε ότι κάποιοι δεν συμφωνούσαν με την διακυβέρνηση της κοινωνίας με αυτόν τρόπο. Επιθυμούσαν αυτός να αλλάξει γιατί θεωρούσαν ότι ήταν άδικο να ζουν με αυτό τον τρόπο. Εξέφραζαν τη θέλησή τους με τρόπο έκδηλο. Με αυτό τον τρόπο θα ήταν δυνατό να γίνει αυτή η θέληση αντιληπτή και σε άλλους. Έτσι θα μπορούσε να δημιουργηθεί ένα κίνημα που θα άλλαζε τη ροή της κοινωνίας. Ουσιαστικά θα έφερνε μια άλλη διακυβέρνηση.
Η ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΗ ΒΙΑ: Η ΚΑΤΑΣΤΟΛΗ
Ένα τέτοιο κίνημα θα ήταν εχθρός του σώματος της κοινωνίας που κυβερνούσε. Αυτή η πρακτική σε ένα δημοκρατικό καθεστώς είναι ανεκτή. Σε ένα ολοκληρωτικό κράτος όμως αυτό απαγορεύεται. Και στις δύο περιπτώσεις αυτές οι εκδηλώσεις ή απαγορεύονται αυστηρά ή είναι ιδωμένες ως κάποια απειλή. Όταν ξεπερνούν το όριο που η ίδια η εξουσία έχει θέσει, τότε έρχεται η καταστολή.
«Η αστυνομική βία: το «σωστό»
χρίζει ιδιαίτερης διερεύνησης.»
Αυτό το όριο είναι προσδιορισμένο από το σύστημα εξουσίας. Είναι η αμυντική γραμμή του συστήματος που κυβερνά. Είναι διαφορετικό σε μια δημοκρατία από ένα ολοκληρωτικό καθεστώς. Υπάρχει όμως. Όποιος το διαβεί θα πράξει ένα αδίκημα. Υπεύθυνοι για την τήρηση της σωστής συμπεριφοράς είναι τα σώματα ασφαλείας. Το «σωστή», όπως έχουμε πει προσδιορίζεται από το σύστημα εξουσίας. Αυτός που το αμφισβητεί κάποια στιγμή θα βρεθεί μπροστά στο δίλημμα: Θα διαβούμε αυτό το όριο ή όχι, θα κάνουμε, με άλλα λόγια, αυτό που χρειάζεται για να αλλάξουμε το σύστημα διακυβέρνησης;
Η ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΗ ΒΙΑ: ΣΩΣΤΟ ΚΑΙ ΛΑΘΟΣ
Όμως το «σωστό» χρίζει ιδιαίτερης διερεύνησης. Η υπέρβαση του ορίου που έχει θέσει η εκάστοτε κυβέρνηση είναι σωστή και λάθος. Σωστή για αυτούς που δε συμφωνούν με τους ισχύοντες νόμους. Λάθος για τον κυβερνητικό μηχανισμό. Θα πρέπει, λοιπόν, να δούμε τις δύο διαφορετικές απόψεις πιο αναλυτικά. Να δούμε αν η εξουσιαζόμενη τάξη έχει δίκιο να αντιδρά και σε ποιο βαθμό. Ανάλογη διερεύνηση θα πρέπει να γίνει όσον αφορά στην κυβέρνηση: Οι νόμοι είναι δίκαιοι και για ποιους; Υπηρετούν την κοινωνία ή μόνο την άρχουσα τάξη;
Είναι εύκολο να καταλάβουμε ότι το όριο του σωστού και του λάθους είναι δυσδιάκριτο. Ανάλογα σε ποια πλευρά ανήκει κάποιος σχηματίζει τη δική του άποψη. Ένας αντικειμενικός μελετητής μπορεί να δει αυτά που στέκουν και αυτά που είναι παράλογα στην κάθε πλευρά. Χρειάζεται ένα μέτρο, μια ηθική θεώρηση. Αλλά και αυτή δεν είναι ίδια για όλες τις φιλοσοφικές θεωρίες. Ηθικό, για την τάξη που εξουσιάζει, είναι να δέχεται κάποιος αυτή την εξουσία χωρίς να αμφισβητεί τις βασικές και θεμελιακές δομές της.
Φτάνουμε λοιπόν στο συμπέρασμα ότι η ρήξη είναι μια πράξη που θα πρέπει κάποιος να τη σκεφθεί πολύ καλά. Να σχεδιάσει τη στρατηγική και την τακτική του. Να δει τα θέματα από τη μια και από την άλλη μεριά. Να δει αν μπορεί να γίνει αυτή η ρήξη και ποια θα είναι τα πιθανά αποτελέσματά της. Να γίνει μια στρατηγική ανατροπής για να γίνει πράξη αυτή η αλλαγή ροής της διακυβέρνησης της κοινωνίας.
Η ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΗ ΒΙΑ: Η ΒΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ
Η βία που εξασκεί κάποιος που ανήκει στα σώματα ασφαλείας δεν είναι εξ ορισμού δική του επιλογή. Στην κυριολεξία είναι η βία του κράτους. Με αυτή αργά ή γρήγορα θα έρθουν σε επαφή όσοι αμφισβητούν αυτόν τον τρόπο διακυβέρνησης. Έχουμε δει το λόγο από τον οποίο αυτή η αμφισβήτηση μπορεί να γεννηθεί και τι είναι δυνατό να δρομολογήσει. Υπάρχει ένα σταυροδρόμι: Ή θα κάνουμε μια διεξοδική συζήτηση γόνιμη και ειρηνική ή θα έρθει η ρήξη.
«Η αστυνομική βία: η αστυνομική
καταστολή είναι παράλογα βίαιη.»
Αυτό το σημείο είναι αυτό που γεννά τη βία. Σε γενικές γραμμές μπορούμε να πούμε ότι αυτή δεν είναι ο επιθυμητός τρόπος. Όμως αν η λαϊκή μάζα δεν πείσει την κυβέρνηση για αυτά που θεωρεί αυτονόητα, τότε θα έρθει η σύγκρουση. Με τη σειρά της αυτή η μικρή ή μεγάλη εξέγερση αντιμετωπίζει την αντοχή της κυβέρνησης. Η άμυνα του κυβερνητικού σώματος είναι τα σώματα ασφαλείας. Άρα μιλάμε για καταστολή. Αυτή μπορούμε πλέον να την αξιολογήσουμε.
Η ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΗ ΒΙΑ: Η ΠΑΡΑΛΟΓΗ ΒΙΑ
Είναι δίκαια επιβαλλόμενη ή άδικα; Είναι αναγκαία σε αυτό το βαθμό ή όχι; Τα κριτήρια είναι αυτά που ήδη προαναφέραμε. Το θέμα φιλοσοφικά είναι περίπλοκο. Μπορεί όμως κάποιος να βγάλει ένα συμπέρασμα. Κατόπιν να το ερευνήσει περισσότερο και να φτάσει να σχηματίσει την πεποίθησή του.
Στην πράξη έχουμε παρατηρήσει πολλές φορές ότι η αστυνομική καταστολή είναι παράλογα βίαιη. Ακόμα, έχουμε δει τον αστυνομικό μηχανισμό να λειτουργεί με δύο τρόπους: Ως νόμιμος και ως παρακρατικός. Δεν είναι λίγες φορές που έχουμε δει τους αστυνομικούς υπαλλήλους με πολιτικά να δρουν τρομοκρατικά. Ακόμη πολλές φορές έχουμε παρατηρήσει ότι τα θύματά τους είναι διαδηλωτές που λειτουργούν ειρηνικά. Αρκετές φορές «στήνουν» καταστάσεις σε πολιτικούς αντιπάλους της κυβέρνησης που ανήκουν στο σχετικά ακραίο αριστερό χώρο. Όλα αυτά, βέβαια, ισχύουν σε δημοκρατικά καθεστώτα.
Η ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΗ ΒΙΑ: Η ΕΞΟΝΤΩΣΗ
Θα πρέπει να προσθέσουμε ότι ο ρατσισμός και ο σεξισμός είναι πολύ ανεπτυγμένος στο χώρο της αστυνομίας. Παρατηρούμε, πολλές φορές, στο χώρο της αστυνομίας εμφανίζονται φαινόμενα ψυχολογικών διαταραχών στα όργανα της τάξης. Έτσι βλέπουμε σοβαρά παραστρατήματα που φτάνουν είτε στο έγκλημα είτε σε έντονες παραβατικές συμπεριφορές. Ιδίως τα τελευταία χρόνια αυτές οι συμπεριφορές είναι πιο συχνές και πιο έντονες. Είναι επιτακτική ανάγκη μιας υπηρεσίας μέσα στην αστυνομία που θα θεραπεύει αυτούς που χάνουν τον εαυτό τους σε αυτό το επάγγελμα. Ειδικά οι οικονομικοί μετανάστες είναι τα εύκολα θύματα της αστυνομίας. Σε ολοκληρωτικά καθεστώτα ο τρόπος σκέψης είναι απλός: Όποιος δε συμφωνεί με τους νόμους της κυβέρνησης θα πρέπει να εξοντωθεί. Αυτή είναι η μοναδική λογική που επικρατεί σε βασιλικά, δικτατορικά, φασιστικά και άλλα ολοκληρωτικά καθεστώτα.
«Η αστυνομική βία: ο μικροαστός και
ο μεσοαστός αυτό δεν μπορεί να το αντέξει.»
Ας δούμε όμως που απευθύνεται αυτή η αστυνομική βία. Οι κύριοι αποδέκτες είναι η μεσαία τάξη. Αυτή φοβάται την έκπτωσή της. Γνωρίζουμε ότι αυτή η τάξη είναι το αναφερόμενο όσων κινημάτων ή κυβερνήσεων θέλουν να λειτουργήσουν κατασταλτικά. Αυτός που ανήκει σε αυτή φοβάται να μην πέσει και να φτάσει στη δομή του προλεταριάτου. Ο φόβος αναφέρεται στην υποστήριξη σε ένα κίνημα ανατροπής. Αν δεχτούν να το ακολουθήσουν τότε θα πρέπει, ως ένα βαθμό, να ταυτιστούν.
Η ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΗ ΒΙΑ: ΤΑΞΙΚΗ ΚΑΤΑΠΤΩΣΗ
Αυτό σημαίνει ότι θα βρίσκονται σε μια αντίθετη θέση με αυτό. Άρα κόντρα στο κοινωνικό ρεύμα που είναι ισχυρό. Αυτή η αντίθεση μπορεί να επιφέρει διώξεις, όπως έχουμε δει, και άλλες κοινωνικές σχέσεις. Αυτές δε θα είναι πλέον ευνοϊκές για αυτούς. Αυτό μεταφράζεται σε οικονομική πτώση, άρα σε μια κάθοδο στην ταξική κλίμακα. Ο μικροαστός και ο μεσοαστός αυτό δεν μπορεί να το αντέξει.
Δεν έχει καταλάβει ότι αυτό που έχει να χάσει, αν υπάρξει αυτή η εξέλιξη, είναι τα δεσμά που ήδη έχει. Αυτά όμως τα δεσμά παίζουν σημαντικό ρόλο. Θα πρέπει να τα συνδυάσουμε με την ασφάλεια που υπόσχεται το κράτος. Τη δίνει με αντάλλαγμα το ασφυκτικό δέσιμο σε ένα καθεστώς που, όπως έχουμε δει, απέχει πολύ για να πούμε ότι υπηρετεί τον άνθρωπο. Τίθεται όμως το ερώτημα: Αν συμβαίνουν αυτά τότε γιατί ο άνθρωπος δεν το καταλαβαίνει, γιατί δεν αντιδρά;
Η ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΗ ΒΙΑ: ΤΟ «ΕΜΕΙΣ» ΚΑΙ ΤΟ «ΕΓΩ»
Η απάντηση είναι και σε αυτή την περίπτωση λίγο περίπλοκη.
Κατά πρώτο λόγο, θα δούμε ότι η δομή της κοινωνίας είναι πατριαρχική. Όπως έχουμε πει αυτή η δομή επιβάλλεται και υποστηρίζεται από τις μονοθεϊστικές θρησκείες και τους μύθους που αυτές έχουν δομήσει. Άρα η άρνηση σε αυτή τη δομή ισοδυναμεί με την αποστροφή στη θρησκεία. Σε αυτή είναι πολλοί που βρίσκουν παρηγοριά και ασφάλεια. Είναι δύσκολο να καταλάβουν ότι αυτά τα συναισθήματα είναι αυταπάτη. Απατηλές υποσχέσεις από ανθρώπους που δε θέλουν τίποτε άλλο από το να εκμεταλλευτούν το συνάνθρωπό τους. Ακολουθούν τη δομή του καπιταλιστικού συστήματος, είναι υπάλληλοι μιας ελίτ που κανονίζει αυτή τη διακυβέρνηση.
«Η αστυνομική βία: όποιος διαφωνεί
είναι εχθρός του συστήματος.»
Κατά δεύτερο λόγο, ο άνθρωπος δεν έχει πιστέψει στη συλλογική δράση. Είναι αδιανόητο να μπει στο «εμείς». Είναι προφανές ότι θα παραμείνει στο «εγώ». Σε αυτό αισθάνεται πιο δυνατός. Κυρίαρχος του εαυτού του. Ένα συναίσθημα που είναι ουτοπικό. Τον κρατά όμως σε μια ψεύτικη ηγετική θέση. Εκεί εξυπηρετεί την υστερία του. Αυτή θέλει να δει την κυριαρχία. Απεχθάνεται να δει την πραγματικότητα. Αυτό συμβαίνει επειδή αν δει το τραύμα του θα τρομάξει και θα μπει βαθιά μέσα στην ψύχωση. Το ξέρει και είναι αυτό που τον τρομάζει. Αγνοεί ότι η συλλογική δράση μπορεί να θεραπεύσει, έως ένα βαθμό, αυτό το τραύμα. Τρομάζει στην αντίθετη άποψη. Δέχεται ότι η μόνη αλήθεια είναι η δική του. Αυτή η μονομέρεια έχει τις ρίζες της στην λογική του πατριαρχικού συστήματος που λειτουργεί με αποκλεισμούς. Δεν είναι εθισμένος σε κάτι διαφορετικό και αυτό ακολουθεί.
Η ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΗ ΒΙΑ: ΤΟ ΑΠΟΛΥΤΟ ΤΟΥ ΠΑΤΕΡΑ
Τα σώματα ασφαλείας επιβάλλουν αυτή την άποψη, την επιβολή μιας και μοναδικής λύσης. Κανονίζουν τη λειτουργία μιας κοινωνίας και υπόσχονται την ασφάλεια. Το αντάλλαγμα είναι να ακολουθεί κάποιος τους κανόνες που έχουν ορισθεί από την ελίτ της κοινωνίας. Όποιος διαφωνεί είναι εχθρός του συστήματος και θέτει σε κίνδυνο τα θεμέλια της κοινωνίας. Κινδυνεύει από αυτόν το οικονομικό σύστημα. Για αυτό το λόγο η αντίδραση που είναι αντίθετη με αυτές τις δομές με ουσιαστικό τρόπο θα πρέπει να παταχθεί με σαφή τρόπο.
Τα σώματα ασφαλείας διαφυλάσσουν την καλή λειτουργία της εκτελεστικής εξουσίας. Αυτός είναι ο λόγος που είναι απαραίτητα. Δε στοχεύουν τόσο στον παραβατικό άνθρωπο όσο στον αντικαθεστωτικό. Αυτός που ακολουθεί μια παράβαση είναι, ως ένα βαθμό, σύμμαχος του αστυνομικού συστήματος. Όταν αυτό το χαρτί καεί, τότε αυτός ο άνθρωπος θα διωχθεί με παραδειγματικό τρόπο. Θα γίνει κατανοητό ότι η παράβαση του συστήματος δεν είναι επιθυμητή. Η κοινωνία θέλει υπηρέτες και όχι αμφισβητίες. Αυτό είναι σαφές.
Έχοντας δει πως λειτουργούν οι θεσμοί στο πατριαρχικό κράτος μπορούμε να δούμε πως ο άνθρωπος λειτουργεί σε αυτό. Να ερευνήσουμε τον τρόπο που κινείται και ορίζεται σε αυτό το κράτος. Έτσι θα δούμε εκφάνσεις της πραγματικότητας και θα βγάλουμε τα συμπεράσματά μας.
Επιστροφή στο άρθρο-ευρετήριο των άρθρων
Διαβάστε τα άρθρα πολιτικής ανάλυσης
Δείτε τα βίντεο που έχουμε δημιουργήσει
